Altaı Aınabek Aral sýyn shynymen bult shaqyryp molaıtty ma – Qazgıdromet qorytyndysy
ASTANA. KAZINFORM – «Qazgıdromet» respýblıkalyq memlekettik kásiporny Kazinform saýalyna joldaǵan jaýabynda Altaı Aınabektiń atmosferany ıondaý arqyly qoldan jańbyr jaýǵyzý tehnologııasy týraly alyp-qashpa áńgimelerge ǵylymı qorytyndy berdi.
BUU buǵan ne deıdi?
Resmı jaýaptan uqqanymyz, «Qazgıdromet» mekemesi BUU-nyń klımatty qoldan ózgertý máselesine jaýapty uıymynan ıondaý arqyly jańbyr jaýǵyzý tehnologııasy týraly ǵylymı paıym suraǵan.
«Dúnıejúzilik meteorologııalyq uıymnyń aýa raıyna áser etý salasyn zertteıtin sarapshylary ıondaý tehnologııasyn zerttegenin habarlaıdy. Sol zertteýdiń baıandamasynda «ıondaý arqyly jaýyn-shashyn shaqyryldy» delingen oqıǵalardyń eshqaısysy baqylaýlarmen de, aýmaq boıynsha sandyq modeldeýmen de rastalmaǵany» málimdelgen», - dep jazylǵan jaýapta.
«Dúnıejúzilik meteorologııalyq uıym» (DMU) – Birikken ulttar uıymynyń atmosferany baqylap, onyń muhıttarmen ózara árekettesý máselelerin zertteıtin quzyretti organy.
«DMU-nyń klımatqa belsendi áser etý máseleleri týraly málimdemesinde jaýyn-shashyn mólsherin arttyrýǵa arnalǵan barlyq tehnologııalar tabıǵı protsesterdi tek jedeldete alatyny, jergilikti oqshaýlanǵan aýmaqta ǵana iske asyrylýy múmkin ekeni aıtylǵan.
Siz aıtyp otyrǵan «International Center of Climate Change Technologies» JShS óz jumysynda ıondaý ádisin qoldanady. Alaıda, búgingi tańda bul tehnologııany álemniń ǵylymı qaýymdastyǵy moıyndamaǵan», - dep jazady Qazgıdromet mamandary.
«Aralǵa jaýatyn jańbyr 10 kún buryn boljanǵan»
«Bıylǵy maýsym-shilde aralyǵynda Qazaqstannyń qandaı da bir bóliginde klımattyq erekshelikterden tys ózgerister bolǵan joq. Barıkalyq qurylymdardyń árekettesýi men bulttylyq júıeleriniń qalyptasýynda, jaýyn-shashynnyń túsýinde aýytqýshylyqtar tirkelmedi. Maýsym-shilde aılarynda túsken jaýyn-shashyn mólsheri ortasha kópjyldyq norma shamasynda nemese odan tómen boldy», - dep jazylǵan «Qazgıdromet» málimetinde.
Sınoptıkalyq taldaýlar 2024 jyldyń mamyr-shilde aılarynda Qazaqstan aýmaǵynda tsıklondyq belsendilik basym bolǵanyn kórsetse kerek.
«Mamyr aıynda (04-08, 13-14, 16-22, 24-25 mamyr) Ońtústik Kaspıı jáne Ońtústik tsıklondardyń Qyzylorda oblysynyń aýmaǵynan jıi ótýi nátıjesinde 0,1-den 12 mm-ge deıin jaýyn-shashyn baıqaldy. Al 5 mamyrda túnde oblystyń ortalyǵynda 19-27 mm shamasynda qarqyndy jaýyn-shashyn tirkeldi. Maýsym aıynda Ońtústik jáne Atlantıkalyq tsıklondardyń yqpalyna baılanysty 06-09 jáne 22-30 maýsymda 0,1-den 4 mm-ge deıin jaýyn-shashyn tústi.
Shilde aıynda (01-22 shilde) oblys aýmaǵy baıaý qozǵalatyn Ońtústik tsıklonnyń yqpalynda boldy. Sonymen 06, 08 jáne 10-20 shilde kúnderi 0,1-den 13 mm-ge deıin jaýyn-shashyn tústi.
Joǵaryda aıtylǵandardy eskere otyryp, Qyzylorda oblysy men Qyzylorda qalasynda túsken jaýyn-shashyn tabıǵı sınoptıkalyq jaǵdaılarmen baılanysty bolǵanyn jáne 10 kúnge deıingi dáldikpen aldyn ala boljanǵanyn atap ótken jón», - dep jazady sınoptıkter.
Qazgıdromet jaýabynan bul jazda Soltústik Araldyń sýy aspannan túsken jaýynnyń áserinen emes, Shardaradan kelgen sýdyń esebinen molaıǵanyn túsinýge bolady.
«Qaratereń aýylynyń gıdrobeketinde tirkelgen málimet boıynsha bıyl Soltústik Aral teńizine Syrdarııa ózeni arqyly, birinshi jarty jyldyqta 1 mlrd 138 mln tekshe metr sý kelip túsken. Bul kópjyldyq málimetpen salystyrǵanda 33% tómen. Atalǵan bekettiń kópjyldyq málimetteri boıynsha jyldyq sý kóleminiń tómendeý tendentsııasy baıqalady.
Soltústik Aral teńiziniń sý deńgeıine keler bolsaq, maýsym aıynda ortasha sý deńgeıi 4118 sm boldy. Bul – ótken jyldyń maýsym aıymen salystyrǵanda 4 santımetrge, kópjyldyq mánmen salystyrǵanda 93 santımetrge tómen», - delingen jaýapta.
«Araldyń aspanynda qoldan jańbyr týyndatý múmkin emes»
«Qazgıdromet» mamandary Aral óńiri sııaqty shóleıtti aýmaqtyń atmosferasynan qoldan jańbyr týyndatý múmkin emes ekenin aıtady.
«Aral mańy kontınentaldy klımatpen sıpattalatyn, qurǵaq ári ylǵal tapshy aımaq bolyp esepteledi. Jyldyq jaýyn-shashyn mólsheri 100-130 mm shamasynda bolsa, jyldyq býlanýshylyq mólsheri odan ondaǵan ese joǵary, ıaǵnı 1250-1450 mm. Bul óz kezeginde jaýyn-shashyn esebinen úlken aýmaqty sý resýrstarymen qamtamasyz etý múmkindikterin shekteıdi.
Atmosferalyq protsester óte kúrdeli bolǵandyqtan, jaýyn-shashyn mólsherin qoldan arttyrý úshin sáıkes klımattyq potentsıal qajet. Aral óńirinde ondaı potentsıal az. Qazaqstandyq ǵalym-meteorologterdiń júrgizgen zertteýlerine sáıkes, eldiń tek soltústik aımaqtarynda ǵana bulttardaǵy sý qorynyń jaýyn-shashyn mólsherin arttyrýǵa jetkilikti potentsıal bar. Al qalǵan aımaqtarda bul kórsetkishter mardymsyz. Bul málimetter professor, geografııa ǵylymdarynyń doktory A.V. Cherednıchenkonyń «Qazaqstan klımatynyń ózgerýi jáne qol jetimdi bult sý qorlary esebinen beıimdelý múmkindikteri» atty monografııasynda kórsetilgen (Monografııa. Bishkek: Ilım, 2009. – 260 b.).
Reseı men AQSh-ta júrgizilgen eksperımentaldy zertteýler qazirgi tehnologııanyń múmkindikteri tabıǵı jaýyn-shashyn mólsherin 10-15% ǵana arttyrylatynyn dáleldegen», - delingen «Qazgıdromet» qorytyndysynda.
Sondaı-aq, jaýap avtorlary Ózbekstan tarapynyń Qazaqstanǵa Syrdarııa arqyly 3,7 mlrd tekshe metr sý berýge keliskenin eske salady.
Resmı málimet boıynsha, 1 sáýirden beri Ózbekstan Syrdarııa ózeni arqyly Qazaqstanǵa 3,9 mlrd tekshe metr sý jibergen. Osylaısha sý qoımasynan Syrdarııanyń tómengi aǵysyna 3,6 mlrd tekshe metr sý bosatylǵan. Bul – byltyrǵy kórsetkishten 950 mln tekshe metr kóp. Nátıjesinde Qyzylqum kanalyna 700 mln tekshe metr sý, Soltústik Aralǵa 400 mln tekshe metr sý jiberilgen.
