«Altyn dáýirden keıin»: Ulybrıtanııa Qytaımen qarym-qatynasty jańa deńgeıge shyǵarýdyń jolyn izdep otyr
ASTANA. KAZINFORM — Pekınniń yqpaly men básekelestikke baılanysty alańdaýshylyq aıasynda London Qytaımen ózara is-qımyldyń birizdi strategııasyn qalyptastyrýǵa tyrysyp jatyr, dep jazdy Kazinform agenttiginiń menshikti tilshisi.
«Altyn dáýirden» – jańa shyndyqqa
Dúısenbi kúni Ulybrıtanııa parlamentinde Qytaımen bolashaq qarym-qatynasqa arnalǵan tyńdaýlar ótti. Sarapshylar basty suraqqa jaýap izdedi: «Altyn dáýir» dep atalǵan yntymaqtastyq kezeńinen keıin Pekın brıtan saıasatynda qandaı ról atqarýy tıis?
«Altyn dáýir» termıni Ulybrıtanııa men Qytaı arasyndaǵy qatynastarǵa qatysty 2010 jyldardyń ortasynda paıda boldy. Sol kezde premer-mınıstr Devıd Kemeron Pekınmen ekonomıkalyq baılanysty kúsheıtip, ınvestıtsııalar men saýdany keńeıtýge basymdyq berdi.
Alaıda onjyldyqtyń sońyna qaraı rıtorıka ózgerdi. AQSh pen Qytaı arasyndaǵy básekelestiktiń kúsheıýi jáne qaýipsizdik pen tehnologııa máselelerine baılanysty alańdaýshylyqtyń artýy brıtan saıasatyn aıtarlyqtaı qatańdatty. Endi Londonda Pekınniń yqpaly ósken jaǵdaıda ulttyq múddeni qorǵaý qajettigi jıi aıtylady.
Osy jaǵdaı aıasynda byltyr bılikke kelgen leıborıster úkimeti prıntsıpter men pragmatızm arasynda tepe-teńdik tabýǵa tyrysyp otyr. Premer-mınıstr Kır Starmerdiń kabıneti ekonomıkalyq yntymaqtastyqty qaıta jańǵyrtyp, qytaı ınvestıtsııasyn tartýǵa múddeli. Degenmen, ol strategııalyq mańyzdy salalarda qatań baqylaýdy saqtap, demokratııalyq qundylyqtarǵa adaldyǵyn erekshe atap ótti.
Saqtyq tanytqanymen, eki el arasyndaǵy baılanys sońǵy ýaqytta jandana tústi. Resmı kezdesýler jıilegen, biraq olardyń mazmuny ázirge jarııa etilmeıdi. Degenmen brıtan saıası elıtasy ishinde Pekınmen qatynasty qalpyna keltirý qanshalyqty oryndy degen suraqqa kelgende biryńǵaı pikir joq.
«Birizdi saıasat joq»: haostyń arasyndaǵy pragmatızm
Gonkongtyń burynǵy gýbernatory, qazir Lordtar palatasynyń múshesi Krıstofer Patten tyńdaýlarda Ulybrıtanııanyń Qytaıǵa qatysty áli kúnge deıin birizdi jáne turaqty strategııa qalyptastyrmaǵanyn aıtty.
— Qytaıdyń bizben qarym-qatynasyn qalaı sheber quryp otyrǵanyn kórý biz úshin ońaı, biraq biz óz tarapymyzdan oǵan qalaı qaraıtynymyz túsiniksiz. Bári retsiz jáne úkimet Qytaıǵa qatysty mańyzdy sheshim qabyldaýǵa qabiletsiz sııaqty kórinedi, — dedi ol.
Pattenniń aıtýynsha, Londonnyń Qytaımen saıası qaıshylyqtar ekonomıkaǵa aýyr soqqy ákeledi degen qorqynyshy shyndyqqa janaspaıdy.
— Bizdiń saıasatta uzaq ýaqyttan beri bir jańsaq pikir bar — eger Qytaımen kelispesek, eksport pen ekonomıkalyq baılanys mindetti túrde zardap shegedi. Biraq faktiler buny rastamaıdy, — dedi ol.
Ol tipti shıelenis kezeńderiniń ózinde eki el arasyndaǵy saýda kólemi óskenin eske saldy. Pattenniń pikirinshe, Qytaı eń aldymen pragmatıkalyq múddesin basshylyqqa alady — saıası ahýalǵa qaramastan, ózine paıdaly taýardy satyp alady. Sondyqtan London óz prıntsıpterin qorǵaý kezinde Pekındi «renjitip alýdan» qoryqpaýy kerek.
Qytaı Ulybrıtanııany «Batys alıansynyń bóligi» retinde kóredi
«Brıtan-Qytaı ortalyǵynyń» tóraıymy Izabel Hılton Qytaı Ulybrıtanııany jeke saıası kúsh retinde emes, Batys koalıtsııasynyń elementi retinde qabyldaıtynyn aıtty.
— Qytaı úshin Ulybrıtanııa iri saýda seriktesi emes, biraq ol áli de ǵalamdyq yqpalǵa ıe: BUU Qaýipsizdik Keńesiniń turaqty múshesi retinde, álemdegi besinshi ekonomıka jáne ásirese joǵary bilim berý salasyndaǵy qyzmet kórsetýshi el retinde. Strategııalyq turǵydan Ulybrıtanııa Qytaı úshin mańyzdy, sebebi ol NATO múshesi jáne AQSh-tyń jaqyn odaqtasy bolǵandyqtan, Pekın ony ne beıtaraptandyrýy, ne eskerýi kerek kúsh retinde kóredi, — dedi Hılton.
Onyń aıtýynsha, Eýropalyq odaqtan shyqqannan keıin Londonnyń Qytaı aldyndaǵy yqpaly aıtarlyqtaı álsiregen.
— Biz EO quramynda bolǵanda, Qytaı úshin eń iri saýda blogynyń bóligi edik. Sondyqtan Eýroodaqtan shyǵý — yqpalymyzdyń edáýir tómendeýine alyp keldi. Bul bizdi Qytaıdyń yqtımal qysym túrlerine áldeqaıda osal etti, — dedi ol.
Qytaı – qarsylas, biraq jaý emes
Brıtandyq barlaý qyzmetiniń burynǵy qyzmetkeri Naıdjel Inkster tyńdaýlarda Qytaıdy jaý emes, strategııalyq syn-tegeýrin retinde qarastyrýǵa shaqyrdy.
«Meniń oıymsha, Qytaı Ulybrıtanııa úshin Keńes Odaǵy sekildi ekzıstentsıaldyq qaýip tóndirip turǵan joq. Qytaı – bul syn-qater, keı jaǵdaıda qaýip tóndirýi múmkin, biraq biz elemeı óte almaıtyn jáne ózara árekettesýge tıis el», — dedi ol.
Inksterdiń aıtýynsha, Pekınde «Shyǵys órkendep, Batys álsirep barady» degen túsinik ornyqqan, sondyqtan Qytaı barǵan saıyn belsendirek áreket ete bastady.
«Meni alańdatatyny — AQSh-ta Qytaıdyń damý shegine jetkeni týraly pikirdiń taralýy. Bul kózqaras olardyń Qytaıǵa qatysty saıasatyn, ásirese saýda salasynda qalyptastyryp otyr. Qytaıdy baǵalamaý qaýipti, óıtkeni onyń naqty ári eleýli múmkindikteri bar», — dep eskertti sarapshy.
Parlamentti jasyryn sheteldik yqpaldan qorǵaý
Terrorızm jáne ulttyq qaýipsizdik salasyndaǵy sarapshy Djonatan Holl Ulybrıtanııa parlamentin jasyryn sheteldik yqpaldan qorǵaýdy kúsheıtý qajet ekenin aıtty. Onyń pikirinshe, Qytaıdy Ulybrıtanııanyń jańa «Sheteldik yqpaldardy tirkeý» tetiginiń kúsheıtilgen deńgeıine engizý kerek.
Bul júıe AQSh-taǵy «shetel agentterin tirkeý týraly zańǵa» uqsas jáne shetel úkimetteriniń múddesinde áreket etetin lobbıster men keńesshilerdiń qyzmetin ashyq etýge baǵyttalǵan.
Baǵdarlama eki deńgeıden turady:
-
saıası deńgeı — shetel memleketteriniń atynan júrgiziletin kez kelgen lobbıstik áreketti tirkeý;
-
kúsheıtilgen deńgeı — Ulybrıtanııanyń ulttyq múddelerine qaýip tóndiretin elderge arnalǵan.
Qazir bul tizimge Reseı men Iran kiredi. Holldyń Qytaıdy qosý jónindegi usynysy Londonnyń Pekın yqpalyna qatysty alańdaýshylyǵynyń kúsheıgenin kórsetedi.
Tyńdaýlar barysynda qatysýshylar ulttyq qaýipsizdik, adam quqyqtary men ekonomıkalyq múddeler arasyndaǵy tepe-teńdikti saqtaý qajettigin atap ótti. Pekınge qatysty saıasatta Germanııa men Japonııanyń teńgerimdi, pragmatıkalyq tásilderi mysal retinde keltirildi. Sondaı-aq Avstralııa, Jańa Zelandııa, Japonııa jáne Ońtústik Koreıamen yntymaqtastyqty nyǵaıtyp, Qytaımen ózara is-qımyldyń kelisilgen strategııasyn ázirleý qajettigi aıtyldy.