Alaıaqtar jelide qazaqstandyq bankter atynan saýalnama júrgize bastady
Alaıaqtyq saýalnama qandaı bolady?
Ádette alaıaqtar mundaı fıshıngtik betterdiń dızaıny men mazmunyna erekshe mán bermeıdi.
Olar asyǵys jasalǵan sııaqty, aqparaty qaıtalanady, tek uıymnyń ataýy ǵana erekshelenedi, bizdiń mysalda – aqsha saýalnamasy júrgiziletin bank, sonymen qatar olardyń brendiniń túsi men logotıpi qoldanylady.
Muqııat paıdalanýshylar saýalnamalardyń bankterdiń resmı ınternet-resýrstarynda ótkizilmeıtinin, domenniń túsiniksiz sandar men áripterden turatynyn baıqaıdy.
Sondaı-aq, birden kózge túsetin nárse – bul bankterdiń qurylǵan kúnine arnalǵan mereıtoı kúnderi-mys, onyń qurmetine utys oıyndary ótkiziledi, bul da jalǵan aqparat.
Paıdalanýshylardyń, kóp jaǵdaıda sheteldik azamattardyń rıza bolǵan pikirleri sáttilik qusyn qolyna qondyrǵysy keletinderdi oılandyrýy kerek.
Alaıda, mundaı jalǵan saýalnama bolsa, dálirek aıtsaq, eger usynys bolsa, onda suranys ta bar degen sóz.
Eger Siz barlyq suraqtarǵa jaýap berseńiz, ne bolady?
Alaıaqtyq saıttarda usynylatyn suraqtar ádette ońaı. Bul aldaǵysy keletin paıdalanýshylardy tartý úshin jasalady.
Ekranda aqsha qobdıshalary paıda bolady, olardyń birinde qasterli aqshalaı syılyq jasyrylǵan. Utys oınyn uıymdastyrýshylar tek úsh áreket beriletini týraly eskertedi.
Árıne, olardyń bireýi mindetti túrde sátti bolady, sodan keıin ekranda aqsha jáne Sizdiń 100 myń teńge utyp alǵanyńyz týraly jazba paıda bolady.
Alaıda, aqshalaı syılyǵyńyzdy alý úshin birqatar talaptardy oryndaý qajet – bul áleýmettik jelilerdegi jáne messendjerlerdegi 20 dosyńyzǵa nemese bes topqa silteme jiberý, sondaı-aq tirkeýdi aıaqtaý úshin elektrondyq poshta mekenjaıyn engizý.
Keıbir fıshıngtik betterde keıde ózińizdiń basqa da jeke derekterińizdi engizý talap etiledi.
Aıta ketý kerek, mundaı saıttar Sizdiń IP-mekenjaıyńyzdy saqtaıdy - bul Sizdiń qurylǵyńyzdyń da, jeli túıininiń de biregeı jelilik adresi.
Ádette ol eshqashan qaıtalanbaıtyn sandar jıyntyǵynan turady.
Alaıaqtar IP-mekenjaıdy paıdalana otyryp, Sizdiń qaı elden ekenińizdi, qaı qalada turatynyńyzdy, provaıderińizdiń kim ekenin anyqtaı alady jáne eger onyń júıesin buza alatyn bolsa, onda Sizdiń elektrondyq ámııandaryńyzǵa, mobıldi bank qosymshalaryna, áleýmettik jelilerge, elektrondyq poshtaǵa logınder men parolderge qol jetkize alady.
Syrtqy IP-mekenjaı arqyly bilikti kıberqylmyskerler Sizdiń gadjetińizge ınternetten qosyla alady ne jıi kiretin keıbir saıttaryńyzdy fıshıngtik kóshirmelerge aýystyrý arqyly Jelige kirý ólshemderin ózgerte alady.
Jalpy, qaskúnemder Siz týraly múmkindiginshe kóp aqparat alý úshin ınternettegi áreketterińizdi baqylaı alady.
Eger fıshıngtik bette, máselen, óz mobıldi nómirińizdi engizseńiz, onda bul aqparatty keıinnen telefon alaıaqtary ońaı paıdalana alady.
Ózderin banktiń nemese qandaı da bir bedeldi uıymnyń menedjeri retinde tanystyryp, áleýmettik ınjenerııa ádisterin epti paıdalanǵan olar Sizdi shatastyryp, konfıdentsıaldy derekterińizdi jeke áńgime barysynda bilip alýǵa tyrysady.
Paıdalanýshylardyń keıbir pikirterimderinde jeńimpazdyń kartasyna syıaqy salý úshin kartańyzdyń derekterin engizýdi suraıdy.
Alaıda ol derekterdi bere otyryp, Siz barlyq qarajatyńyzdan aıyrylýyńyz múmkin.
Kartańyzǵa qol jetkizgen alaıaqtar onlaın-bankıng júıesinde barlyq aqshany op-ońaı aýdaryp jiberedi ne atyńyzǵa kredıt resimdeı salady.
Mundaı alaıaqtyq saýalnamalar kimge arnalǵan?
Ádette mundaı anyq aldaýǵa qashyqtan otyryp-aq konfıdentsıaldy derekterdi ıelene nemese qarajatty aldaý arqyly alatyn alaıaqtar jaıynda túsinigi joq egde jastaǵy adamdar, zeınetkerler, sondaı-aq mektep oqýshylary túsip qalady.
Olar aqshany ońaı ári jeńil tabýǵa bolatynyna senedi, alaıaqtardyń arbaýyna bir ret túsken olar jańa aıla-sharǵyǵa barýy múmkin.
Balalar – kıberalaıaqtar úshin jeńil olja, solar arqyly alaıaqtar ata-analarynyń jeke aqparatyn jáne kartochkalyq shottarynyń derekterin alýǵa tyrysady.
Sondyqtan da balalaryńyzǵa, ata-analaryńyzǵa, ata-ájelerińizge qarjylyq alaıaqtyqtyń keńinen taraǵan tásilderi týraly aıtý, jelide qurylǵan tuzaqtarǵa túspeý joldaryn túsindirgen mańyzdy.
Ózińizdi jáne jaqyndaryńyzdy alaıaqtyqtan qalaı qorǵaýǵa bolady?
Eger Siz nemese Sizdiń jaqyndaryńyz saýalnamany sońyna deıin ótkizip, fıshıng saıtynda suralǵan aqparatty qaldyrsa ne isteý kerek?
Barlyq betti jabý kerek, keshti, ıaǵnı ózińiz kirgen betterden qurylǵyńyzda saqtalǵan ýaqytsha faıldardy tazartý qajet.
Antıvırýsty qosýdyń ýaqyty keldi, eger Sizde bul baǵdarlamalyq qamtylym bolmasa, ony satyp alyp, gadjetke ornatý kerek. Ony kezeń-kezeńimen jańartyp otyrýdy umytpańyz.
Eger Siz fıshıngtik saıtta elektrondyq poshtańyzdy kórsetken bolsańyz, onda áripterden, sandardan jáne ártúrli sımvoldardan turatyn paroldi óte kúrdeli etip ózgertý kerek.
Eger alaıaqtar Sizdiń IP-mekenjaıyńyzdy oqysa, al bul ádette ekranda paıda bolatyn habarlamadan baıqalsa, onda óz provaıderińizden mekenjaıdy ózgertýdi surap, oǵan júginý qajet.
Múmkin, Sizdiń provaıderińiz Sizge jelige kirgen saıyn ózgeretin serpindi IP-mekenjaıyn bere alady.
Internetti paıdalaný kezinde mekenjaıdy sondaı-aq, VPN nemese proksı-serverdi paıdalana otyryp ózgertýge nemese ony jasyrýǵa bolady, biraq bul rette Sizdiń osy salada arnaıy bilimińiz bolý kerek nemese dostaryńyzdan – Siz senetin ozyq paıdalanýshylardan surańyz.
Eger de Siz alaıaqtarǵa kartochka derekterin bergen bolsańyz, tipti saýalnamadan ótkennen keıin ózińizdiń aqshalaı syıaqyńyzdy alý úshin olarǵa aqsha aýdarsańyz, onda óz kartańyzdy shuǵyl buǵattańyz, mobıldi banktik qosymshadaǵy parolderdi ózgertińiz jáne bankke, sondaı-aq quqyq qorǵaý organdaryna qońyraý shalyńyz.
Alaıaqtardyń Sizdi aldap, konfıdentsıaldy derekterińizdi ıemdenýine jol bermeý úshin kıbergıgıenany saqtaý qajet.
Taǵy bir mańyzdy másele – ártúrli aqshalaı tólemdermen, utys oıyndarymen, júldesi bar pikirterimdermen baılanysty kez kelgen aqparatty synı turǵydan baǵalańyz jáne bos qyzyǵýshylyq bolsa da, kúmándi siltemelerge ótpeńiz.
Ata-anańyzǵa jáne balalaryńyzǵa alaıaqtyqtyń osy ádisi týraly aıtyp berińiz.