Ár shekarashynyń ıyǵyna artylatyn jaýapkershilik júgi aýyr - Darhan Dilmanov
Osy ataýly kúnge oraı qazaqstandyq shekarashylardyń kásibı merekesi qarsańynda QazAqparat tilshisi QR Ulttyq qaýipsizdik komıteti tóraǵasynyń orynbasary Shekara qyzmetiniń dırektory, general-maıor Darhan Dilmanovpen suhbattasyp, shekara qorǵaýshylardyń qyzmeti men kúndelikti tynys-tirshiligi jaıynda áńgimelesken edi.
- Darhan Aıtqalıuly, Sizdi jáne Siz arqyly barsha qazaqstandyq shekarashylardy kásibı merekelerimen quttyqtaımyz. Al endi Shekara qyzmetiniń qalyptasý joly jaıynda aıtyp berseńiz...
- Ózderińiz de biletindeı, memlekettiń negizgi belgileri naqty shekaramen belgilengen terrıtorııasy men ony qorǵaı alý qabiletiniń bolýy sanalady. Bul eldiń terrıtorııalyq tutastyǵyn saqtaýǵa baǵyttalǵan júıeli sharalarda Shekara qyzmetiniń aıryqsha rólin aıqyndaı túsedi.
Shekara áskeriniń qurylý tarıhy óz bastaýyn shekaranyń qazaqstandyq-qytaılyq ýchaskesin qorǵaý týraly sheshim qabyldanǵan 1992 jyldan alady.
Shekara áskeri 1995 jyly Memlekettik shekarany qorǵaý jónindegi memlekettik komıtet bolyp ózgerse, al 1997 jyldyń naýryzynda bul ataý Qazaqstan Respýblıkasynyń Qarýly kúshteri quramyndaǵy Memlekettik shekarany kúzetý kúshteri bolyp aýystyryldy.
1998 jyldan bastap kóshi-qon aǵynyn baqylaý, memlekettiń ekonomıkalyq múddesin qorǵaý, esirtki taralymyna, ekstremızm men terrorızm kórinisterine qarsy turý maqsatynda shekarashylardyń kezeń-kezeńimen Qyrǵyzstanmen, Túrkimenstanmen, Ózbekstanmen, Reseımen jáne Kaspıı teńizindegi shekara ýchaskelerin qorǵaýy týraly sheshim qabyldandy.
Ulttyq múddeni eskere otyryp, 1999 jyldyń 10 jeltoqsanynda Prezıdent Jarlyǵymen Memlekettik shekarany qorǵaý kúshteri Qarýly kúshterdiń quramynan shyǵarylyp, Ulttyq qaýipsizdik komıtetiniń Shekara qyzmeti bolyp qaıta quryldy. Dál osy sapada Shekara qyzmeti búgingi kúni qyzmettik-jaýyngerlik qyzmetin júzege asyryp kele jatyr.
- Aǵymdaǵy jyly kásibı merekelerińizdi qandaı nátıjemen qarsy alyp otyrsyzdar?
- Qazaqstan Respýblıkasynyń ulttyq qaýipsizdigine tóner syn-qaterlerdi eskere otyryp, Shekara qyzmeti negizgi nazaryn Keden odaǵynyń syrtqy shekarasyn kúzetýge aýdarady. Shekara jaýyngerleriniń qazirgi zamanǵy býyny ózderiniń aldynda turǵan mindetterdi laıyqty oryndaýda, terrorızmge, esirtki men qarý-jaraqtyń zańsyz aınalymyna, kontrabandaǵa, tabıǵı resýrstardyń talan-tarajǵa salynýyna, zańsyz kóshi-qonǵa senimdi tosqaýyldy qamtamasyz etýde.
Máselen, 2016 jyldyń birinshi jartyjyldyǵynda belgilengen erejeni buza otyryp, shekara arqyly ótetin taýarlar men júkterdi anyqtaý faktileri 2,6 paıyzǵa, al olardyń jalpy salmaǵy 3,9 paıyzǵa arta tústi. Jalpy anyqtalǵan esirtki zattarynyń salmaǵy 3,5 esege kóbeıdi. Shekara arqyly qarý-jaraq pen oq-dáriniń zańsyz ótýine tosqaýyl qoıyldy.
Sonymen birge shekara arqyly deklaratsııalanbaǵan valıýtany alyp ótýge árekettený derekteri 2 esege, al dinı kitaptardy ákelýge talpyný 25 paıyzǵa artqany baıqalady.
Osy jyldyń birinshi jartysynda Shekara qyzmeti shekara keńistiginde oryn alǵan 7 myńǵa jýyq zań buzýshylyqtyń jolyn kesti. 76,5 keli esirtki zattary aınalymnan alyndy, onyń 52 keliden astamy geroın. 226 qarý tárkilendi. Terrıtorııalyq jáne ishki sý qoımalarynda 40-tan astam brakonerlik júzý quraly men 313 shaqyrymnan astam aý alyndy. Arnaıy jáne quqyq qorǵaý organdaryna járdemdesý aıasynda ótkizý pýnktterinde 18 myńǵa jýyq jedel tapsyrmalar oryndaldy. Quqyq buzýshylarǵa qatysty 549 qylmystyq is jáne 11 myńǵa jýyq ákimshilik is qozǵaldy.
Shekara qyzmeti Memlekettik shekaranyń barlyq perımetrin korǵaýǵa alyp otyr. 2000 jyldan bastap kúzetiletin memlekettik shekaranyń uzyndyǵy 8,5 esege artyp, 1783 shaqyrymnan 15132 shaqyrymǵa jetti. Shekaradaǵy ótkizý pýnktteriniń sany 6-dan 98-ge deıin jetti. Al jolaýshylar aǵyny sońǵy jyldary on ese artty jáne búgingi kúni jylyna 46 mıllıonnan astam adamdy qurap otyr.
- Zamanaýı jaǵdaıdaǵy shekaranyń senimdi kúzetilýi qandaı jaıtqa arqa súıeýi tıis?
- Búginde memlekettik shekarany kúzetýdi kúsheıtý boıynsha keshendi sharalar ońtústik jáne ońtústik-batys strategııalyq baǵyttarǵa negizgi kúsh-jigerdi shoǵyrlandyrý arqyly júzege asyrylýda.
Qazaqstan-Qyrǵyzstan, Qazaqstan-Túrkimenstan, Qazaqstan-Ózbekstan ýchaskelerindegi shekara keńistiginde zańǵa qaıshy áreketterdiń jolyn kesýge baǵyttalǵan 4 shekaralyq operatsııa uıymdastyrylyp, ótkizildi. Operatsııalar kezinde tirkelgen zań buzýshylyqtardyń negizgi bóligin kóshi-qon salasyndaǵy Qazaqstan zańnamasyn buzýǵa qatysty faktiler quraıdy. Úshinshi elderdiń azamattarynyń zańsyz kóshi-qonyna jáne UQShU-ǵa múshe elder terrıtorııalaryndaǵy adam saýdasyna qarsy turý maqsatynda biz «Nelegal-2016» dep atalatyn birlesken jedel aldyn alý sharasynyń birinshi kezeńine qatystyq.
TMD aıasynda jáne syrqy shekaralar men Aýǵanstan aýmaǵy arqyly lańkestik toptardyń, qarý-jaraqtyń, oq-dárilerdiń, esirtki zattarynyń, sonymen birge zańsyz mıgranttardyń kirýine qarsy turý maqsatynda «Chanýb-2016» birlesken arnaıy shekara operatsııasyna qatystyq. Shekaranyń qazaqstandyq-qyrǵyzstandyq bóliginde "Boordosh-2016" birlesken shekaralyq operatsııasy belsendi fazada ótkizildi.
Qazirgi ýaqytta Shekara qyzmeti «Kóknár-2016» jedel aldyn alý sharasyna qatysýda.
Shekaralyq qurylymdardyń kásibı deńgeıine de basa nazar aýdarylýda. Qazaqstandyq shekarashylar «Aıbalta-2016» Shyǵys strategııalyq baǵyttaǵy sanalýan áskerı toptardyń jedel-taktıkalyq, komandalyq-shtabtyq jáne «Qarataý-2016» arnaıy operatsııa kúshterdiń oqý-jattyǵýlaryna da belsendi qatysty.
Oqý-jattyǵý barysynda óńirlik basqarmalar jaýapkershiligi aıasyndaǵy kúshter men quraldardyń aralas toptaryn qurý, basqarý jáne qoldaný, Memlekettik shekarany qorǵaý toptarynyń is-áreketine basshylyq jasaý, Qarýly kúshter men Ulttyq gvardııa shtabtarymen is-qımyl máseleleri pysyqtaldy
Memlekettik shekaranyń ońtústik-batys baǵytynda atys qarýlaryn qoldana otyryp, Shekara qyzmetiniń «Batys-2016» birjaqty kópsatyly jedel-taktıkalyq, komadalyq-shtabtyń oqý-jattyǵýy ótkizildi. Ol úsh kezeńmen júrgizildi. Oǵan QR UQK Shekara qyzmetiniń barlyq bólimsheleri, shekaralyq avıatsııa, korablder men katerler, jaýyngerlik tehnıkalar qatystyryldy.
- Kaspıı mańy jáne batys óńirler árkezde de ózine jiti nazar aýdarýdy talap etetin. Búgingi kúni Shekaralyq qyzmettiń teńizdegi quramynyń jabdyqtalý deńgeıi qandaı?
- Búgingi kúni teńiz birlestikteriniń jaýyngerlik quramyna jańa shekaralyq korablder men jyldam katerler berilip, zamanaý qural-jabdyqtarmen, qarý-jaraqtarmen jabdyqtalýda. Aǵymdaǵy jyly gıdroakkýstıkalyq stansasy bar «Barys» shekara korablin jasaý aıaqtaldy. «Zenıt» zaýytynyń mamandary Atyraý qalasynyń ózen portyna arnalǵan «Qajymuqan» muzjarǵysh býksır katerin paıdalanýǵa berý jumystarynyń sońǵy kezeńin júrgizýde.
Aǵymdaǵy jyldyń mamyr aıynda sapqa qosylǵan «Sarbaz» shekara korabliniń komandırine áskerı-teńiz týyn saltanatty jaǵdaıda tabys etý sharasy bolady.
Aıta keterligi, Kaspıı teńizinde ótken Shekara qyzmetiniń «Batys-2016» birjaqty kópsatyly jedel-taktıkalyq, komandalyq-shtabtyń oqý-jattyǵýy barysynda Jaǵalaý kúzetiniń bólimsheleri memlekettik shekarany kúzetý mindetterin atqaryp, zańsyz qarýly toptardy joıý jáne kontrabandashylardyń jolyn kesý tapsyrmalaryn úzdik oryndap shyqty.
- Aýǵanstandaǵy Qazaqstan Elshiligin qorǵaý mıssııasyn atqaratyn ofıtserlik top jaıynda aıtyp berseńiz.
- QR UQK Shekara qyzmetiniń birinshi ofıtserler toby osy jyldyń maýsym aıynda Aýǵanstandaǵy Qazaqstan Elshiligin qorǵaý mıssııasyn aıaqtady. Olardyń ornyna Kabýlǵa ofıtserlerdiń ekinshi toby atanyp ketti.
1 jyl boıy qazaqstandyq shekarashylar táýlik boıy Kabýldaǵy sheteldik mekemeni jáne onyń qyzmetkerlerin qorǵaýda táýlik boıy jaýyngerlik kezekshilik atqardy.
«Qazaqstan Respýblıkasynyń Memlekettik shekarasy týraly» Zańǵa sáıkes, sheteldegi mekemeni qorǵaýdy Qazaqstan Respýblıkasy Ulttyq qaýipsizdik komıteti Shekara qyzmetiniń áskerı qyzmetshileri júzege asyrady.
Qazirgi ýaqytta Shekara qyzmeti josparly tártipke saı elimizdiń Syrtqy ister mınıstrligi usynysy boıynsha Úkimet bekitetin tizbedegi memleketterde ornalasqan elimizdiń sheteldik mekemelerin qorǵaý úshin jiberýdi kózdep otyrǵan áskerı qyzmetshilerdi daıyndaý baǵytynda keshendi sharalar júrgizip jatyr.
- Shekaradan tysqary jerdegi kúrdeli ahýalǵa, qıyn eńbek jaǵdaıyna qaramastan shekarashylarymyz kásibı sheberlik pen qyraǵylyq tanytyp keledi. Al sizder olardy qalaı kótermelep otyrasyzdar?
- 2016 jyldan basynan beri qyzmettik-jaýyngerlik yntasynyń joǵary bolǵany úshin QR UQK Shekara qyzmetiniń 3,5 myńnan astam qyzmetshisi marapatqa ıe boldy. Tórteýi «Aıbyn»,«Epligi úshin», «Jaýyngerlik epligi úshin» memlekettik nagradalarymen marapattaldy. Shekara qyzmetshiniń 3 myńnan astam áskerı qyzmetshisi men qyzmetkeri vedomstvolyq nagradalarǵa, tós belgilerge ıe boldy. Sońǵy jyly 15 áskerı qyzmetshige merziminen buryn áskerı shen berildi.
Árbir shekarashynyń ıyǵyna jaýapkershiliktiń zor júgi artylatyndyǵy, tipti ómirine de qaýip tónip jatatyndyǵy eshimge de qupııa emes. Tipti, eldiń memlekettik shekarasyn kúzetýshiler meıramdardy jaýyngerlik bekette qarsy alyp jatady. Óıtkeni, Otandy qorǵaý degen de jumys bar.
- Áńgime sońynda kásibı merekege oraı tilegińizdi bildirseńiz.
- Ómirin óz Otanynyń shekarasyn kúzetý syndy abyroıly iske arnaǵandarǵa zor densaýlyq, otbasylyq ál-aýqat jáne qyzmette mol tabystar tileımin.
Dál sizderge bizdiń memleketimiz Qazaqstan Respýblıkasynyń aldyńǵy shebinde qyzmet etý, memlekettik shekarany qorǵaý jáne kúzetý syndy mıssııa júktelip otyr. Otanymyzdyń qasıetti shekarasyn qorǵaý bul shekarashylardyń aldynda turǵan jaýapty da mańyzdy mindet. Barlyq ýaqytta da jasyl fýrajkaly jaýyngerler batyrlyqtyń, erliktiń jáne Otanǵa degen shynaıy súıispenshiliktiń úlgisi sanalyp keldi.
Barlyqtaryńyzǵa da myqty densaýlyq, qıyndyǵy mol jumysta zor tabystar, otbasylyq ıgilik jáne jan tynyshtyǵyn tileımin!
- Suhbatyńyzǵa rahmet!