ÁLEM APTA ІShІNDE: Qyrym álemdik múddeler qaqtyǵysýynyń jańa aımaǵyna aınalyp keledi
Birneshe kún ishinde ata zań ózgertilip, el bıleýshisi qyzmetinen qýdalandy (shettetilý tujyrymdamasy sebebimen), úkimet quryldy. Osy apta boıy el prezıdenti Vıktor ıAnýkovıch Kıev túbindegi Mejıgore rezıdentsııasyn tastap, Ýkraınanyń ońtústik shyǵys aımaǵynda jasyrynyp, aqyrynda Reseıdiń Dondaǵy Rostov mańynan bir-aq shyqty. Burnaǵy kúni ol baspasóz máslıhatyn uıymdastyryp, onda áli de ózin is basyndaǵy memleket basshysy dep esepteıtinin, al jańa bılik pen olardyń bastamalary qaýqarsyzdyǵyn aıtyp málimdeme jasady.
Qalaı bolǵanda da, eshkim saıası turǵyda onyń ómiriniń bitkenine esh kúmán týǵyzbaıdy. Eń basty qaýip is basyndaǵy prezıdenttiń Reseıden Ýkraınanyń ońtústik-shyǵys bóligi men Qyrym túbegindegi turaqtylyqty qamtamasyz etý úshin saıası ári áskerı kómek suraý múmkindigimen baılanysty týyndaǵan bolatyn.
Alaıda V.ıAnýkovıch Reseıden Ýkraın jerine shabýyl jasaý ótinimin jasaǵan joq. Degenmen ol birneshe márte resmı Máskeýdiń kórshiles eldegi, ásirese orystildi halqy basym shoǵyrlanǵan óńirdegi ahýaldy retteýge kelgende beıtarap qalyp otyrǵandyǵyna túsinbeıtindigin basa atap ótken edi. Ol kóp jáıttiń betin ashty, túsindirdi, baıandady, tipti saıası bolashaq jaıyndaǵy da oılarymen bólisti. Degenmen munyń barlyǵy da tarıhta sońy belgili saıası otqa maı quıýmen teńeldi. Qazirgi ýaqytta eldegi ahýaldy baǵalaıtyn bolsaq, búginde Qyrym avtonomııasynda oryn alyp jatqan oqıǵalar barynsha mańyzdy ekendigi aıqyn bilinedi.
Búgingi tańda túbekte qonys tepkenderdiń 60% paıyzyn orystar, 17% paıyzyn ýkraındyqtar, 12% paıyzyn qyrym tatarlary, sondaı-aq basqa ult ókilderi quraıdy. Bul faktordan tys Reseıde Qyrymnyń Máskeýge ǵasyrlar boıy basybaıly tıesili ekenine basa nazar aýdarylýda. Keıbir paıymdarǵa qaraǵanda, bul ólke Nıkıta Hrýşevtiń asyǵys sheshimi saldarynan 1954 jyly Ýkraınaǵa berilgen. Sonymen birge Reseı Qara teńiz flotynyń Qyrymǵa kelýindegi strategııalyq mańyzy da esten shyǵarylmaýda.
Mine, osyndaı oqıǵalardyń aıasynda apta boıy Qyrym reseılik «depýtattar desantynyń» kún saıynǵy alańyna aınalyp shyǵa keldi. Parlamentarııler avtonomııa qaýymdastyǵy ókilderimen kezdesýler ótkizip, sherýlerge, ahýaldy retteý úderisterine qatysty, jergilikti kóshbasshylarmen júzdesti. Beısenbi kúni túnde Qyrymnyń ákimshilik astanasy Sımferopoldaǵy Qyrymnyń joǵarǵy keńesi men mınıstrler keńesi ǵımaratyn belgisiz qarýly adamdar basyp aldy. Bul áreketter qoǵamda sana sezimi jetilgen belsendi azamattardyń isteri retinde kórsetilgen bolatyn. Alaıda sál keıinirek, atalǵan eki ákimshilik ǵımarattyń tóbesinde Reseı týy jelbirep shyǵa keldi. Aıta keterligi, taıaýda ǵana Sımferopoldaǵy joǵarǵy keńes ǵımaraty aldyna búkil avtonomııadan shamamen 10-15 myńdaı adam jınalǵan edi. Olardyń basym bóligin qyrym tatarlary men ýkraındyqtar quraıtyn toby qurap, olar jańa bılikti qoldady, Qyrymnyń qazirgi mártebesin saqtaý qajettigin alǵa tartty. Al kelesi basym bóligin etnıkalyq orystar quraıtyn top túbektiń táýelsizdik alýyn talap etip, Reseıdiń kómek kórsetýine ótinim jasady. Osy eki top arasynda qaqtyǵystar da oryn alyp, sonyń saldarynan eki adam qaza tapsa, birneshe ondaǵan adam jaraqat aldy.
Qyrym parlamenti depýtattary otyrysynyń qorytyndysynyń nátıjesinde, avtonomııa ókilettigin keńeıtý jáne qyrym mártebesi máseleleri boıynsha túbek turǵyndary arasynda 25 mamyr kúni referendým ótkizý týraly sheshim qabyldandy. Aıta keterligi, dál osy kúni Kıevtiń jańa bıligi de kezekten tys prezıdent saılaýyn ótkizýdi belgilegen bolatyn.
Búgingi tańda avtonomııa ahýaly qıyn bolyp tur. Reseılik áskerı bólimshelerdiń túbekke qaraı jyljyp kele jatqandyǵy týraly aqparattar alańdaýshylyq týǵyzýda. Sevastopolde, ıAltada BTR toptary, qarýly jasaqtar kózge shalynyp otyr.
Ýkraına prezıdentiniń mindetin atqarýshy Aleksandr Týrchınov Reseıdiń Ýkraınaǵa qarsy ashyq qysym kórsetip otyrǵandyǵyn málimdep, Reseı prezıdenti Vladımır Pýtındi arandatýshylyq áreketterdi tez arada tyıýǵa shaqyrdy. Ázirshe Kreml jumǵan aýzyn ashar emes. Ýkraınadaǵy ahýal bir óńirdiń ári eki eldiń aıasynan shyǵyp otyr. Juma kúni AQSh prezıdenti Barak Obama Máskeý úshin Ýkraınaǵa áskerı kúshpen basyp kirgen jaǵdaıda, álemdik arenadaǵy ahýaly qıyndaıtynyn qatań eskertti. Ol reseılik áskerdiń kıligýi ýkraın halqyn «ózi anyqtaýy tıis iske kıligý bolyp tabylatyndyǵyn» erekshe atap ótti. Árıne, Máskeýdiń basty qarsy turý máselesindegi ahýaldy qıyndata túskisi kelmeıtindigi belgili. Degenmen, Kremldi óziniń geosaıası múddesi aýmaǵyndaǵy mundaı biregeı múmkinshilik qyzyqtyratyndyǵy anyq.
Ýkraınaǵa qatysty oryn alyp jatqan oqıǵalar aıasynda taǵy bir mańyzdy máselege basa nazar aýdarý qajet sııaqty. Ol Máskeýdiń syrtqy saıası tetikterdi tańdaýdaǵy aıla-sharǵylarynyń ózgerýimen baılanysty. Este bolsa, 2013 jyldyń aqpanynda Kreml syrtqy saıasattyń jańa tujyrymdamasyn qabyldaǵan bolatyn, onda «jumsaq kúshke» alǵash ret jeke nazar aýdarylǵan-dy. Búginde Qyrymda oryn alyp otyrǵan ahýaldy úlgi retinde ala otyryp, resmı Máskeýdiń azamattyq qoǵam áli klassıkalyq dıplomatııaǵa balama tehnologııa múmkinshilikteri arqyly yqpal etý tetikterin belsene qoldana bastady degen tujyrymǵa kelýge bolady. Muny sońǵy aptadaǵy oqıǵalar da dáleldeı túsedi. Shyn máninde, Máskeý qoldanyp otyrǵan tetikter jıyntyǵy rasynda da qýatty kúsh ekenin kórsetip otyr.
Aıta keter jaıt, keshe Federatsııa keńesi Reseı Prezıdenti Vladımır Pýtınniń Ýkraına aýmaǵyna qarýly kúshter kirgizýge qatysty úndeýin qanaǵattandyrdy. Sheshim reseılik parlamenttiń joǵarǵy palatasynyń kezekten tys otyrysynda qabyldandy.
«Ýkraına aýmaǵynda qarýly kúshterdi qoldanýǵa Prezıdentke kelisim berý qajet. Osy qaýly qol qoıylǵan sátten bastap kúshine enedi», - delingen qabyldanǵan qujatta.
Osy ýaqyt aralyǵynda RF Prezıdenti V.Pýtın BUU Bas hatshysy Pan Gı Mýnmen, Frantsııa Prezıdenti F.Ollandpen, AQSh Prezıdenti B.Obamamen telefon arqyly sóılesip, Ýkraınada oryn alyp otyrǵan daǵdarysty ahýaldy keńinen talqyǵa saldy.
V.Pýtın áńgimelesýleri barysynda Ýkraınanyń shyǵys óńirleri men Qyrymda turyp jatqan orystildi halyqtarǵa qatysty qysymshylyq áreketter oryn alǵan jaǵdaıda Reseıdiń syrt qalmaıtyndyǵyn, halyqaralyq quqyq aıasynda qajetti sharalardy qabyldaıtyndyǵyn basa aıtty.
