Arqalyqqa kerqulandardyń jańa toby jetkizildi
ASTANA. KAZINFORM — Qazaqstanǵa jańa kerqulandar toby ákelindi. Bul — «Jabaıy jylqylardyń oralýy» jobasy aıasyndaǵy ekinshi halyqaralyq tasymal, dep habarlaıdy Orman sharýashylyǵy jáne janýarlar dúnıesi komıteti.
Jańa kerqulandar toby Praga zoobaǵy men majar Hortobágy ulttyq parkinen ákelindi. 2 maýsym kúni tórt jylqydan tıelgen eki áskerı ushaq Chehııa men Majarstan elderinen ushyp shyqty. Janýarlar bir táýlikteı alys jol asyrdy. 3 maýsym kúni tań ata eki ushaq Arqalyq áýejaıyna kelip qonyp, janýarlar «Altyn Dala» memlekettik tabıǵı rezervatynyń aýmaǵyndaǵy jabaıy tuıaqtylardy reıntrodýktsııalaý ortalyǵyna taǵy 5 saǵat jol júrdi. Olar osyndaǵy keń qashalarda bir jyl mekendeıdi de, keıin jabaıy tabıǵatqa jiberiledi. Ortalyqta jylqylardy jaıǵastyratyn qajetti ınfraqurylym men kútip qaraıtyn mamandar bar.
— Qazaqstandaǵy bıoáralýandyqty saqtaý jumysynyń jetekshi organy retinde tabıǵatymyzdy qalpyna keltirýdegi osyndaı mańyzdy kezeńdi basqarý — biz úshin asqan qurmet. Bir jyldyq jumystyń keremet nátıjesi — ekinshi top kerqulandar aman-esen kelip jetti, al birinshi top ábden kóndigip, «Altyn Dala» memlekettik rezervatynyń ınspektorlarynyń qorǵaýymen jabaıy tabıǵat tirshiligine tolyq daıyn, — deıdi Ekologııa jáne tabıǵı resýrstar mınıstrliginiń Orman sharýashylyǵy jáne janýarlar álemi komıtetiniń tóraǵasy Danııar Turǵambaev.
Al Praga zoobaǵynyń dırektory Mıroslav Bobektiń sózinshe, eýropalyq zoobaq pen asyl tuqymdylardy ósiretin ortalyqtardan kelgen bul jylqylar jabaıy tabıǵatta jergilikti popýlıatsııa qurýǵa negiz bolady
— Osymen Praga zoobaǵynyń Chehııa áskerimen seriktestikte kerqulandardy Ortalyq Eýropadan Qazaqstanǵa ekinshi ret tasymaldaýy. Eýropalyq zoobaqtar men asyl tuqymdylardy ósiretin ortalyqtardan kelgen bul jylqylar jabaıy tabıǵatta jergilikti popýlıatsııa qurýǵa negiz bolady. Tirshilikke beıimdi ári genetıkalyq alýan túrli popýlıatsııa qalyptaspaıynsha, aldaǵy jyldary osy kúrdeli jobany jalǵastyrýǵa barynsha tyrysamyz, — deıdi Mıroslav Bobek.
Kerqulan (Kertaǵy) — álemdegi jabaıy jylqylardyń aqyrǵy túri. Ol XX ǵasyrdyń ortasyna qaraı jabaıy tabıǵattan quryp ketti. Sodan beri ony qalpyna keltirý baǵdarlamalaryna zooıýaqtarda saqtalǵan búkil kerqulannyń úlesi tıdi. Qazaqstanda jabaıy jylqylardy qalpyna keltirý jobasy Ekologııa jáne tabıǵı resýrstar mınıstrliginiń Orman sharýashylyǵy jáne janýarlar álemi komıtetimen, ASBK-men, Frankfýrt zoologııa qoǵamymen, Nıýrnberg zoobaǵymen, Berlın zoobaǵy jáne Berlın janýarlar parki birlesken Tierpark Berlınmen, Hortobágy ulttyq parkimen seriktestikte 2024 jyly bastaldy. Jabaıy jylqylardy Qazaqstanǵa qaıta jersindirý jumysy budan buryn janýarlardyń Praga zoobaǵynan Mońǵolııadaǵy mekenine sátti qaıtarylǵan tájirıbesine súıene otyryp júzege asady.
Birinshi top 7 kerqulan Qazaqstanǵa 2024 jylǵy maýsymda keldi. Ortalyqtyń mamandary men mal dárigerleri jyl boıy jylqylardy baqylady. Janýarlar alǵash ret Torǵaı dalasyndaǵy -30 °C aıazdy qysyn aman-esen qystap shyqty, úırendi, qajetti veterınarlyq tekserýlerden ótti. Ýmbre men Vespe degen eki bıege janýarlardy bosatqannan keıin qozǵalysyn baqylaıtyn GPS-qarǵybaýy taǵyldy. Bosatylǵan jylqylardy qorǵaý jáne baqylaý jumysyn memlekettik ınspektorlar men ASBK qyzmetkerleri oryndaıdy.
— Kerqulandardyń alǵash tobyn Ortalyq Qazaqstannyń jabaıy tabıǵatyna jiberý — túrdi tarıhı mekenine qaıtarý jobasyn iske asyrýdaǵy mańyzdy qadam. Reıntrodýktsııa ortalyǵynda jyl boıy kútip qaralǵan janýarlar — mamandar men mal dárigerleri komandasynyń atqarǵan tıimdi jumysynyń nátıjesi, — deıdi ASBK atqarýshy dırektory Vera Voronova.
2029 jylǵa deıin Torǵaı dalasyna janýarlardyń odan ári kóbeıip, turaqty popýlıatsııa túzýine jeterlikteı 40–45 bas jylqy ákelý josparda bar. Qostanaı oblysynyń ońtústigindegi «Altyn Dala» memlekettik tabıǵı rezervaty jaıylym jeri jaqsy, sýy bar bolǵandyqtan jersindirý orny bop tańdaldy. Jabaıy tabıǵatqa jibergennen keıin jylqylardyń qaýipsizdigin memlekettik ınspektorlar qamtamasyz etedi.
Jylqylar men qulandar sekildi iri tuıaqtylardyń dala ekojúıeleriniń qalypty jumysyna tıgizetin paıdasy orasan zor. Olar alys araqashyqtyqta ósimdik jamylǵysyn retke keltirip, topyraqtyń qunarlanýyna yqpal etedi. Ósimdik bıomassasyn azaıtý arqyly órt qaýpin de tómendetedi, olardyń kóńi men qaldyǵy — omyrtqasyzdardyń kóptegen túrine resýrs. Bul janýarlardyń maýsymdyq qonys aýdarýy ekojúıelerdegi shalǵaı aýmaqtardy ózara jalǵaıdy. Qysta olar ózge de túrlerdiń tirshiligin jeńildetedi — sýǵa aparatyn jol salady, qalyń qardy taptap, astynan jem-shóp alyp jeýin yqshamdap qoıady. Qorektik tizbek qataryna kiretin tuıaqtylar jyrtqyshtar men ólekse jegishterge azyq.
Aıta keteıik, Prjevalskıı jylqysy (Equus przewalskii Poljakov) 2021 jyly Qazaqstandaǵy sırek kezdesetin jáne joıylyp ketý qaýpi tónip turǵan ósimdikter men janýarlar túrleriniń tizimine endi. Budan bólek Prjevalskıı jylqysy Halyqaralyq jabaıy faýna men floranyń quryp ketý qaýpi tónip turǵan túrlerin saýdaǵa salý týraly konventsııanyń (SITES) II Qosymshasyna kiredi.
Buǵan deıin Ekologııa jáne tabıǵı resýrstar vıtse-mınıstri Nurken Shárbıev Qostanaı oblysyna ákelingen kerqulandar qalaı qystap shyqqany týraly aıtyp berdi.