Álemdegi kıkiljińder nelikten BUU kılikpeı sheshilmeıdi
ASTANA. KAZINFORM – Keıingi kezde álemde ejelgi teketirester qaıta ýshyǵyp, jańa kıkiljińder týyndap jatyr. Kazinform halyqaralyq sholýshysy keıingi bes jyldaǵy kıkiljińder BUU-nyń kúsh salýymen qalaı rettelgenin tarazylap kórdi.
Qarabaq úshin qaqtyǵys
2020 jyldyń kúzinde Qarabaqtaǵy maıdan oty kenet qaıta órshigen edi. 44 kúnge sozylǵan shaıqasta Ázerbaıjan jeńiske jetip, tarıhta bul kezeń Ekinshi Qarabaq soǵysy degen atpen qaldy. 2023 jyly Ázerbaıjan áskeri aýmaqty tolyqtaı baqylaýyna aldy. Onda qonystanyp úlgergen armıan qaýymy Bakýdyń baýyrǵa tartý usynysyna qaramastan jappaı kóship ketti. 2023 jyldyń qyrkúıeginde keıingi 30 jylda alǵash ret BUU mıssııasy bardy.
Aýǵanstan
2021 jyldyń tamyzynda Aýǵanstanda bılik aýysyp, tálipter qaıta el tizginin qolyna aldy. Bul oqıǵa aýmaqta gýmanıtarlyq daǵdarystarǵa bastaý bolyp, álem nazary túgel aýdy. Jaǵdaıdy halyqaralyq koalıtsııa áskeriniń elden asyǵys ketýi ýshyqtyra tústi. Zaıyrly rejımniń ornyna dinı rejımniń kelýi, ásirese Aýǵanstandaǵy áıelderdiń jaǵdaıyn qıyndatty.
BUU eldegi 39 mıllıon halyqtyń 23 mıllıony ashtyqqa dýshar bolýy múmkin ekenin aıtyp, der kezinde dabyl qaqty.
Elde bılik aýysqan kezde óz bastaryn qaterge tige júrip, qosaq arasynda zardap shekken halyqqa kómek qolyn sozǵan BUU ókilderi boldy. BUU-nyń Aýǵanstandaǵy gýmanıtarlyq jaǵdaıdy ýshyqtyrmaı ustaýyna Qazaqstan da septigin tıgizgenin atpaı ketýge bolmas. Osynyń bárin eskerip, BUU bıyl Almatyda Ortalyq Azııa men Aýǵanstanǵa jaýapty aımaqtyq ortalyǵyn ashýdy kózdep otyr.
Sýdan
Al Sýdanda 2021 jyldan beri azamattyq soǵysqa para-par ahýal qalyptasyp otyr. Omar ál Bashırdi áskerıler bılikten aýdarǵan soń bılikten dámeli toptar eki jaqqa bólinip, arpalysyp keledi. 2023 jyly áskerıler men Jedel den qoıý jasaqtary qarýly qaqtyǵysqa deıin bardy. Qarapaıymdap aıtsaq, bir tarap arab tekti qaýymnyń, ekinshi jaq qara násildi qaýymnyń atynan «sóılep» júr.
Bul qaqtyǵystan keıingi eki jyldyń ishinde Sýdandy gýmanıtarlyq apatqa jetkizdi. Saldarynan mıllıondaǵan adam isherge tamaq tappaı otyr. Jedel den qoıý jasaqtarynyń El-Feshır qalasyn basyp alǵanyna 14 aı boldy. Qazir BUU dıplomattary qosaq arasynda ashtyqtan zardap shegip jatqan qarapaıym turǵyndarǵa gýmanıtarlyq kómek jetkizýdiń joldaryn izdep álek.
Gaza
2023 jyldyń 7 qazanynda «Hamas» sarbazdarynyń Izraıldiń beıbit turǵyndaryna oq atýy Gaza tragedııasyna jol ashyp berdi. Izraıl bastaǵan Gazadaǵy arnaıy operatsııanyń ázirge bitetin túri joq.
«Hamastyń» terrorǵa negizdelgen urys júrgizý taktıkasyn búkil álem jazǵyrǵanymen, Gazadaǵy 2 mln qarapaıym halyqty Izraıl áskeriniń aıaýsyz janyshtaýyna qarsylyq bildirýshiler kún ótken saıyn kóbeıip keledi. Áskerı is-qımyldar, sonymen baılanysty shekteýler gýmanıtarlyq kómekke muqtaj adamdardyń sanyn eselep arttyrdy. BUU tek gýmanıtarlyq kómek jetkizý amaldaryn ǵana taýyp qoımaı, araz taraptardy tatýlyqqa shaqyrýdy bir sát te toqtatpaı otyr.
Ýkraına
Ýkraına men Reseı arasyndaǵy soǵysta BUU-nyń yqpaly aıqyn kórindi deýge kelmeıdi. Óıtkeni soǵysty kelissóz arqyly toqtatýǵa múddeli taraptar tym kóp. BUU alańynda soǵysýshy taraptardyń da, basqa taraptardyń da ustanymy aıtylyp, talaı taıtalas ótti.
Qazir Ýkraınadaǵy atystardy toqtatý úshin bitimger kúshterdi elge kirgizý máselesi qyzý talqylana bastady. Mundaı nusqany taraptardyń bári maquldasa, BUU-nyń yqpaly qaıta birinshi orynǵa shyǵar edi. Óıtkeni Ýkraına bitimger kúshter retinde eýropalyq sarbazdardy kórgisi kelse, Reseı qytaılyq áskerılerdi ákelýdi meńzeıdi. Sondyqtan BUU-nyń kógildir qalpaqty kontıngenti bitimgerlikke kepil bolatyn ári eń beıtarap jasaq bolyp tur.
BUU reformasy
Jýyqta ǵana Qytaıdyń Tıantszın qalasynda ótken Shanhaı Yntymaqtastyq uıymynyń sammıtinde BUU Qaýipsizdik keńesin reformalaý bastamasy kóterildi. Qazir bul keńeske bes memleket múshe – AQSh, Frantsııa, Ulybrıtanııa, Qytaı, Reseı. Bul ekinshi dúnıejúzilik soǵystan keıin qalyptasqan júıe deýge bolady.
Qazir álemde BUU-nyń esh qajeti joq degenge saıatyn ustanymdar bar. Biraq halyqaralyq ahýal shıelenisken saıyn gýmanıtarlyq kómek pen dıplomatııalyq qatynastarǵa degen suranys artyp otyr.