Aqtóbede ınvestorlar qoqys suryptaıtyn zaýyt salýǵa qulyqsyz
AQTÓBE. KAZINFORM — Aqtóbede qoqysty suryptaý mádenıeti áli tómen. Ekobelsendiler kórsetkish nebári 1 paıyz ekenin aıtyp otyr. Aqtóbe neni kádege jarata aldy? Ony qaıda jiberedi?
«Jasyl ýnıversıtet» jol kartasy
M.Ospanov atyndaǵy Batys Qazaqstan medıtsına ýnıversıtetiniń 2024-2026 jyldarǵa arnalǵan jospary boıynsha oqý ornyna qarasty ǵımarattarda qaldyqtardy suryptaıtyn jáshikter qoıyldy.
Munda qaǵaz, plastıkalyq bótelkeler men áınek bólek jınalady. Al jınalǵan qaldyqty qabyldaý orny alyp ketedi.
— Oqý ǵımarattarynyń ár qabatynda, jataqhanada qoqys jáshigi bar. Merdiger men ýnıversıtet ekijaqty kelisimge keldi. Qazirgi kezde stýdentter qoqysty bólip tastaýǵa mashyqtanyp júr. Alǵashynda úgit-nasıhat júrdi. Dáris zalynda, jataqhanada, sabaq ústinde ekologtar kezdesý ótkizdi. Sonymen birge oqytýshy quram men ýnıversıtet ákimshiligine de qoqysty bólip, taza tastaýdyń tıimdiligi aıtyldy. Plastıkalyq bótelkeniń ishin shaıyp qana jáshikke salýǵa bolady. Qaǵazdy da taza kúıinde laqtyrý kerek. Eger maı tıse, jalpy qaldyqqa laqtyramyz. Plastıkalyq bóletkeniń bári óńdeýge jatpaıdy. Jergilikti sút jáne sút ónimderin shyǵaratyn tsehtyń bótelkesi óńdeýge kelmeıdi. Sondyqtan ony jalpy qaldyqqa laqtyrýǵa týra keledi, — dedi M.Ospanov atyndaǵy Batys Qazaqstan medıtsına ýnıversıteti ǵylym bóliminiń aǵa qyzmetkeri Samal Ýlıarova.
Ýnıversıtet suryptalǵan qoqysty jınaýǵa mashyqtanǵan kásipkerlerdi de izdedi. Talap boıynsha aı saıyn kem degende 300 keli qoqys jınalýy tıis.
— Ýnıversıtette 5 jataqhana, birneshe oqý ǵımaraty bar. Plastıkalyq bótelke men makýlatýradan 300 keli jınaı alamyz dep oılaımyz. Bolashaqta ortaǵa deldal salmaı, týra qabyldaý ornyna tapsyrýdy josparlap júrmiz. Ázirge tapqanymyz, jylyna 20 tonna plastık pen makýlatýra tapsyrýymyz kerek eken, — dedi eńbekti qorǵaý jáne tehnıkalyq qaýipsizdik jónindegi ınjener Erbol Jubanǵazın.
Qoqys suryptaý, jınaý tabysty kásip emes — ekobelsendi
Joǵary oqý oryndarymen qatar Aqtóbedegi mektepterde «Makýlatýra tapsyr — ormandy saqtap qal» atty ekoaktsııa da ótip turady. Aktsııa kezinde oqýshylar qaǵaz-karton tapsyrady.
Bul jumysty ekobelsendi Aıman Seksenova men oblystyq bilim basqarmasy birlese uıymdastyrdy. Dálirek aıtqanda tabıǵat janashyrynyń usynysyn mektepter qabyldady. Tek qala emes, aýdan, aýyl mektepterin qamtý kerek.
— Aqtóbege kelgenime 6 jyl boldy. Sodan beri ekomádenıet, qoqysty suryptaý týraly aıtyp kelemin. Qazir nıettes adamdar kóbeıdi. Tipti «Ekomádenıet» eriktiler qozǵalysy quryldy. Qozǵalysqa qaladaǵy mektepterdiń joǵary synyp oqýshylary múshe boldy. Oǵan Temirlan Joldybaı jetekshilik etip otyr. Qazir ol da basqa balalardy oqyp, úıretip júr. «Aqtóbe» FK-nyń jankúıerlerine de ekomádenıetti úıretip, olar úsh jyldan beri trıbýnada úgit-nasıhat júrgizip qana qoımaı, qoqysty jınap keledi. Sonymen birge mektepterge baryp, taza qala, taza ortada ómir súrýdiń artyqshylyqtaryn túsindiredi. Olar men úshin kómekshi ári maǵan kúsh-qýat beredi. Men jalǵyz eshteńe tyndyra almas edim, al jumys kólemi aýqymdy. Keıin maǵan kásibı ekologtar qosyldy. Sebebi joǵary oqý oryndaryndaǵy ekologııa fakýltetiniń ózinde men aıtqan dúnıeler eskerilmeıdi eken. Demek oqytý júıesinde de qaldyqtardy kádege jaratý, suryptaý jaıly qarastyrylmaǵan, — deıdi qalalyq máslıhat depýtaty, ekobelsendi Aıman Seksenova.
Keıingi kezde «Taza Qazaqstan» aktsııasy úlken serpilis ákeldi. Qoqysty jınaý, aınalany taza ustaý týraly jıi aıtyla bastady.
Tek adamdar qoqysty jınaý ony bir jerden alyp, ekinshi bir jerge tasymaldaý dep túsinbeýi tıis. Ony meılinshe suryptap, óńdep, qaıta iske asyrýdy oılastyrǵan, mashyqtanǵan durys.
— Saıabaqtan plastıkalyq nemese alıýmınıı bótelkesin jınasaq, sony óńdeýge jiberý kerek. Qazir Aqtóbe ındýstrıaldy aımaǵynda qaǵaz óńdeledi. Munda maılyq, ájethana qaǵazy shyǵarylady. Sol kompanııanyń qoldaýymen «Makýlatýra tapsyryp, ormandy saqtap qal» aktsııasyn ótkizdik. Oǵan eriktiler qozǵalysy da qosyldy. Qalada plastıkalyq jáne alıýmınıı qaldyǵyn jınap, bir bóligi ońtústikke, ekinshi bóligin Reseıge jiberedi. Endi dál osyndaı qabyldaý oryndary kóp bolsa, adamdar baryp, jıi tapsyrar edi. Al qazir bizdiń adamdar kóp aqparat bilmeıdi, qoqysty da suryptamaıdy. Meniń oıymsha mundaı aqparat ár shańyraqqa jetýi úshin kóshedegi bılbordtarǵa mekenjaıyn jazyp qoısa bolady, — deıdi ol.
Ekobelsendiniń ózi Aqtóbede fandomattar ákelip qoıdy. Mektepterge, sport kesheni men áýejaıǵa qondyryp, bonýs jınaý arqyly tabıǵatty saqtaýǵa úndedi.
Tek ol da ózge kásipkerlerden qoldaý bolsa alǵa basatyn is. Sebebi qoqys ázirge tabysty kásip emes.
— «Jasyl damý» AQ qoldap, sýbsıdııa bólip, qandaı da bir kásip túrin jandardyrýy múmkin. Alaıda bul salaǵa kelgen adam úlken tabysqa kenelem dep emes, qaıyrly is atqaramyn dep oılaýy tıis. Sebebi sýbsıdııa toqtaǵan kezde turalap qalatyndar az emes. Al adam júrek qalaýymen istese, tabys ákelmese de jumysty jalǵastyrady. Qazir suryptaý, kádege jaratý týraly aıtyp júrmiz. Naqty iske kelgende qoqystyń 1 paıyzy ǵana qaıta óńdelip jatyr, — dedi Aıman Seksenova.
Ekobelsendi iri óndiris oryndaryna da ekomádenıetti úırete bastady. Munaı-gaz jáne taý-ken salasy da endi-endi úles qosa bastady.
Qoqysty ózgeniń aýlasyna tógetinder de kezdesedi — polıtsııa
Qazir qoqys suryptaý túgeli, óz úıinen shyqqan turmystyq, qurylys qaldyqtaryn kez kelgen tasa jerge, kópqabatty úılerdiń aýlasyndaǵy qoqys alańdary mańyna tastap ketedi.
Bul keıingi kezde beınebaqylaý kameralaryna túsip qalyp júr. Turǵyndar da kórgen zańsyzdyqty qalt jibermeı, áleýmettik jelige júktep otyrady.
— 42 jastaǵy er adam turmystyq qaldyqtardy, onyń ishinde jıhazdardy tıep ákep, qaladaǵy Sáńkibaı batyr dańǵylynda ornalasqan qoqys konteıneriniń qasyna qaldyrǵan. Jedel basqarý ortalyǵynyń beınebaqylaý kamerasyna bári túsip qaldy. Tekserý kezinde óziniń basqa jerde turatyny, qoqysty basqa aýlaǵa tasymaldaǵany anyqtaldy Ákimshilik quqyq buzý kodeksiniń 505-baby aıasynda hattama toltyryldy. Mundaı buzýshylyqty alǵash ret jasaǵandyqtan eskertý berilip, profılaktıkalyq áńgime júrgizildi. Ol sol jerdegi qoqysty jınap, polıgonǵa ózi tasymaldaýǵa mindetti, — dep habarlady oblystyq PD baspasóz qyzmeti.
Al Aqtóbe oblysy PD tabıǵatty qorǵaý polıtsııasy tobynyń ınspektory Serik Eleýovtiń aıtýynsha, qala turǵyndarynyń iri kólemdi turmystyq qaldyqty qoqys konteıneriniń qasyna tastaý, qorshaǵan ortany lastaý jaǵdaılary jıi kezdesip otyr.
Jyl basynan beri óńirde mundaı 5 myńnan asa derek anyqtaldy.
Naqty jumysqa kirisetin ınvestor anyqtalǵan joq — ákimdik
Aqtóbe qalasynda qatty turmystyq qaldyq polıgony 60 gektar aýmaqty alyp jatyr. Osydan eki jyl buryn eskisiniń betine qum tóselip, jabyldy. Sodan keıin órt máselesi sheshildi.
— Polıgondy satyp alý quqyǵynsyz senimgerlik basqarýǵa berý týraly sheshim qabyldanyp jatyr. Sonymen birge qoqysty suryptaıtyn zaýyt salatyn ınvestorlardy tartý jumysy júrgizilip jatyr. Usynystar bar. Biraq naqty jumysqa kirisetin ınvestor anyqtalǵan joq, — dep habarlady Aqtóbe qalasy ákiminiń baspasóz qyzmeti.
Aıta keteıik, 2017 jyly Aqtóbede qatty turmystyq qaldyqty suryptaıtyn keshen iske qosyldy.
Joba quny — 1 mln dollar. Kásiporynda jylyna 200 myń tonna qoqys óńdelip, suryptalǵan qaǵaz, metall, áınek satýǵa shyǵarylýy tıis edi. Alaıda arada 2 jyl ótkende zaýyt jumysyn toqtatyp, búgin qańyrap bos tur.
Kásipker Altynbek Qazantaevqa qaıta habarlasyp, mán-jaıdy qaıta surap bildik. Ol zaýytty satyp jibergenin, aqshasy shyǵynyn jappaǵanyn aıtty.
— Damyǵan elder, Eýropadaǵy memleketter osy kásip túrin 10, 20 jyl boıy qoldap, sýbsıdııa berip otyrady. Al bizde alǵashynda qoldaý boldy, keıin toqtap qaldy. Qoqys suryptaıtyn zaýyt — tabys ákelmeıtin kásip. Sonymen birge bizde qoqys suryptaý mádenıeti qalyptaspaǵan. Qoqysty úıden suryptaǵanymen ony bir ǵana kólik tasıdy, demek sol suryptalǵan qoqys lastanady. Bul durys emes. Biz osy kásipti oń jolǵa qoıamyz desek aldymen balabaqsha, mektepten bastap úıretip, suryptalǵan qoqysty bólek jınaýymyz kerek. Munyń bári mol qarjyǵa, qoldaýǵa kelip tireledi. Al qazir qoqys suryptaıtyn zaýyttan góri toıhana ashý tabysty. Soǵan qaıtyp keldik, — dedi Altynbek Qazantaev.
Demek qoqysty júıeli túrde suryptaý suraǵy Aqtóbede áli kúnge deıin sheshimin tabar emes.
Eske salsaq, 2023 jyly Aqtóbe oblysy aýmaǵyndaǵy 292 jer ýchaskesinen qoqys tabyldy. Talap boıynsha bári jyl saıyn tazartylady.
Ekologııa jáne tabıǵı resýrstar mınıstri Erlan Nysanbaev birer aı buryn ǵana qoqys óńdeý salasynda quny 316,9 mlrd teńge bolatyn 67 joba maquldanǵanyn aıtty.