Aqyn dep eliń tórge shyǵarsa, odan asqan baqyt joq - Jansaıa Mýsına
- Jansaıa, aıtys aqyny bolý qıyn ba, jazba aqyn bolý qıyn ba?
- Jalpy, aqyn bolýdyń ózi ońaı emes sııaqty. Tabıǵat bergen týma talant shyńdala kele aqyn degen abyroıly ataqqa ákeledi ǵoı. Aqyndar jınaǵyna engen óleńderim bar bolǵanymen, men ózimdi jazba aqynmyn dep eseptemeımin. Suraǵyńyzǵa oraı, óz oıymdy aıtar bolsam, aıtys aqyny bolý qıyndaý sııaqty kórinedi. Aıtys uly ónerdiń dodasy ǵoı. Sınkretti ónerge jatady. Birneshe óner toǵysady. Shabytyń kelse, sharyqtap, kórkem shýmaqtar tógesiń ánmen áspettep, dombyramen qaǵytyp. Ýaqyt shekteýli bolǵandyqtan, qaıymdasyp aıtysyp, jaýap ta tabý kerek, oryndy, qısyndy shýmaqtar da qurap úlgerý qajet. Uzaq tolǵatyp otyra berýge sharty kótermeıdi degendeı. Jazba aqyndarǵa sol jaǵynan alǵanda, erkindik bar ǵoı dep oılaımyn. Aqynnyń aqyn bop tanylýy aıtys arqyly júzege asatyny shyndyq. Aqynnyń talantyn shyńdaıtyn úlken óner dodasynyń bel ortasynda júrýdiń ózi qıyndyqty jeńýmen para-par. Muhtar Áýezovtiń ózi aıtysker aqynǵa tán qasıetter retinde alǵyr ımprovızatorlyq qasıet, dúnıetanymnyń keńdigi, tapqyrlyq, batyldyq t.b. qasıetterdi sanamalap aıtyp, «Aqyndar aıtysy - kópshilik aldynda týyp, oryndalady. Ánmen ne ár aqynnyń arnaýly sarynymen: qobyzǵa, dombyraǵa, garmonǵa qosylyp aıtylady. Aqyndardyń biri jeńip, biri jeńilgenine tórelik aıtýshy da sol jıynnyń ózi bolady» degen pikirleri aıtys poetıkasynyń negizi, álippesindeı der edim.
- Aqyndyq óner ózińe kimnen aýysty?
- Qaı óner de tekten aýysady dep jatady ǵoı. Ákem marqum da, anam da ónerden qur alaqan emes. Taza aqyn bop tanylyp, boılaryndaǵy ónerdi damytpasa da, anamnyń án aıtatyny bolǵan erterekte. Maqaldap, qaǵytyp sóılep, sózge sheshendigin baıqatyp júretin jan. Ákem ónerge jaqyn, dombyra tartyp, terme aıtatyn edi.
- Kimdi ustaz tuttyń?
- Kishkentaı kezimizden efırden aıtys qarap óstik qoı. Aıtys ónerindegi aldyńǵy býyn aqyndardyń aıtystaryn úzbeı qarap, sabaq alǵandaımyz. Ózim bilim alǵan, búginde qyzmet atqaryp jatqan M. Ótemisov atyndaǵy Batys Qazaqstan memlekettik ýnıversıtetinde Mels Qosymbaev ustazymyz boldy, dáris oqydy. Aǵa ustaz boldy. Odan keıin Halıolla Baýyrjan aǵamyzben jaqyn aralasyp, qamqorshy ustaz tuttyq. Boltanova Jibek apaıymyz da aqyl-keńesin aıamaı, shyn janashyr bop júredi. Odan keıin ortamyz Muradym, Aınabek, Talǵat, Eldar syndy aqyndarmen tolyqty. Ýnıversıtet qabyrǵasynda aıtys ónerinde óz qoltańbasyn qaldyrǵan Asylbek Işanovtaı talantty aqynmen birge shyqtyq. Osy býynnyń barlyǵyna derlik Jaıyqtyń aq shaǵalasy atanǵan Aqushtap apamyz da únemi qoldaý tanytyp, aqyndyq júrekpen janashyrlyq tanytyp keledi. Aldyńǵy býynnan úlgi alyp, keıingi tolqyn aqyndarmen úzeńgiles bop júrip, uly ónerdiń qyr-syryn áli de úırenýdemiz.
- Ósken ortań jóninde aıtyp ótseń...
- Ósken ortam qasıetti topyraq, talaı talantty týdyrǵan Bókeı ordasy aýdanyna qarasty Saıhyn aýyly. 2002 jyly M. Ótemisov atyndaǵy BQMÝ janyndaǵy daryndy balalarǵa arnalǵan mamandandyrylǵan mektep-ınternatyn bitirdim. Mektep qabyrǵasynda aıtysqa qatysyp ketpegenmen, ádebıetke jaqyn bop, bilim báıgeleriniń jeńimpazy atanyp júrdim. Ózim qarapaıym otbasynan shyqqan adammyn. Ákem ómirden erte ótti. Anam da qarapaıym, úı turmysyndaǵy jan. Aǵam ekeýmizdi osy kúnge jetkizip, oqytyp, tálim-tárbıesin berip, adam qataryna qosýda eńbegi ushan teńiz der edim.
- Osy kezge deıin qandaı tabystarǵa qol jetkizdiń?
- Eń úlken tabysym uly ónerdiń tórinde júrgen aqyn aǵalarymnyń aq tilegin estip, batalaryn alýym. Qazaqtyń Qadyrynyń batasyn aldym. Teatr tarlany, kıno maıtalmany, qazaqtyń juldyzy Asanaáli Áshimovtiń aqyl-keńesi men aq batasyn alýymnyń ózi ómirge sabaq bolar úlken tabys der edim. Aıtys ónerine bir kisideı eńbek sińirip kele jatqan aqyn aǵamyz Júrsin Ermannyń da rýhanı ustaz bop, al aıtys aqyndarymen jaqyn tanys bolyp, aıtys sahnasynda birge júrýimniń ózi men úshin úlken jeńistiń biri der edim.
Al aıtystyń dodasynda biraz jetistikke qol jetkizdim. Qaraǵandy qalasynda ótken «Jas tolqyn» respýblıkalyq aqyndar aıtysynyń bas júldesin, 2005 jyly Syrym Datulynyń 265 jyldyǵyna arnalǵan respýblıkalyq aqyndar aıtysynda bas júlde, 2007 jyly Taldyqorǵan qalasynda ótken Súıinbaı Aronulynyń 190 jyldyǵyna arnalǵan halyqaralyq aqyndar aıtysynda aqyn Sara atyndaǵy 2-júlde, 2011 jyly Mańǵystaý oblysynda ótken Qashaǵan Kúrjimanulynyń 170 jyldyǵyna arnalǵan respýblıkalyq aqyndar aıtysynda bas júlde, 2013 jyly Shymkentte ótken Abylaı hannyń 300 jyl, Tóle bıdiń 350 jyldyǵyna arnalǵan aıtysta Abylaı han atyndaǵy bas júlde, 2015 jyly Bókeı ordasy aýdanynyń Han aýylynda ótken «Tarıhy tereń qazaq eli» respýblıkalyq aqyndar aıtysynyń bas júldesi, 2017 jyly Alashordanyń 100 jyldyǵyna arnalǵan aqyndar aıtysynyń bas júldesi men dástúrli túrde ótetin «Altyn dombyra» aıtysynyń da júldegeri atanýym osy óner jolyndaǵy jetistikterimniń bir belesi der edim. Aıtys aqyny retinde halqymnyń, elimniń Jaıyqtyń Jansaıasy dep alaqanyna salyp, erkeletkeniniń ózi bir baqyt emes pe?! Týǵan jerimniń aqyn qyzyna degen qurmeti Bókeı ordasy aýdanynyń qurmetti azamaty atandyrdy.
- Qazaqtyń ulttyq kody mádenıeti, óneri bolsa, aıtys - ónerdiń máıegi. Uly ónerdiń tórin asqaqtatý árbir aqyn úshin uly maqsattyń biregeıi bolýy shart. «Shákirtsiz ustaz tul», birazdan beri M. Ótemisov atyndaǵy Batys Qazaqstan memlekettik ýnıversıtetinde dáris berip kelesiń, shákirtteriń jıi qýanta ma, aıtystan izbasarlaryń bar ma?
- M.Ótemisov atyndaǵy Batys Qazaqstan memlekettik ýnıversıtetinde qyzmet atqaramyn. Osy oqý ornynyń fılologııa mamandyǵy boıynsha magıstratýrasyn aıaqtadym. Stýdentterge qazaq ádebıetinen sabaq beremin. Aqyn bolamyn dep talpynǵan jastarǵa barymsha keńes berýge daıynmyn. Stýdentterim shyǵarmashylyq baıqaýlarǵa, músháıralarǵa qatysyp, oblystyq, respýblıkalyq deńgeıde jeńimpaz atanyp, ýnıversıtettiń maqtanyshyna aınaldy. Jadyra Ermanova, Aınur Uıabasova, Aıdana Sultanmahmut, Jumagúl Mursalova syndy stýdentterim jazba poezııada biraz jetistikterge qol jetkizdi. Al Azamat Bazarbaev, Jarqynbek Shyntaevtar aıtys sahnasynda baqtaryn synap keledi. Alshynbek Muqanǵalıev te ózge oqý ornynda bilim alǵanmen, meni rýhanı ustaz tutyp júrgen jastardyń biri.
