Álemdegi ómir súrý uzaqtyǵy pandemııaǵa deıingi deńgeıge jetti
ASTANA. KAZINFORM – Jańa úlken zertteýge sáıkes, aımaqtar boıynsha aıtarlyqtaı aıyrmashylyq saqtalsa da, álemde ómir súrý uzaqtyǵy pandemııaǵa deıingi deńgeıge oraldy, dep habarlaıdy Euronews.
COVID-19 pandemııasy 2020 jyly jer sharyn sharpyǵan kezde dúnıe júzinde ólimniń basty sebebine aınalyp, onymen birge ómir súrý uzaqtyǵy da qysqardy. 2021 jyly týǵan adamdar ortasha alǵanda 71,7 jasqa deıin ómir súredi dep shamalanyp otyr.
Biraq 2023 jylǵa qaraı COVID-19 ólim-jitimi boıynsha birneshe sozylmaly aýrý – Altsgeımer derti men neonataldyq buzylýdan keıin 20-shy orynǵa tústi. Jahandyq ómir súrý uzaqtyǵy 73,8 jasqa deıin ósti.
The Lancet medıtsınalyq jýrnalynda jarııalanǵan zertteýge sáıkes, qazirgi ýaqytta sozylmaly aýrýlar búkil álem boıynsha ólim men aýrýlardyń úshten ekisine jýyǵyn quraıdy, olardyń arasynda júrek-qan tamyrlary aýrýlary, ınsýlt jáne qant dıabeti aldyńǵy qatarda tur.
Semizdik, temeki shegý jáne aýanyń lastanýy sııaqty qaýip faktorlary sozylmaly aýrýlardyń damýynda mańyzdy ról atqarady jáne olar joıylsa, álemdegi barlyq ólim men múgedektiktiń jartysyna jýyǵyn boldyrmaýǵa bolady, dep esepteıdi zertteýshiler.
- Álemdegi qartaıyp jatqan halyq sanynyń jyldam ósýi qaýiptiń jáne damýshy faktorlary densaýlyqqa qatysty jahandyq problemalardyń jańa dáýirin bastady, - deıdi zertteýdi júrgizgen AQSh-taǵy Densaýlyqty ólsheý jáne baǵalaý ınstıtýtynyń (IHME) dırektory, professor Krıstofer Mıýrreı.
Mıýrreıdiń komandasy dúnıe júzindegi áriptesterimen jumys isteı otyryp, 1990 jyldan 2023 jylǵa deıingi kezeńde 204 el men aýmaqta 375 aýrý men jaraqat jáne 88 qaýip faktorlary týraly derekterdi taldady.
Olar derekterdi bes iri eýropalyq el boıynsha bóldi: Frantsııa, Germanııa, Italııa, Ispanııa jáne Ulybrıtanııa. 2023 jyly osy elderdiń árqaısysynda ólimniń negizgi sebebi júrek aýrýy boldy. Tek Frantsııada tizimniń basynda ókpe qaterli isigi turǵan.
Eýropanyń osy bes elindegi ómir súrý uzaqtyǵy da álemniń basqa bólikterine qaraǵanda aıtarlyqtaı joǵary boldy: Germanııada 80,9 jastan bastap, Ispanııada 83,2 jasqa deıin.
Zertteýshiler sondaı-aq Soltústik jáne Latyn Amerıkasynda sýıtsıd, esirtki men alkogoldi tutyný saldarynan jasóspirimder men jastar arasyndaǵy ólim-jitim deńgeıiniń artýyna jáne Saharanyń ońtústigindegi Afrıkada juqpaly aýrýlar men jazataıym oqıǵalarǵa baılanysty alańdaýshylyq bildirdi.
- Alynǵan málimet úkimet pen densaýlyq saqtaý salasynyń jetekshilerine densaýlyq saqtaý qajettilikterin ózgertetin úreıli betalystarǵa jedel jáne strategııalyq jaýap berý úshin oıatý qońyraýy bolýy tıis, - dep bildirdi pikirin Mıýrreı.
Buǵan deıin keıingi jyldary elimizde adamdardyń ortasha ómir súrý uzaqtyǵy artqanyn jazǵan bolatynbyz.