Aqtóbede ishimdikke salynǵan 3 myńǵa jýyq adam bar — narkolog

AQTÓBE. KAZINFORM — Aqtóbede jumysqa qabiletti jastar arasynda ishimdikke salynǵandar kóp. Kóbi jumyssyzdyqty alǵa tartyp, jan-jaǵyndaǵy adamdardan jylý kórmegenin aıtady. Araqqa salynǵandar men olardy emdeý joly týraly Kazinform tilshisine Aqtóbe oblysy psıhıkalyq densaýlyq ortalyǵynyń mamany, narkolog dáriger Álııa Bekbergenova aıtyp berdi.

— Aldymen Aqtóbedegi ahýal týraly aıtsaq…

— Aqtóbe oblysy boıynsha maskúnemdikke shaldyqqan adam sany kóbeımese, azaıǵanyn kórip turǵan joqpyz. Bul bizdi qatty alańdatady. Naýqastar arasynda áıelder, jastar da bar. Eresek adamdar da kezdesedi. Ózim dıspanserde kóp jyldan beri jumys isteımin. Biz jas erekshelikterine mán berip, qarap otyramyz. Buryn eresek adamdar kóp túsetin bolsa, qazirgi tańda jastar, tipti kámelet jasqa endi tolǵan adamdar bar. 20-45 jas aralyǵyndaǵy jumysqa qabiletti aqtóbelikter kóbeıip kele jatyr. Іshimdikke salynyp ketken adamdardyń aǵzasy ýlanatyny belgili. Іshki aǵzalary sozylmaly dertke shaldyǵyp, jumys isteý qabileti buzylady. Sodan psıhıkalyq táýeldilik týyndaıdy. Adam jaýapkershilikti joǵaltady, otbasy, bala tárbıesine salǵyrt qarap, jumys, áke-shesheni umytady. Uıattan, ardan attap, tolyq ishimdikke táýeldi bolady. Osyndaı adamdar bizge túsip jatyr. Derttiń asqynýy da kezdesedi.

Jas jigitter men qyzdar arasynda maskúnem atanyp, sońǵy satylaryna jetkenin kórip otyrmyz. Salynyp ishken adamnyń ishki qurylysy buzylatyny ras. Baýyr, búırek, júrek jumysy ózgeredi. Munda túsken adam emdelip shyqqan soń ýchaskelik dárigerge jiberemiz. Olar úsh jyl baqylaýǵa alady. Baqylaý kezinde de keıbir naýqastar psıhıkalyq turǵydan ózin álsiz sezinip, qaıta ishimdikke salynyp ketedi. Keıbiri toksıkalyq entsefalopatııaǵa shaldyǵady. Ol degenimiz — aıaq-qoldyń shetki qan tamyrlary júıesiniń kúrt tómendeýi. Bul patsıentterdi nevropatologtarmen qosa emdep jatyrmyz. Eger der kezinde emdemese, sal bolyp qalady, ınsýlttan keıingi jaǵdaıǵa túsedi. Bulshyq eti solyp, júrip-turýy toqtap, adam kereýetke tańylady. Osyndaı deńgeıge jetken adamdar týma-týysyn tyńdamaı, úıde jatyp iship, «qoıa alamyn» dep oılap aýyr halde jedel járdem kómegimen jetkiziledi. Narkolog áriptesterimizden birge otyryp sóılesken kezde 5-6 jyldyqty salystyramyz. Sońǵy kezderi biz araqtyń ýly áseriniń kúsheıgenin kórip otyrmyz. Ýly áseri kúshti bolǵan soń adam aǵzasyna qatty áser etip jatyr.

— Adam nege ishimdikke áýes bolady?

— Ár túsken naýqaspen sóılesemiz. Psıholog, psıhoterapevt mamandarmen sóılesý barysynda qashan, neden bastalǵanyn bilemiz. Suhbattan keıin ǵana em taǵaıyndalady. Patsıentter kóbine jumyssyzdyq, otbasyndaǵy kıkiljińdi aıtady. Keıbiri jumystaǵy qıyndyqtardy alǵa tartady. Jastar kezinde oqýǵa túse almaı qalǵanyn, jumysqa ornalasa almaǵanyn aıtady. Ata-anasy jumys istemeıtinin alǵa tartyp, urysady. Al jas otbasy bolsa urys-keris kezinde «nege júrsiń, basqalar bolsa jaqsy ómir súrip jatyr» dep salystyryp, aıqaı-shý shyǵarady. Aqyrynda ishkilikke salynady.

— Aýqatty úıdiń adamdary da iship kete me?

— Barlyq jaǵdaı aqshaǵa qatysty bolmaıdy. Áleýmettik ahýaly jaqsy, áke-sheshesi bar, aqshasy bar adamdar da munda keledi. Olardan da sebebin suraımyz. Bári qalypty bolǵanyn, jarty jolda jańa dostar taýyp, sondaı ortaǵa túsip ketkenin bilmeı qalady keıbiri. Keıin ǵana qateligin túsinedi, ata-anasynyń tilin almaǵanyn biledi. Jastar arasynda energetıkalyq sýsyndy, araqty, syrany da ishetinder, aralastyratyny bar. Salynyp ishetin adam bir-birin izdemeı-aq tabady ǵoı. Dúkende bári samsap tur, tek aqsha bolsa bolǵany. 

— Іshimdik iship, aýyr halge túsken adamdardy kimder ákeledi? Ózderi kele me?

— Eń birinshiden, jedel járdem kómegimen keledi. Kóp jaǵdaıda solaı túsedi. Ekinshiden, ýchaskelik narkolog dárigerler ózderiniń mekenjaıy boıynsha kómek surap kelgen adamdardy jiberedi. Ol kezde statsıonarlyq emge josparly túrde jiberiledi. Úshinshiden, ýchaskelik polıtsııa bólimderi jiberedi. Otbasy, týma-týysy aıqaı-shýdan, janjaldan sharshap, polıtsııa shaqyrady. Polıtsııa qyzmetkerleri bizge ákeledi. Tórtinshiden, óz betinshe izdep keledi. «Dáriger, kómek beresiz be?» dep jolyǵady. Maskúnem bolǵanyn túsinip, emdelýge keledi.

— Áıelder arasynda osy dertke shaldyqqandar kóp pe?

— Jas ereksheligine qarasaq, 25-65 jas aralyǵyndaǵy áıelder túsedi. Keıbiriniń balalary sabaqqa barmaı, anasynyń araq ishetini sonda anyqtalady. Olardy ınspektorlar ákeledi. Zeınetke shyǵatyn jasqa jetkeni, zeınetkerler de bar arasynda. Sóılesemiz, psıhologtar áńgimelesedi, jeke suhbattasyp, toptyq psıhoterapııa júrgiziledi. 40 jastan asqan áıel «keýdede bos keńistik bar sııaqty, eshkim meni túsinbeıdi» dep aıtady. Psıhologııalyq turǵydan ózin álsiz sezinedi, týystarynan kómek kútedi. Kúıeýiniń nazar aýdarǵanyn qalaıdy. Demek áıelder gormonaldy buzylys kezinde ishimdikke salynyp ketedi. Dáriger retinde gormonaldy ózgeris bolǵanyn, sol kezge tuspa-tus kelgenin uǵamyz. Mundaı jaǵdaıda bizder kúıeýimen, bala-shaǵasymen sóılesemiz. Úıinde kim bar, solardy shaqyramyz. Emdeý ornynan shyqqan soń qandaı kómek kórsetiletinin, qoldaý jaıyn aıtamyz. Al jas, 25-ten asqan, 40-qa tolmaǵan áıelder jumyssyzdyqty sebep qylady. Keıbiriniń kúıeýi vahtalyq ádispen jumys isteıdi. Balasymen úıde qalady. Іshi pysyp, qurbylaryn shaqyryp, otyrady. Solaı bastalady. Ana ekenin, jaýapkershilikti aıtamyz. Ondaı áıelder bar. Ekinshi ret qaıtalansa, ınspektorlar ata-ana quqyǵynan aıyrýǵa ótinish beredi, májbúrli túrde emdeýge jiberiledi. Ekinshi qabatta sondaı adamdar em qabyldaıdy. Arasynda ishimdikke salynǵan jasóspirimder kezdespedi.

— Aýrýhanada qansha kún jatyp emdele alady?

— Erikti túrde emdeledi. Birinshe kezeńde 20 kún jatady. Naýqastar mas kúıde túskende bizde dári qabyldaıdy. Keıde ózderi eki-úsh kún ishpeı emdelip, uıqysy qanbaı, neshe túrli daýys estıdi. Olardy alkogoldik psıhoz dep aıtamyz. Aıaq-qoly qurysady. Salynyp ishken adamda ýlaný saldarynan bolatyn asqynýlardyń bári shyǵady. Asqynǵan kezde emdep, aǵzany tazalap, qalpyna keltiremiz. Eger patsıentti shyǵarýǵa áli erteleý bolsa, kelisimmen emdi jalǵastyramyz. Ekinshi kezeń — medıkoáleýmettik ońaltý. Bul jerde patsıentke psıhologııalyq kómek kórsetiledi. Jeke, týystarymen sóılesip, emdeıdi. Biz qoǵamǵa qaıta beıimdelýge daıyndaımyz.

— Aýyldan kele me, qaladan kóp pe?

— Qaladan keletinder kóp. Sebebi aýdandarda narkolog dáriger bar. Olar da emdep jatady.

— Problemany qalaı sheshe alamyz?

— Qazirgi kezde kishkentaı balalardyń ózi telefon qarap, ata-anasymen sóılespeıdi. Ata-anasy da jumystan kelip, tamaq iship, óz bólmesinde telefon qarap jatady. Osynyń ózi qate. Otbasynda bala tárbıesine kóp kóńil bólý kerek. Buryn ata-ananyń qasynda júrip, jumysqa aralasyn edik. Qazir bári qoljetimdi. Tamaqty tapsyrys berip alýǵa bolady. Bári qoljetimdi. Sóıtip adamdar ońaı ómir súrýge úırendi. Ári qaraı jumys isteýdi, oılanýdy bilmeıdi. Kezdesýge barady, onda kóńil kóteredi, ishimdik ishedi. Arty emdeý ornyna jeteleıdi. Bir-birimizge kóńil bólip, balany erte jastan tárbıelesek, mundaı bolmas pa edi? Mektep-kolledjde muǵalimder, oqytýshylar balaǵa jaqsy qarasa deımiz. Olar da óz balasyndaı tárbıeleýi kerek. Muǵalimder psıhologtar sekildi balalarǵa kóńil bóse, bári jaqsy bolady. Ózim rýhanı baılyǵymyzdyń azaıýynan, adamgershilik men jaýapkershiliktiń tómendeýinen dep uǵamyn.

— Sizge qaı patsıenttiń ómiri áser etti?

— Patsıent ártúrli. Úlkender balasynyń osyndaı kúıge túskenin jalyp otyryp aıtady. Jaqynda bir patsıent boldy. Jasy birazǵa kelgen. Ol sońǵy bes jylda maskúnemdikke salynǵan. Kúıeýi bolǵan, bala-shaǵasy bar. Emdelý kerek degendi túsinbegen. Buryn «áke-sheshege qaraý kerek, syılaý kerek» dep aıtatyn. Qazir balalardyń ata-anaǵa kózqarasy, syılastyǵy ózgerdi. Ol adamnyń balalary bólek ketip, basqa qalaǵa qonys aýdarǵan. Kúıeýi balalarymen birge ketken. Áıel osynda qalǵan. Alǵashynda áıeldiń baýyrlary telefonmen habar alyp, baılanysyp otyrady. Sóıleskende ol ózin jınaqy ustaǵan. Shyn máninde barlyq ýaqytta iship júrgen. Eń sońynda baýyrlary izdep, taýyp alady. Emdeýge alyp kelip, tapsyrdy. Áıelder arasynda alkogolızm tez beleń alady. Oǵan eki jyl jetkilikti. Er adamdarda 4-5 jyl. Manaǵy áıeldiń aıaq-qoly jumys istemeıdi. Moıny qısaıyp, qurysyp keldi. Júre almaıdy, tek jatty. Nevropatologtarmen birge em qabyldady. Sóıleı almady, sandyraqtady, týmalaryn tanymady, atyn da umytqan. On kúnde jaqsy ózgerister bolyp, aıaǵyn basty, sóıledi. Týma-týystary qýandy, patsıentke qarap biz qýandyq.

— Demek adamnyń ózi bar kúshin salýy kerek…

— Psıhıkalyq, psıhologııalyq qoldaý jasaımyz. Erteńnen bastap júresiz. Búgin osyndaı jattyǵý dep eskertemiz. Emniń nátıjesin biz de kórýimiz kerek. Eki jaq ta yntaly bolsa, jetistikke jetemiz. Patsıent mamannyń aıtqanyn tyńdap, tapsyrmany buljytpaı oryndasa, naýqas aıaǵynan turyp, sóılesip, rahmet aıtyp ketedi. Ózimiz de qýanamyz.

— Aqtóbeniń statıstıkasyn aıtsańyz…

— Aqtóbe oblysy boıynsha ishimdikke táýeldi 3 myńǵa jýyq adam bar. Eki myńnan astam nashaqor tirkeýde tur. Bul derek únemi ózgerip turady.