Alańdap eldi, alańǵa bettedi: Jeltoqsanshy Gúljan Karımgazına Óskemende jastardyń alańǵa qalaı jınalǵanyn eske aldy
«Jeltoqsan jeli» áni qosylsa Gúljan Karımgazınanyń kózin jas torlap, keýdesin muń kerneıdi. Arada 37 jyl attaı zýlap óte shyǵypty. Alaıda sol bir sátter áli kúnge deıin onyń jadynda. Qalaı umytsyn?! Jastardy alańǵa shaqyrǵany úshin jarty jyldan astam ýaqytyn túrmede ótkizgen. Qyzdarynyń sottalǵany áke-sheshesine de qorǵasyndaı aýyrtpalyq túsirgen-tuǵyn. Alaıda buǵan moıymaı, shydamdylyqty shyraq, tabandylyqty tirek etken olar bárin de kótere bildi.
Osy rette, Kazinform agenttiginiń tilshisi shyǵysqazaqstandyq jeltoqsanshymen suhbat qurǵan bolatyn.
- Jeltoqsan oqıǵasy kezinde neshe jasta edińiz?
- 1969 jyly Shyǵys Qazaqstan oblysy Kúrshim aýdany Quıǵan aýylynda dúnıege keldim. Sondaǵy orta mektepti bitirip, Óskemendegi kooperatıvtik tehnıkýmǵa oqýǵa tústim. Tańdaǵan mamandyǵym – taýartaný. 1986 jyly jeltoqsan kóterilisi bolǵan kezde 3-kýrsta oqyp júrdim. Bul eń aqyrǵy kýrsym edi. Dıplom alýǵa az ýaqyt qalǵan.
- Sol kezde Almaty qalasynda bolǵan jaǵdaıdy jurt túgeldeı derlik biledi. Ol týraly talaı aıtyldy da, jazyldy da. Al Óskemendegi ahýal qandaı edi? Kýáger retinde aıtyp berseńiz…
- Jeltoqsan oqıǵasyn eske alý, ony aıtyp jetkizý óte qıyn. Aıta bastasam keýdemdi óksik qysyp, janaryma eriksiz jas keledi… Negizi jeltoqsan oqıǵasy emes, jeltoqsan kóterilisi dep aıtqan durys. Sebebi oqıǵa degen bir jerde ǵana bolǵan sát. Al jeltoqsanda Qazaqstan qalalarynda qalyń jurt kóterildi.
Áýeli Almatyda jastar alańǵa shyǵyp, «Qazaqty qazaq basqarsyn!» dep urandaǵandaryn esittik. Sabaqta bolǵanbyz. Aýyzdan aýyzǵa sóz tarap ketti. Qoldaı jóneldik. Biz de el patrıoty ekenimizdi kórsetkimiz keldi.
- Sizderdiń toptaryńyzda oqyp jatqan jastar túgel derlik qoldady ma?
- Barlyǵy qoldady dep aıta almaımyn. Biraq kóbisi deýge bolady. «Almatylyq jastarmen birge ekenimizdi bildirip, olarǵa qalaı ún qossaq?» dep kýrstastarym, qurbylarym Dınara Býzýbaeva, Baqyt Qalıbaeva, Amangúl Álimbaeva, Baqytgúl Túsipova, Janar Nurahmetovamen aqyldastyq. Bárimiz 17-18 jas aralyǵyndamyz.
- Alańǵa shyǵý jaıly usynysty kim aıtty?
- Birinshi bolyp alańǵa bastaǵan – Shyǵys Qazaqstan tehnıkalyq ýnıversıtetiniń stýdentteri. Olar qaǵazǵa úndeý jazyp, jan-jaqqa taratty. Sol qaǵazdardyń biri bizge de jetti. Úndeýdiń mátinin paraqshalarǵa kóshirip jazyp, ony qala kóshelerine ilip shyǵýǵa ýaǵdalastyq.
- Úndeýde ne dep jazylǵany esińizde me?
- Iá. «Qazaqstan táýelsizdigi úshin kúresip jatqan almatylyq jastardy qoldaıyq! Sol úshin alańǵa shyǵaıyq!» dep bastalatyn. Ary qaraı alańǵa shyǵatyn kúni men saǵaty jazylyp turdy.
- Ary qaraı sózińizdi jalǵasańyz…
- Ol kezde kompıýter degen joq qoı. Qalam men qaǵazdy alyp, úndeý mátinin kóshirýmen boldyq. Talaı ýaqytymyz ketti. Sabaq ústinde de jazyp otyrdyq. Jazyp bolǵan soń qyzdar kóshelerdi bólisip, paraqshalardy qabyrǵalarǵa jabystyrýǵa, halyqqa taratýǵa kettik. Aınalaǵa «22 jeltoqsanda alańda bolaıyq» dep uran tastadyq.
Alaıda dittegen kúni bizdi KGB qyzmetkerleri alyp ketti. Sonda biraz ustap, jataqhanaǵa jetkizip tastady da «Alańǵa shyqpańdar!» dep qatań eskertti. Áıteýir, yńǵaıly sát týǵanda qashyp shyǵyp, alańǵa bettedik. Biraq kesh bolyp ketipti. Úlgermeı qaldyq. Alańnyń ortasynda kele jatqan halyqty kórdik. Kileń jastar eken. Olardy áskerıler qorshap turdy da alańǵa óte almadyq.
- 22 jeltoqsan kúni KGB qyzmetkerleriniń dál sizderdi alyp ketken sebebi nede dep oılaısyz? Bireý kórsetip jibergen be?
- Olar kóshelerdegi paraqshalardy kim jazǵanyn anyqtaǵan ǵoı. Sodan biz oqyp jatqan kooperatıvtik tehnıkýmǵa kelgen. Jınalys ashyp, stýdentterdi túgel jınady. Qaǵazdy kórsetip «Buny kim jazdy?» dep surady. Sabaq ústinde jazyp otyrǵanymyzdy grýppalastarymyzdyń bári kórgen-tuǵyn. Arasynda kóterilisti qoldamaıtyndar da bolǵan. Sóıtip, bizdiń jazǵanymyz ashylyp qaldy.
Sodan keıin birneshe qyzdy kólikke tıep, alyp ketti. Jeke-jeke tergedi. Qorqytty. Jertólege qamap ta tastady. Úndeýdiń mátinin kim jazǵanyn, jastardy kim uıymdastyrǵanyn surady. Bilmeımiz dep turyp aldyq.
Jeltoqsan kóterilisinen keıin qanshama jas densaýlyǵynan aıyrylyp, oqýdan shyǵyp qalyp, jazalanyp jatty. Ózim de túrmege qamaldym. Sot sheshimimen 1 jylǵa bas bostandyǵymnan aıyryldym. Jasym 17-de… Qazaqstanda kámelettik jasqa tolmaǵandarǵa arnalǵan kolonııa joq edi. Sondyqtan meni Reseıde qamaıtyn boldy. Bir jarym aı jolda júrdim. Almatynyń, Oraldyń túrmelerine jatqyzdy… Odan keıin Reseıdiń de birneshe túrmesine japty. Maǵan «Arandatýshy», «Memleketke qarsy shyǵýshy» dep qarady. Kemsitti. Óktemdik kórsetti. Sol jaqta kórgen qıyndyqtardy sózben aıtyp jetkizý múmkin emes… 18-ge tolǵannan keıin Almaty oblysyndaǵy áıelder kolonııasyna aýystyrdy. 1987 jyldyń tamyz aıynda amnıstııaǵa iligip, áıteýir bosatyldym.
- Ata-anańyzǵa da ońaı bolmaǵan shyǵar…
- «Qyzy sottalǵan» degen ataq kimge abyroı ákelsin… Ásirese shesheme aýyrǵa soqty. Marqum anam keıin maǵan berilgen medaldardy taǵyp alyp «Men senen de kóp qıyndyq kórgenmin» dep kúletin. Matematıka pániniń muǵalimi edi. Qyzy túrmege qamalǵan soń ony ustazdyq jumystan shyǵaryp, kitaphanashy qyldy. Sol jaqtan zeınetkerlikke shyqty.
Túrmeden bosaǵan soń aýylǵa kelip, ákemniń qasyna esepshi bolyp jumys isteı bastadym. Biraz ýaqyttan soń kooperatıvtik tehnıkýmnan habarlasyp, «Siz oqýǵa qaıta qabyldandyńyz. Kelip oqýyńyzdy aıaqtap alyńyz» dedi. Bardym, oqydym. Dıplom aldym. Temir torda jatqanda osy sátti armandaıtyn edim ǵoı. Oısha dıplom alyp jatqanymdy, otbasymnyń, qurbylarymnyń arasynda turǵanymdy elestetemin. Qudaıǵa shúkir, soǵan da jettim…
- Jeltoqsanshy retinde sizge memleket tarapynan qandaı da bir kómek kórsetildi me?
- Búginde jeltoqsanshylarǵa burynǵyǵa qaraǵanda kóńil bóline bastady. Jyl saıyn Táýelsizdik kúni merekesine oraı 150 myń teńge beriledi. Qoǵamdyq kólikte tegin qatynaımyz. Jeltoqsan kóterilisiniń 10, 35 jyldyqtarynda medal aldym. Biraq ókinishke qaraı, elimizde jeltoqsanshylardyń resmı statýsy áli de joq.
- Otbasyńyz jaıly aıtyp ótseńiz…
- Joldasym ekeýimiz 2 ul, 1 qyz tárbıelep ósirdik. Olardan 5 nemere súıip otyrmyz. Ózimdi baqyttymyn dep sanaımyn. Qansha qıyndyq kórsem de myna kúnge aman-esen jetkenime qýanyshtymyn!
- Táýelsizdik kúnine oraı elge qandaı tilek aıtasyz?
- Memleketimiz órkendep, halqymyzdyń jaǵdaıy jaqsara bersin. Qazaqstandy álem beıbitsúıgish, qonaqjaı, mádenı meken retinde tanysyn. Ár otbasynyń úıine tek qýanysh uıalasyn. Egemendigimiz baıandy, táýelsizdigimiz máńgilik bolsyn!
- Áńgimeńizge kóp rahmet!