Amnıstııa: Túrmeden shyqqandarǵa qandaı kómek kórsetiledi
ASTANA. KAZINFORM – Eldegi qylmystyq-atqarý júıesin reformalaý máselesi burynnan aıtylyp keledi. Sonyń ishinde sottalǵandardy qoǵamǵa beıimdeý, olardy qaıta tárbıeleýge arnalǵan keshendi jospar keregin kóp estımiz. Alda Konstıtýtsııanyń 30 jyldyǵyna oraı myńdaǵan azamat raqymshylyqqa iligetinin esepke alsaq, atalǵan taqyryp áli de ózekti. Bılik shalys basqandarǵa qandaı qoldaý kórsetedi, túrmeden bosaǵan úısiz jandarǵa kómek bar ma? Kazinform agenttiginiń analıtıkalyq sholýshysy saýalǵa jaýap izdedi.
15 myńnan astam adam erte bostandyqqa shyǵady
23 maýsymda Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev sottalǵan adamdarǵa raqymshylyq jarııalaý týraly zańǵa qol qoıdy. Qujatqa sáıkes, 15 myńnan astam adamǵa raqymshylyq jasalýy múmkin: onyń eki myńy bostandyqqa shyqsa, qalǵandarynyń jaza merzimi qysqartylmaq. Ázirshe belgilisi, raqymshylyq jeńil jáne ortasha aýyrlyqtaǵy qylmys jasaǵandarǵa qarastyrylǵan. Onyń ishinde balaly áıelder, qarttar men kámeletke tolmaǵandarǵa basymdyq beriledi degen boljam bar. Sondaı-aq úmitkerdiń jaza merzimi 15 jyldan kóp bolmaýy kerek.
Al sybaılas jemqorlyqqa barǵandar, memlekettik qupııany jarııalaǵandar, aýyr jáne asa aýyr qylmys jasaǵandarǵa mundaı múmkindik joq. Qazir QAJ júıesinde 40 myńnan astam adam quryqtaýly, 92 paıyzy – aýyr jáne asa aýyr qylmys jasaǵandar. Demek, sottalǵandardyń 8 paıyzy ǵana erkindikke shyǵý múmkindigin paıdalanýy yqtımal.
Eskeretin jaıt, bılik raqymshylyq jasaýdy buǵan deıin de birneshe márte qoldandy. Memlekettiń aıtýly datalary qarsańynda myńdaǵan adam bostandyqqa shyqqanyn bilemiz. Bul bir jaǵynan túrmelerdegi júktemeni azaıtyp, bıýdjet salmaǵyn jeńildetýge taptyrmas ádis edi. Onyń ústine áıelder, kámelet jasyna tolmaǵandarǵa múmkindik berýdiń jolyna aınaldy
Májilis depýtaty Abzal Quspannyń sózinshe, bul jolǵy raqymshylyqqa iligetinderdiń sany ózge lekke qaraǵanda áldeqaıda kóp, memleket tarıhyndaǵy aýqymdy qadam bolmaq.
«Árbir úshinshi, tipti odan da kóp adamǵa osy raqymshylyq aktisi qoldanylady. Sońǵy tórt raqymshylyq týraly aıtaıyn. 2006 jyly Táýelsizdik kúnine baılanysty 5579 adamǵa amnıstııa jasalǵan. 2012 jyly Táýelsizdiktiń 20 jyldyǵyna oraı – 3702 adam, 2016 jyly Táýelsizdiktiń 25 jyldyǵyna oraı – 5010 adam, 2021 jyly Táýelsizdiktiń otyz jyldyǵyna oraı 2 470 adamǵa raqymshylyq qoldanylǵan eken. Endi 15 myńnyń ústindegi adamǵa qoldanylǵaly otyr. Bul jolǵy raqymshylyq zańynyń ereksheligi sol – san jaǵynan budan buryn jarııalanǵan raqymshylyq zańdaryna qaraǵanda áldeqaıda kóp adam sanyn qamtyp otyr», – dep atap ótti májilismen.
Qazir amnıstııaǵa ilikkenderdiń aldy bosap shyǵýda. Ár óńirdegi kórsetkish ártúrli. Mysaly, Aqmola oblysynda – 500, Qostanaı oblysynda – 300, Aqtóbe oblysynda – 200, Túrkistan oblysy men Shymkent qalasynda – 675, Shyǵys Qazaqstan oblysynda – 405, Qaraǵandy jáne Ulytaý oblystarynda – 700-ge jýyq adamǵa raqymshylyq jasalady.
Sonymen qatar jaýapty mınıstrlik densaýlyǵy nashar sottalǵandar arasyndaǵy ólim-jitim kórsetkishin tómendetýdi maqsat etip otyr. Ol úshin derti asqynǵan jazasyn óteýshilerdi túrmeden bosatýǵa múmkindik beretin aýrýlar tizimin keńeıtpek.
Keshendi ózgeris birneshe satyǵa bólingen. Aldymen merziminen buryn shyǵarýǵa usynylatyn sottalǵandarǵa medıtsınalyq tekserý júrgizý tártibi jańarady. Odan keıin túrmeden shyǵarýǵa sebep bolatyn aýrýlar tizimi qaıta qaralady. Qazirdiń ózinde tizimge sozylmaly búırek aýrýlary, baýyr tsırrozynyń keńeıtilgen túrleri, aýyr dárejedegi gormondarǵa táýeldi ókpe aýrýlary engizilgen.
– Bul ózgerister aýyr naýqas sottalǵandardyń jazadan bosatý máselesin qaraý úshin, ıaǵnı arnaıy medıtsınalyq komıssııaǵa joldaýǵa múmkindik beredi. Degenmen bul sońǵy sottalǵan adamnyń aýrýlary tizbesine sáıkes, jazadan bosatý máselesin, bosatylý týraly sońǵy sheshimin tek qana sot qabyldaıdy, – deıdi Densaýlyq saqtaý mınıstrligi medıtsınalyq kómekti uıymdastyrý departamentiniń bas sarapshysy Erkin Boranqulov.
Qaıta qylmysqa baratyndar kóp
Jalpy jyl saıyn 10 myńǵa jýyq azamat bostandyqqa shyǵady. Bıylǵy raqymshylyqqa ilikkenderdi qosa alsaq, statıstıka 15 myń adamǵa jeteǵabyl. Mundaı áleýmettik topty qoǵamǵa beıimdeý, psıhologııalyq jáne qarjylaı qoldaý ońaı sharýa emes. Onyń ústine isti bolǵandarǵa degen kózqaras san qıly, eńbek naryǵynda «ózge álemnen» kelgenderdi ózeginen tebetin úrdis áli tyıylmaı tur.
Osynyń saldarynan qoǵamnan qoldaý da, qarjy da tappaǵandar arasynda qaıta qylmysqa barǵandar kóp. Keı derekte túrmege toǵytylǵandardyń 33 paıyzy buryn temir torǵa qamalǵandar eken. Zańger Aıgúl Orynbek BAQ-qa bergen pikirinde munyń sebebin beıimdeý isiniń kemshiligi men jumyssyzdyq máselesinen izdegen.
«Ókinishke qaraı, qaıta qylmysqa barý – bizdiń statıstıkada jıi kezdesedi. Resotsıalızatsııa joq, jumys joq, stıgma bar. "Sottalǵan" degen tańba pasportta turmasa da, qoǵamda tur. Al raqymshylyqpen shyqqan adam eger baqylaýsyz qalsa, qylmysqa qaıtyp oralady», – dedi maman.
Keıingi jyldary Úkimet olqylyqty sheshý úshin keshendi qadam jasaýda. Arnaıy oqý kýrstaryn uıymdastyrý, qarjylaı járdemaqy taǵaıyndaý sekildi bastamany júzege asyryp keledi. Onyń ústine «Raqymshylyq jasaý týraly» zańǵa sáıkes, jergilikti atqarýshy organdar bostandyqqa shyqqandarǵa áleýmettik quqyqtyq kómek kórsetedi. Demek, jazasyn ótegender erkindikke shyqqan boıda tıisti kómekti alýǵa quqyly, ol úshin óz óńirindegi «Eńbek mobıldiligi ortalyǵyna» júginý jetkilikti eken.
– Bostandyqqa shyqqan betten bizge kelip, 15 AEK járdemaqy alýǵa bolady. Sonymen qatar túzetý mekemelerinde jumys istegen bolsa, 6 aıǵa deıin járdemaqy alýǵa bolady jáne de biz mamandyq boıynsha jumystar usynamyz. Resmı túrde jumysqa ornalastyramyz jáne mamandyǵy joq bolsa, 4 aılyq kýrstarǵa joldaımyz, – dedi «Eńbek mobıldiligi ortalyǵynyń» halyqtyń áleýmettik osal toptarmen jumys bóliminiń mamany Aqsholpan Asanova.
Búginde jazasyn ótegenderge psıhologııalyq-quqyqtyq kómek berýmen aınalysatyn úkimettik emes uıymdar kóbeıdi. Olar beıimdelý, áleýmettendirý aıasynda keńes berýmen aınalysady. Munyń barlyǵy formaldy áreket kóringenimen, túrmeden shyqqandarǵa psıhologııalyq kómek aýadaı qajet.
Alaıda jazasyn ótegender birden qaraýsyz ketedi dep aıtý erte. Memleket probatsııa qyzmeti arqyly bostandyqqa shyqqqandardy baqylap, qajetti kómekti jasap baǵady. Atalǵan qyzmettiń bir tarmaǵy – postpenıtentsıarlyq probatsııa dál osy qatarǵa qosý mindetin atqarýy shart. Olar ne isterin, qaıda bararyn bilmegen jandarǵa áleýmettik, quqyqtyq jáne psıhologııalyq kómek kórsetýmen aınalysady. Qujattaryn qalpyna keltirip, medıtsınalyq járdem alýyn qamtamasyz etýge de járdemshi.
Ýaqytsha bolý oryndary ýaqytsha sheshim be?
Memleket qarjylaı, psıhologııalyq kómekten ózge turǵylyqty jeri joq adamdardy arnaıy ortalyqtarǵa ornalastyrýǵa mindetti. Bul «Raqymshylyq jasaý týraly» zańda kórsetilgen. Osy oraıda baspanasyz júrgenderge ýaqytsha bolý ortalyqtarynan oryn beriledi. Munda jaıly jaı, tynysh meken. Máseleni sheship, qıyndyqty eńsergenshe turaqtaýǵa yńǵaıly.
Keıingi jyldary osy mándes ortalyqtardyń jetispeýshiligi sezile bastaǵan edi. Raqymshylyq týraly habar taraǵaly «úısiz qalǵandarǵa baspanany qaıdan tabamyz?» degen suraq jıi estilgen. Kóp ótpeı Eńbek jáne halyqty áleýmettik qorǵaý mınıstrligi ýaqytsha bolý uıymdaryn kóbeıtýge qatysty buıryq shyǵaryp, saýalǵa jaýap tabylǵandaı.
Osylaısha, túrmeden bosatylǵan jáne probatsııa qyzmetinde esepte turǵandarǵa arnalǵan ýaqytsha turatyn uıymdardyń sany artty. Qujatqa sáıkes, ortalyqtar halyq sany 50 myńnan asatyn eldi mekenderde, aýdandarda jáne aýyl okrýgterinde qurylmaq. Uıymdardyń qajettilgin jergilikti atqarýshy organdar naqtylaıtyn bolady.
Konstıtýttsııa kúni qarsańynda bostandyqqa shyǵatyn azamattardyń taǵdyry keıingi áleýmettendirý isine táýeldi. Mamandar saladaǵy qarjylaı kómek pen jumyspen qamtý sharasyn jetildirýdi usynýda. Onyń ústine jyldar boıy qordalanǵan máseleni aıtýly data qarsańynda sheshý mańyzǵa aınalyp otyr.