Áleýmettik jelide qan tapsyrýdy suraǵan habarlandyrýlar nege kóp
PETROPAVL. KAZINFORM — Soltústik Qazaqstan oblysynda 30 myńǵa jýyq adam donor retinde tirkelgen. Olar qan tapsyrý arqyly adam ómirin aman alyp qalýǵa úles qosyp keledi. Jyl saıyn óńirde shamamen 10 myńǵa jýyq donatsııa jasalady.
Oblystyq qan ortalyǵynyń dırektory Sabyrjan Táýkelov Kazinform tilshisine bergen suhbatynda donor bolý talaptary, qan tapsyrýdyń densaýlyqqa paıdasy jáne áleýmettik jelilerdegi shuǵyl qan suranysynyń sebebi týraly aıtyp berdi.
— Donor bolýdyń qandaı talaptary bar? Jas, salmaq, densaýlyq boıynsha shekteýler bar ma?
— Shekteýler bar, eń bastysy — 18 jasqa tolǵan, dene salmaǵy keminde 50 kg, boıy 150 sm tómen emes, medıtsınalyq tekserýden ótken jáne qarsy kórsetilimi joq bolýy kerek. Er adamdar jylyna 6 ret, áıelder 4 ret qan tapsyra alady. Donatsııadan keıin er adamdar eki aı, al áıelder úsh aı úzilis jasap, qalypqa kelýi kerek. Plazma men trombotsıt tapsyrý aralyǵy — 14 kún. Ártúrli donatsııalar arasyndaǵy úzilis — 1 aı. Jylyna 20 lıtrden artyq plazma tapsyrýǵa bolmaıdy.
— Alǵash ret qan tapsyratyn adam qalaı daıyndalýy kerek?
— Qan tapsyrý — mańyzdy ári jaýapty is. Sondyqtan eger álsizdik, bas aýrýy, qaltyraý bolsa — donatsııany keıinge qaldyryńyz; donatsııa aldynda 2 saǵat boıy temeki shekpeńiz; 48 saǵat buryn alkogol ishpeńiz; 2 kún buryn sportpen jáne aýyr jattyǵýlarmen aınalyspańyz; 3 kún buryn aspırın men analgetıkter qabyldaýdy toqtatyńyz, óıtkeni bul preparattar qannyń uıýyn nasharlatady; maıly, qýyrylǵan, aşy, shujyq, sút ónimderi, balyq, jumyrtqa, shokolad, jańǵaq, banan jáne gazdalǵan sýsyndardan bas tartyńyz; mindetti túrde jeńil tańǵy as ishý kerek: ol tosap qosylǵan tátti shaı, qurǵaq nan, botqa, sýda pisken makaron, jemis-jıdek bolýy múmkin.
Qandy ash qarynǵa tapsyrýdyń qajeti joq. Donatsııanyń aldynda dáriger tekserisi kezinde onyń suraqtaryna tolyq jaýap berińiz, bastan ótken aýrýlar jaıynda jáne qabyldaǵan dári-dármek týraly jasyryp qalmańyz. Donorlardy medıtsınalyq kýálandyrý jáne qan qaýipsizdigin qamtamasyz etý tártibi bar. Qan jáne onyń komponentteriniń donorlaryn medıtsınalyq kýálandyrý Qazaqstan Respýblıkasy Densaýlyq saqtaý mınıstriniń buıryǵyna sáıkes júrgiziledi. Donatsııa aldynda áńgime, aldyn ala jáne qosymsha zerthanalyq tekserýler nátıjelerin baǵalaý, sondaı-aq terapevtiń jalpy tekserýi bolady.
Árbir qan tapsyrý aldynda donor arnaıy saýalnama suraqtaryna jaýap beredi. Bul saýalnama donorlyqqa ýaqytsha nemese turaqty qarsy kórsetilimderdi anyqtaý maqsatynda júrgiziledi. Qupııa áńgime barysynda donordyń densaýlyǵyna qatysty mańyzdy aqparattar anyqtalyp, ony donorlyqqa jiberý nemese jibermeý týraly sheshim qabyldanady.
Aldyn ala zerthanalyq tekserý barysynda qan toby men rezýs-faktor anyqtalady, gemoglobın deńgeıi ólshenedi. Terapevtiń jalpy tekserýi kezinde donordyń ómir men burynǵy aýrýlary týraly málimetter jınalady, teri men kórinetin shyryshty qabattar tekseriledi, lımfa túıinderi palpatsııalanady, sondaı-aq boıy, salmaǵy, dene qyzýy jáne qan qysymy ólshenedi. Qan jáne onyń komponentteriniń qaýipsizdigi men sapasy — donorlardy durys medıtsınalyq kýálandyrý, sondaı-aq qan ónimderin daıyndaý kezindegi qaýipsizdik pen sapa talaptaryn qatań saqtaý arqyly qamtamasyz etiledi. Árbir donatsııa kezinde mindetti túrde qan úlgisi gemotransmıssıvti ınfektsııalar markerlerine zertteledi. Olarǵa: AITV (VICh), V gepatıti, S gepatıti, sıfılıs jatady.
Donor irikteýdiń basty maqsaty — adamnyń donor retinde jaramdylyǵyn baǵalaý. Bul donor úshin qaýipsiz, al qan ónimderi retsıpıentterge sapaly bolýy úshin qajet.
— Oblystyq qan ortalyǵy týraly aıtyp berińizshi. Qansha bólim bar, mamandar jetkilikti me?
— Petropavl qalasyndaǵy Qan qyzmetiniń qalyptasý tarıhy 1965 jyldan bastalady. Sol jyly oblystyq aýrýhana janynan alǵashqy qan daıyndaý bólimi quryldy. Qan qyzmetiniń damýyna erekshe serpin bergen mańyzdy kezeńderdiń biri — Qazaqstan Respýblıkasynyń 2009 jyly qabyldaǵan «Qan qyzmetin jetildirý sharalary týraly» memlekettik baǵdarlamasy. Bul baǵdarlama aıasynda elimizdiń barlyq óńirlerindegi qan ortalyqtary zamanaýı deńgeıge kóterildi.
Sol baǵdarlamanyń nátıjesinde 2010 jyldyń 13 aqpanynda Petropavl qalasynda zamanaýı quraldarmen jabdyqtalǵan jańa Oblystyq qan ortalyǵy esigin ashty. Bul ortalyq halyqaralyq standarttarǵa saı keletin transfýzıologııalyq qyzmet kórsetýge múmkindik berdi. Qan ortalyǵynyń negizgi mindetterine sáıkes munda 6 qurylymdyq bólimshe jumys isteıdi. Bul bólimsheler qan daıyndaý jáne 13 túrli ónim shyǵarý jumysymen aınalysady. Búginde 100-ge jýyq qyzmetker jumys isteıdi. Olardyń qatarynda joǵary bilikti dárigerler, medbıkeler men laboranttar bar, qajetti mamandarmen tolyq qamtamasyz etilgen.
— SQO-da qansha donor bar? «Qurmetti donor» ataǵyn qalaı alýǵa bolady?
— Oblysta shamamen 30 myń donor bar. Jyl saıyn shamamen 4 myń adam qan tapsyryp, 10 000-ǵa jýyq donatsııa jasalady. Qazaqstanda qazirgi ýaqytta «Qurmetti donor» resmı ataǵy joq. Biraq 40 ret qan nemese 70 ret plazma tapsyrǵandarǵa «Densaýlyq saqtaý isine qosqan úlesi úshin» medali beriledi. Búgingi tańda SQO-da bul talapqa sáıkes keletin 31 donor bar.
Donorlarǵa azdaǵan áleýmettik jeńildikter bar, máselen, qan tapsyrǵan kúni jumystan bosatylady, ol úshin ortasha jalaqysy saqtalady. Qosymsha bir demalys kúni beriledi, ony jyldyq eńbek demalysyna qosýǵa bolady. Bul jeńildikti bir jyl ishinde paıdalaný qajet. Qan tapsyrǵany úshin 0,25 AEK mólsherinde tólem jasalady.
Qan jáne (nemese) onyń komponentterin tapsyratyn donorlardy donatsııa kúnderi túngi ýaqyttaǵy jumysqa, ústeme jumysqa, aýyr jumysqa, zııandy jáne (nemese) qaýipti eńbek jaǵdaılaryndaǵy jumystarǵa tartýǵa jol berilmeıdi. Áskerı qyzmetshiler, quqyq qorǵaý jáne arnaıy memlekettik organdardyń qyzmetkerleri, sondaı-aq stýdentter (oqýshylar) donor bolǵan jaǵdaıda, donatsııa kúnderi narıad, vahta sııaqty qyzmettik mindetterden jáne oqý-tárbıe protsesinen bosatylady.
— Áleýmettik jelide belgili bir adamǵa jedel túrde qan tapsyrýdy suraǵan habarlandyrýlardy jıi kóremiz. Bul — Qan ortalyǵynda qordyń joqtyǵynan ba, álde basqa sebebi bar ma?
— Qanǵa kún saıyn suranys bar, óıtkeni bizdiń ortalyq oblystaǵy barlyq medıtsınalyq mekemeni qanmen qamtamasyz etedi. Sondyqtan búkil qan toptarynyń ońtaıly qoryn saqtaý úshin olardy turaqty tolyqtyryp otyrý qajet. Jalpy qan men onyń komponentteri tapshylyǵy joq, sebebi medıtsınalyq uıymdarǵa berilgen ónimge turaqty túrde baqylaý júrgizilip, qajet qan sıpattamalaryna saı donorlar donatsııaǵa shaqyrylady.
Al áleýmettik jelide habarlamalardy naýqastyń jaqyndary qan jetispeýden emes, óz nıetimen jarııalaıdy. Biz úshin jańa donorlardyń kelýi — únemi mańyzdy. Naýqastardy ýaqytyly transfýzııalyq kómekpen úzdiksiz qamtamasyz etý úshin donorlyq qor kún saıyn tolyqtyrylyp otyrýy qajet.
— Qan tapsyrý densaýlyqqa paıdaly dep jıi estımiz, onyń paıdasy nede?
— Turaqty túrde qan tapsyrýdyń birqatar mańyzdy artyqshylyǵy bar. Máselen júrek-qantamyr aýrýlarynyń aldyn alady. Qan tapsyrý qandaǵy holesterın deńgeıin tómendetýge kómektesip, ateroskleroz ben trombozdardyń damýyn tejeıdi. Zertteýlerge sáıkes, qan donorlarynyń ınfarkt pen ınsýltke shaldyǵý qaýpi bes esege deıin tómendeıdi. Zat almasýdy jaqsartyp, qan jasaý jáne ımmýndyq júıelerdi belsendiredi. Bul — ishki aǵzalarǵa baılanysty túrli aýrýlardyń aldyn alýǵa yqpal etetin mańyzdy faktor. Qan joǵaltýǵa tózimdilikti arttyrady. Donordyń aǵzasy jańa qan túzýge daǵdylanǵandyqtan, jaraqat, kúıik nemese ota kezinde qan joǵaltqan jaǵdaıda aǵza tez qalpyna kele alady. Donorlar densaýlyǵy únemi baqylaýda bolady. Ár donatsııa aldynda ınfektsııalarǵa tekseris júrgizilip, jalpy densaýlyq jaǵdaıy qadaǵalanady.
Qan tapsyrý — bul tek medıtsınalyq protsedýra emes, bul — ómir syılaý. Donor bolý arqyly adam qaıyrymdylyq is jasap, óz isine kóńili tolyp, rahat sezimdi bastan keshiredi.
Buǵan deıin Qazaqstanda er men áıel uryǵy donorlary naryǵy qalaı jumys isteıtinin jazǵan edik.