Araldan údere kóship jatqandar áli de az emes: 8 aýyl kartadan joǵalǵan
QYZYLORDA. KAZINFORM — Sońǵy bes jyl ishinde Qyzylorda oblysynyń Aral aýdanynda 8 eldi meken tarap ketti.
Teńiz tartylǵan tusta balyq aýlaýdy kásip qylǵan keıbir aýylda birli-jarym úı qaldy. Sanaly ómirin sý ústinde ótkizip úırengen talaı adam nantabys, janbaǵys úshin jaqyn aýdandarǵa, syrt jaqqa — úlken qalalarǵa údere kóshti.
Sonyń biri — Qazaly qalasynyń turǵyny Qazybaı Ibrashev. Jasy jetpisten asqan aqsaqal kórshi aýdannyń balyǵy taıdaı týlaǵan Qasqaqulan aýylynda týyp-ósken.
Qazir izi de qalmaǵan aýyly týraly aıtqanda ertegi estigendeı áserde qalasyń.
— 1990 jyly shilde aıynda mektep bitirýshilerdiń 25 jyldyq basqosýyna saparlap bardym. Elden kóshken úlkenderimizdiń sol kezdegi mektep aýlasyndaǵy tal-daraqty qushaqtap, kózine jas alǵany áli kúnge kóz aldymda. Ol kezde sekseýil alqaby joq, qum kóshkini basqan, buzylǵan úı oryndary ǵana bolatyn. Keme aılaǵyna salynǵan jýan aǵashtar túgeldeı kesilip, túbirtegi ǵana qalypty. Jalǵyz temir qaıyqtyń qańqasy kún kózinde qaqtalyp jatqan bolatyn. Bul kúnde uly teńiz ultanyn sekseýil ormany basqan. Elý jyl buryn qosylǵan qos bulaq áli kúnge aǵyp tur, — dep eske aldy ol.
Aqyn Tolybaı Abylaev — balyqshynyń uly. Bala kúninen kórgen-baqqany teńiz bolǵasyn qalamgerlik jolda osy taqyryptan aýytqyǵan joq.
— 5-6 jasymda teńiz jaǵasyndaǵy qorjyn tamda turdyq. Daýyl kúnderi terezemizdi tolqyn jýyp jatatyn. 70-jyldary tartyla bastady. Keleshekte teńiz qaıtadan ornyna kelýi múmkin degen úmit bar. Óıtkeni kónekóz kisiler teńiz 100-200 jylda bir tartylyp, qaıtadan kemerine keledi dep otyratyn, — dedi aqyn.
Tarıhshy, ólketanýshy Bolatbek Qýatov jergilikti halyq ótken ǵasyrdyń 90-jyldarynan 2000 jylǵa deıin aıtarlyqtaı zııan shekkenin tilge tıek etti.
— Táýelsizdik ornaǵannan keıin Araldyń ahýaly kúrdelene tústi. Elimiz naryqtyq qatynastarǵa kóshti, al halyq oǵan daıyn emes edi. Sol kezde turǵyndar qolda bar malyn azyq-túlik, basqa da qajettilikke aýystyra bastady. Mal sany kúrt azaıyp ketti. Kolhoz, sovhozdar jabylyp, ornyna jeke kásipkerler, jeke sharýashylyqtar paıda boldy. Teńiz tartylǵan tusta Araldan kóbi irgeles Aqtóbe oblysyna, Qyzylorda qalasyna qaraı aǵyldy. Keıbir aýyldarda turǵyndardyń 40-50% kóship ketken jaǵdaılar kezdesti, — dedi Bolatbek Qýatov.
2000 jyldan beri qaraı ǵana jaǵdaı túzele bastady. Qazaqstan jaǵy Aral teńziniń soltústik bóligin saqtap qalýǵa kúsh saldy.
40 jyldan beri tartylyp, tabany kóringen Aralǵa sý tola bastaǵanyn Sý resýrstary jáne ırrıgatsııa mınıstrligi málimdep otyr.
Jyl basynda mınıstrlik usynǵan málimetke sensek, teńizdiń soltústik bóliginiń kólemi 42%-ǵa ulǵaıyp, 27 mlrd tekshe metrge jetken.
Al bul sý marjandarynyń túrlenip, sanynyń kóbeıýine, ómirin teńiz ben balyqqa teligen halyqtyń nesibesiniń artýyna sebep.
Aral aýdandyq statıstıka bóliminiń basshysy Elaman Qapalovtyń aıtýynsha, búginde mundaǵy halyq sany 79 myńnan asty.
Aýdanda 49 eldi meken bar. Halyqtyń basym bóligi Aral qalasynda turady, bul degenimiz — 38 myńǵa jýyq adam.
— Kezinde kóship ketip, qaıta oralǵan adamdar joq emes. Biraq ósý qarqyny óte joǵary deı almaımyz. 2020 jyly — 1725 adam, 2021 jyly — 1197 adam, 2022 jyly — 1287 adam, 2023 jyly — 1451, 2024 jyly — 2051 adam kelgen. Bul aýdanda tirshilikke qolaıly jaǵdaı jasalýyna baılanysty. 2020 jyly — 2253 adam, 2021 jyly — 1753 adam, 2022 jyly — 2105 adam, 2023 jyly — 2540 adam, 2024 jyly — 3434 adam alys-jaqyn óńirlerge ketken. Salystyryp qarasańyz, kelgen adamnan ketip jatqandar kóp. Bul jaqsy dınamıka emes. Halyqtyń kóbi jumystyń tapshylyǵynan syrtqa ketip jatyr. Kásipkerlik aıasy keńeıip, memlekettik baǵdarlamalar júıeli iske assa, jastar osy jerde turaqtaǵan bolar edi, — dedi ol.
Bólim basshysynyń málimetinshe, sońǵy bes jyl ishinde Aralda 8 aýyl taratylǵan.
— Kóne Bógen eldi mekeninde bes-alty úı qalǵan soń ony Bógenge, Vodokachkada bir-aq úı qalyp edi, ony da jaqyn aýylǵa qosty. Qaraqumdaǵy Kókashar eldi mekenin Abaıǵa biriktirdi, Kóshek eldi mekenin Shıjaǵaǵa, Kóljaǵany Qaratereńge biriktirdi, — dedi Elaman Qapalov.
Jýyrda Sý resýrstary jáne ırrıgatsııa mınıstri Nurjan Nurjigitov Májilistegi Úkimet saǵatynda Kókaral dambasyn taǵy 2 metrge bıiktetý josparlanyp otyrǵanyn málim etken edi.
