Arheologtar Qaraǵandy oblysynan tabylǵan ejelgi qalany zerttep jatyr
Aqkezen — Qazaqstan aýmaǵyndaǵy qola dáýiriniń eń iri qonystarynyń biri. Bul jerde 80 tastan qalanǵan ǵımarattar men turǵyn úı qaldyqtary túrindegi úıindiler tabylǵan. Qonystyń aýdany 10 gektardy quraıdy. Aqkezeńniń kólemi jáne onyń keıbir qurylystarynyń erekshelikteri osy arheologııa eskertkishiniń protoýrbanıstik sıpaty týraly gıpotezany usynýǵa múmkindik berdi.
Aqkezeń qorymyn zertteý barysynda 306 sharshy metr aýmaqta qazba jumystary júrgizildi. Nátıjesinde kólemi 13*12 m aýqymdy qurylys zertteldi. Bul qurylystyń irgetasy salmaǵy jarty tonnaǵa deıin jetetin tas plıtalarmen jabylǵan. Mamandar bul ǵımarat qoǵamdyq oryn bolǵanyna senimdi. Ol jergilikti turǵyndardyń jınalatyn, dinı rásimder ótkizetin jeri bolǵan. Dál osyndaı qoǵamdyq qurylys nysandary qalalardy aýyldyq mekenderden erekshelegen.
«Bul oryn mekendeý úshin qolaıly bolǵan. Sondyqtan dál osy jerde adamdar óz qonystaryn saldy. Ol basqa úlken aýmaqtan jáne kóptegen qurylystardan erekshelenedi», - deıdi qazba jumystaryn júrgizip jatqan «Arheologııalyq zertteýler» JShS Bas dırektory Erlan Ámirov.
Arheologtar Beǵazy-Dándibaı mádenıetine jatatyn jáne Bada qorymynda ornalasqan keseneni zerttedi.
Keseneler - qoǵamnyń ataqty músheleriniń qabiriniń basyna turǵyzylǵan monýmentti jerleý qurylystary. Keıingi qola ǵasyrda qoǵamnyń joǵary ókilderi ózderiniń mártebesin sán-saltanatty túrde jerleý rásimi arqyly erekshelegen.
«Qazylǵan kesene kólemi 8,5*8,5 m bolatyn. Qazba jumystary barysynda bizge tutas kvestti sheshýge týra keldi. Tastardyń astynda biz keseneniń «qonystanýdyń» júıeli 3 kezeńin anyqtadyq. Keıingi qola dáýirinde Beǵazy-Dándibaı mádenıetiniń erejelerine sáıkes keletin dálme-dál jerleý rásimderi ótkizilgen. Birneshe ǵasyrdan keıin keseneniń soltústik-shyǵys bóliginde ejelgi kóshpendiler jerlengen qorǵan salynǵan. Onyń qurylysyna keseneniń syrtqy qabyrǵasynyń irgetasy bolǵan tastardy paıdalanǵan. Taǵy bir myń jyl ótkennen keıin Ortalyq jerleý qıraǵan. Onyń ornynda ortaǵasyrlyq jerleý jasaldy. Sońǵy jerleý orny ońtústik-batysqa qaraı (Mekke jaǵyna) joldama qural-saımandarsyz salynǵan, bul musylmandyq jerleý erejelerine sáıkes keledi», - dedi Erlan Ámirov.
Aqkezen qonysy — Ortalyq Qazaqstannyń Beǵazy-Dándibaı mádenıetiniń jarqyn eskertkishi. Bul qola dáýiriniń sońǵy mádenıeti (bizdiń dáýirge deıin XIII-IX ǵǵ.) - Qazaqstan tarıhyndaǵy jarqyn mádenı fenomen. Osy ýaqytta qoǵamdy elıtaǵa jáne qarapaıym halyqqa toptastyrý bastalǵan, bizdiń elimizdiń aýmaǵynda alǵashqy memlekettik qurylymdardy qalyptastyrý bastaldy. Osy mádenıettiń ekonomıkalyq bazısi keshendi mal sharýashylyq, egin sharýashylyǵy jáne tústi metallýrgııa boldy. Joǵary damyǵan taý-ken isi men metallýrgııa osydan 3,5 myń jyl buryn Ortalyq Qazaqstandaǵy ál-aýqattyń negizi boldy.
