Altyn quıma qalaı quıylady – astanadaǵy zaýyttan fotoreportaj
ASTANA. KAZINFORM – Astanadaǵy affınajdaý zaýytynda kún saıyn balqytylǵan metaldan 999,9 synamaly altyn quımalar alynady. Taza metall. Bireýiniń salmaǵy - 12 keli. Qazaqstannyń altyn qoryn tolyqtyratyn baǵaly zat. Altyn quıý tsehyndaǵy jumys nesimen qyzyqty? Nege altyn aqshadan aýyr? Kazinform agenttigi osy jáne ózge de saýaldyń jaýabyn izdep, eksklıýzıvti reportaj ázirlegen edi.
Metallýrg qandaı bolý kerek?
Symbat Muratbekov Óskemen qalasynyń týmasy. Áýletinde buryn metallýrgter bolmaǵan. Mamandyqty ózi tańdap, memlekettik grantpen oqyǵan. Elordada otbasymen turady. Keıingi eki jyl balqytylǵan metall taza altynǵa aınalatyn ystyq tsehta eńbek etedi.
- Bul jumys naǵyz er azamattarǵa arnalǵan. Shymyr ári tózimdi bolý kerek. Munda kóp nárse ujymnyń uıymshyldyǵyna baılanysty. Men úshin ujym – ekinshi otbasym, - deıdi.
15 jyldyq tájirıbeden keıin ot pen jumystyń ystyǵyna ábden tóselip alǵanyn aıtady. Keıin altyn óndirý tsehyn basqaryp, ujymǵa jetekshilik etýdi armandaıtynyn da jasyrmady.
- Ár jańa quıma - bir top azamat eńbeginiń jemisi. Degenmen, zaýyt tek qana er azamattarǵa arqa súıemeıdi, názik jandylar zerthanada jáne ákimshilik bólimde jumys isteıdi. Olardyń mindeti - eshbir máseleni nazardan tys qaldyrmaý, - deıdi maman.
Altynnyń 1 gramy da shashaý shyǵarylmaıdy
Kásiporynǵa kirip-shyǵý ońaı emes. Arnaıy rejım bar. Altyn buıymdardy, telefon jáne basqa jeke zattardy kireberistegi shkafqa nemese arnaıy bólmege qaldyrý qajet.
Qaýipsizdik sharalary qatań, úsh deńgeıli tekserýden ótý kerek. Júıe talaptaryn biz de saqtadyq.
Tipti, aýysym sońynda jumysshylardyń arnaıy kıimi men aıaq kıim jabyndary (bahıla) órteledi, sebebi altynnyń bir gramy da óndiris aýmaǵynan shyqpaýy tıis.
Osy oraıda aıta ketetin jaıt, jumysshylardyń kirip-shyǵý protsesin foto-vıdeoǵa túsire almadyq, sebebi oǵan tyıym salynǵan.
Bógde adam kirmeıdi
Bul zaýyt - qorshaǵan ortaǵa zııan keltirmesten, qalalyq jerde metaldy affınajdaý óndirisin júrgizýdiń jarqyn mysaly. Elektrohımııalyq tazalaý ádisi artyq zattardy laqtyrmaýǵa múmkindik beredi.
Óndiris ornyna kez kelgen adam kire almaıdy. Jýrnalıster de tseh aýmaǵyna sırek kiredi.
Quımaǵa qol tıgizýge bolady, biraq tek qolǵappen. Sebebi taza altyn - óte sezimtal metall. Kez kelgen syzat, sapaǵa nuqsan keltiredi.
Zaýyt tek qazaqstandyq shıkizatty óńdeıdi, atap aıtqanda Dore qorytpasy, lıgatýra, shlıh, katodty altyn jáne zergerlik buıymdar synyqtary.
Máselen, myna fotodan lombardtardan jetkizilgen altyn áshekeıler, atap aıtqanda syrǵa-saqına men alqalardyń 1200–1400 gradýs temperatýradaǵy peshke jiberilip jatyr.
Iá, qymbat metaldyń quımaǵa aınalý joly ystyq tsehtan bastalady. Aldymen ony balqytyp, qospalar men qojdan tazartady. Osy satyda jartylaı daıyn ónimnen anodtar alynyp, elektrolızge jiberiledi. Al altyn quımalar sıqyry onyń quramyn zerthanada naqty teksergennen keıin bastalady. Demek, senim art, biraq tekser - zaýyt zańy osy.
Elektrolız - altyndy joǵary tazalyqqa jetkizetin ádis. Metaldy qyshqylda eritip, tok arqyly qaıtadan taza kúıinde bólip alady. Aldymen altynnan anodtar daıyndalady, bul - shamamen 92% altyn bar plastınalar. Olardy tıtan katodtarmen birge qyshqyl eritindige salady.
Elektr togy berilgen soń, qospalar men altyn arasyndaǵy baılanys úziledi. Altyn eritindide ıondar túrinde qozǵalyp, katodqa jetkende taza krıstall túrinde tunady. Artyq qospalar eritindide qalady. Bul ádis artyq balqytýsyz eń joǵary sapaly, taza altyn alýǵa múmkindik beredi. Tek elektrolız arqyly 99,99% tazalyqtaǵy tórt toǵyzdyq banktik altyn óndiriledi.
Elektrolızden keıin taza altyn plastınalar arnaıy peshte (granýlıator) qaıta balqytylyp, 12 keli altyn granýlasy grafıt qalyptarǵa quıylady da, týnneldi peshke jiberiledi. Odan ári daıyn ónim tsehyna ótedi. Quımalar 1200 gradýsta 20 mınýt ishinde daıyn bolady.
Sodan keıin quımalar býmen jýylyp, spırtpen súrtiledi jáne jyltyratylyp, tehnıkalyq baqylaýdan ótedi. Eger syzat, oıyq nemese jarylý anyqtalsa, quıma qaıta balqytylady. Biraq, bul - óte sırek kezdesetin jaıt.
Tańbalaý qupııasy
Altyn quımalaryn shyǵarýdaǵy sońǵy kezeń - tańbalaý. Buryn ol qolmen jasalsa, 2022 jyldan bastap avtomatty túrde núktelik tańbalaý arqyly oryndalady. Kompıýterge standarttar aldyn ala engizilip, ınemen dál beder salynady. Ár tańbalaý 5 mınýt ýaqyt alady.
Daıyn ónim tsehynyń bastyǵy Rýslan Seısenbekov jańa quımany kórsetti.
- Mine, munda bári kórsetilgen, ıaǵnı shyǵarylǵan jyl, aı, partııa nómiri jáne quımanyń rettik nómiri. Mindetti túrde eki mór basylady: zaýyttiki (Qazaqstanda affınajdalǵan altyn óndiretin taǵy eki zaýyt bar) jáne «Qazaqstan» degen mór. Sonymen qatar, altyn markasy jáne tazalyǵy, ıaǵnı tórt toǵyzdyq 99,99% kórsetiledi, - deıdi maman.
Daıyn ónimniń jalǵyz tapsyrys berýshisi - Ulttyq bank. Barlyq altyn elimizdiń altyn qoryna ketedi. Alaıda, zergerler úshin sımvolıkalyq kvota qarastyrylǵan. Olar zaýyttan tikeleı granýlalar satyp ala alady, bir qolǵa eń kóbi 100 gramm altyn beriledi. Aıtpaqshy bile júrińiz, 98,5 synamasymen satylatyn áshekeılerdegi naqty altyn mólsheri - 92%, qalǵany basqa metall qospalary.
Salmaqty da baǵaly kirpish
Astana qalasyndaǵy №1 ındýstrııalyq parktiń affınajdaý zaýyty aıyna 4-5 tonna altyn óndiredi. Óndiris kólemi tutynýshy tapsyrysyna baılanysty ózgerip otyrady. Ár altyn quımasy qatań baqylanady.
- Bul aýyr ári adal metall. Bir gramm jalǵan joq. Mundaı adamdar da sondaı, - deıdi zaýyttyń tehnıkalyq dırektory Zekaıl Tóleýbaev.
Onyń aıtýynsha, zaýytta 80 adam jumys isteıdi. 2013 jylǵy ashylǵan kúninen beri birde-bir jazataıym oqıǵa tirkelmegen, sebebi tártip pen qaýipsizdik talaptary qatań saqtalady. Sóz basynda aıtqanymyzdaı, úsh satyly júıe: tekserip kirgizý, beınebaqylaý jáne kúzet.
Árıne, zaýyt basshylyǵynan altyn urlaý áreketteri týraly da suradyq. Basshylyq ondaı jaǵdaıdyń bolmaǵanyn aıtty.
— Altyndy zaýyttan alyp shyǵý múmkin emes, sebebi baqylaý júıesi kez kelgen áreketti birden toqtatady. Tolyǵyraq aıtýdyń qajeti joq dep oılaımyn, sebebi bul – rejımdik nysan. Bul jerde másele tehnıkada emes, adamdardyń adaldyǵynda. Altyn – tek adal jáne eńbekqor adamdardy ǵana qabyldaıdy, bul - ejelden belgili jaıt, - dep túsindirdi Zekaıl Tóleýbaev.
Osy oraıda zaýyt basshylyǵy kásiporynǵa kirip-shyǵýdyń ońaı emestigine toqtaldy. Arnaıy skaner men birneshe baqylaý satysy bar, olardan ótken kezde quıma alyp shyǵý turmaq, plastına, untaq, tipti tozań alyp shyǵý múmkin emes.
Sondaı-aq ózińizben altyn buıym alyp kirseńiz, ol keri shyǵarylmaıdy. Dabyl júıesi iske qosylady da, kirgizilgen áshekeı zaýytta qalady. Mundaı jaǵdaı bolǵan. Sondyqtan barlyq metall buıymdy, áshekeı, kózildirik pen uıaly telefondy kireberiste qaldyrý qajet.
Taǵy bir qyzyq jaıt, altyn tisi bar adam, bul ereksheligi týraly aldyn ala eskertýi tıis.
Taza altyn — taza eńbek
Qazir zaýytta qaldyqtardy óńdeıtin eki tseh jumys istep tur. Birinshisi, burynnan bar, arnaıy kıim, bahıla, súzgi, altynmen janasqan barlyq zatty jaǵyp, qaıta balqytady.
Ekinshi tseh 2023 jyldyń sońynda ashylǵan. Munda termııalyq óńdeý qaldyqtary men shlaktar óńdeledi. Nátıjesinde altyn men kúmistiń joǵary úlesi bar kontsentrattar alynady. Bul ádis kiris kózi úshin ǵana emes, tabıǵatty qorǵaý, qorshaǵan ortaǵa túsetin júktemeni azaıtý úshin de qoldanylady.
Ár quımanyń artynda ondaǵan adamnyń eńbegi tur. Jumysshylar úshin altyn - jaı ǵana qymbat metall emes, osyndaǵy ár mamannyń asqan jaýapkershiligin talap etetin taza eńbek.
- Altyn ózine adal jáne eńbekqor adamdardy ǵana jaqyndatady. Sondaı-aq bul tsehta jumys isteýdiń óz erekshelikteri bar. Mysaly, bul - óte shýly jer, jumys aýyr, sondyqtan bizdiń tózimdiligimiz ǵana emes, qatty daýystap sóıleıtinimiz de erekshelenip turady, - deıdi metallýrg Symbat Muratbekov.
Aıta keteıik, bıyl metallýrgterdiń kásibı merekesine oraı óndiris jelisinde 30 myńynshy mereıtoılyq quıma quıylypty. Bul estelik quıma eńbegi altyn baǵasynan kem túspeıtin ujymǵa aıtylǵan alǵys belgisindeı...