Almatyda memleket qorǵaýyna alynǵan qansha eskertkish bar
ALMATY. KAZINFORM — Almatyda 160 tarıh jáne mádenıet eskertkishi bar. Bul týraly qalalyq mádenıet basqarmasynyń Kazinform saýalyna joldaǵan jaýabynda aıtylǵan.
Vedomstvodan málim etkendeı, olar tıisti tarıh jáne mádenıet eskertkishteriniń memlekettik tizimine engizilgen.
160 eskertkishtiń 64-i jekemenshik aýmaqta ornalasqan.
— Eskertkishterdi kútip ustaý Qazaqstannyń tarıhı-mádenı mura obektilerin qorǵaý jáne paıdalaný týraly zańnamasyna sáıkes júrgiziledi. 160 eskertkishtiń ishinde 4 eskertkish ǵylymı restavratsııaǵa muqtaj. Alaıda basqarmaǵa osy jyly ǵylymı-restavratsııalyq jumysqa qarajat bólingen joq, — delingen jaýapta.
Kópes Fılıppovtyń úıi
Qaladaǵy kóne ǵımarattardyń biri — Kópes Fılıppovtyń úıi. Nysan 1901 jyly salynǵan. Revolıýtsııadan keıin ol memleket menshigine alyndy.
1919 jyly mamyrda bul úıde Jambyl Jabaevtyń jáne basqa da tanymal ánshi-kompozıtorlardyń qatysýymen Jetisý aqyndarynyń alǵashqy jıyny ótti.
Keńes Odaǵy kezinde ǵımaratta oblystyq ulttar isteri bólimi ornalasty. Al Táýelsizdik alǵannan keıin atalǵan úı Túrkııa elshiliginiń mádenı-aǵartý ortalyǵyna aınaldy.
Qazir onda «Qazrestavratsııa» respýblıkalyq memlekettik kásiporny ornalasqan.
— Kópes Fılıppovtyń burynǵy úıi respýblıkalyq mańyzy bar eskertkishter tizimine ótýine oraı ony jergilikti mańyzy bar tizimnen alyp tastaý boıynsha jumys júrgiziledi, — dep atap ótti basqarmadan.
«Qyzyl tań» mata dúkeni
Kók bazardyń mańynda, Shoqan Ýálıhanov kóshesiniń boıynda ornalasqan «Qyzyl tań» dúkeni qala turǵyndarynyń kópshiligine jaqsy tanys.
Óziniń erekshe sáýletimen baýrap alatyn bul ǵımarattyń salynǵanyna 100 jyldan astam ýaqyt boldy.
Kezinde óz zamanynyń asa dáýletti baılarynyń biri bolǵan Ysqaq Ǵabdýlálıev esimdi kópes óz qarjysyna Vernyı qalasynyń ortalyq saýda úıin saldyrady.
1912 jyly negizi qalanǵan kóne ǵımarattyń salyný joly búginde ańyzǵa aınalyp ketken. Sebebi, jobanyń naqty avtory belgisiz.
Degenmen, tarıhı derekterge sensek, sol zamannyń belgili sáýletshileri Pol Gýrde men Andreı Zenkov ekeýiniń bireýi bolýy múmkin degen joramal bar.
Respýblıkalyq mańyzy bar tarıhı-mádenı eskertkishke aınalǵan bul ǵımaratqa ár jyldary jóndeý jumystary júrgizilip otyrǵan.
Ahmet Baıtursynov turǵan úı
HH ǵasyrdyń basynda salynǵan murajaı ǵımaraty respýblıkalyq mańyzy bar tarıh jáne mádenıet eskertkishteriniń memlekettik tizimine engizilgen.
Ǵımarattyń jalpy aýdany — 160 sharshy metr.
Murajaı 1993 jyly quryldy jáne 1998 jyly resmı ashyldy.
Murajaıda Ahmet Baıtursynovtyń ómiri men shyǵarmashylyǵy týraly 500-ge jýyq eksponat saqtalǵan.
Baıtursynovtyń týǵanyna 150 jyl tolýyna oraı 2022 jyly murajaı-úı kúrdeli jóndeýden ótti.
Sondaı-aq Prezıdent Ahmet Baıtursynulyna arnalǵan eskertkishti ashqan bolatyn.
Medeý
Almatynyń aıtýly oryndarynyń biri — Medeý sport kesheni. Ol qaladan 18 shaqyrym jerde Kishi Almaty shatqalynda 1691 metr bıiktikte ornalasqan.
Aýmaǵy 10 500 sharshy metr jerdi alyp jatyr jáne 10500 kórermen syıady. Álemdegi 120-dan asa úzdik sporttyq rekord Medeý muz aıdynynda ornatylǵan.
Medeý ataýy HІH ǵasyrdyń sońynda ómir súrgen qoǵam qaıratkeri, qazaq halqyn kóshpeli otyryqshylyqqa beıimdeý jumystarymen aınalysqan, qazaq balalaryna arnap pansıonat ashqan Medeý Pusyrmanovtyń qurmetine berilgen.
Medeýdiń aınalasyn 21 myń gektar orman-toǵaı alqaby qorshap jatyr. Onda qaıyń, kókterek, qaraǵaı men shyrsha, dolana, sheten aǵashtary ósedi.
Muz aıdynynan bólek, munda Ǵarysh sáýleleri ǵylymı stantsııasy, Úlken Almaty kóli, Joǵarǵy Gorelnık sarqyramasy, Almatyny selden qorǵap turatyn bógetter, Terrenkýr jáne segiz júzden astam satysy bar baspaldaq bar.
Almaty ákimdiginen málim etkendeı, bıyl Medeý muz aıdyny jańartý jumystaryn júrgizý úshin birneshe jylǵa jabyldy.
Rekonstrýktsııa jumystaryn 2025-2027 jyldary aralyǵynda júrgizý josparlanǵan. Qala ákimshiligi «Medeý» muz aıdyny jabylýyna baılanysty jappaı syrǵanaýdyń qoljetimdiligin qamtamasyz etý úshin qysqy maýsymda kóshe muz aıdyndarynyń sanyn odan ári ulǵaıtýdy qarastyrady.
Budan bólek, ejelgi kóshpendiler tarıhynan syr shertetin 12 arheologııalyq eskertkish pen qorym bar.
- Rysqulov dańǵyly, 51 a, Lobachevskıı kóshesiniń qıylysy, «Almatygorsvet» aktsıonerlik qoǵamynyń aýmaǵynda;
- Rahmanınov kóshesi, 83, Qarasaı batyr kóshesiniń buryshy;
- Qarasaı batyr kóshesi, 230, Anosov kóshesiniń buryshy;
- Botanıkalyq baqtyń ońtústigine qaraı 600 metr, oranjereıadan ońtústik-batysqa qaraı 200 metr, ortalyq saıajoldyń oń jaǵynda;
- № 2 jylý elektr ortalyǵynan shyǵysqa qaraı 1,2 kılometr, «Batys» zıratyna aparatyn joldyń oń jaǵynda, dalada ornalasqan.