Aqsha jınaý joldary: ınvestıtsııalyq quraldyń qandaı túrleri bar
Bank salymy
Jınaǵan qarajatyńyzdy saqtaýdyń eń senimdi tásilderiniń biri – ekinshi deńgeıdegi bankterdiń birinde depozıt ashý. Búginde Qazaqstan bankteri birden depozıtterdiń birneshe túrin usynady – merzimdi, merzimdi emes, jınaq. Olar bir-birinen syıaqy mólsherimen, sondaı-aq jınaqtalǵan qarajattyń bir bóligin nemese búkil somany merziminen buryn alý múmkindiginiń bolý-bolmaýymen erekshelenedi. Mysaly, jınaq depozıtine aqsha salý arqyly bolýy múmkin eń joǵary syıaqyny alýǵa bolady, biraq aqshany saqtaý merzimi ishinde ony ishinara alýǵa tyıym salynady, al merziminen buryn tolyq alý úshin bankke 30 kún buryn habarlaý qajet.
Depozıtten aqshany ishinara alǵysy keletin adamdar úshin eń qolaıly nusqa – merzimdi emes salymdar. Merzimdi depozıtterdi tańdaǵan jaǵdaıda, adamnyń aqshany ishinara alýǵa múmkindigi bolady, biraq bul jaǵdaıda bank eseptelgen kiristiń jartysyna deıin ustap qala alady.
Depozıtterdegi salymdar «Qazaqstannyń depozıtterge kepildik berý qory» AQ qorǵaıdy. Depozıtterdiń úlken artyqshylyǵy – aqshasyn saqtaý úshin salymshyǵa arnaıy daǵdy qajet emes, tek bankter beretin aqparatty taldaı bilýdiń ózi jetkilikti.
Qymbat metaldarǵa ınvestıtsııalaý
Jınaqtalǵan qarajatty salýdyń taǵy bir quraly – altynǵa jáne basqa da qymbat metaldarǵa ınvestıtsııalaý. Qarajat jınaýdyń balama nusqasy retinde qymbat metalǵa salýǵa, mysaly, QR Ulttyq Bankiniń altyn quımalaryn satyp alýǵa bolady. Siz olardy onlaın metall shot ashý arqyly saqtaı alasyz (búginde keıbir ekinshi deńgeıdegi bankterdiń klıentterinde mundaı múmkindik bar).
Aqsha qymbat metaldarda saqtalǵan jaǵdaıda, olardyń naryqtaǵy baǵasynyń túsý de, ósý de táýekeli bar. Sondaı-aq, eger siz quımalardy úıde saqtasańyz, onda olardy páter urylary urlap ketý qaýpi bar.
Baǵaly qaǵazdarǵa ınvestıtsııalaý
Aktsııalar men oblıgatsııalarǵa aqsha salý – joǵaryda atalǵan eki tásilge qaraǵanda qaýipti qural. Sebebi, baǵaly qaǵazdar kez kelgen ýaqytta kúrt arzandaýy múmkin, al mundaı sátterde ınvestordyń qate strategııasy salǵan qarajatyn joǵaltý qaýpin týdyrýy múmkin. Óz jınaqtaryńyzdy aktsııalarǵa saýatty salý úshin qor naryǵynyń negizgi erejelerin zerdelep alǵan jón bolar edi, olardyń eń bastysy: «Arzandaǵan kezde satyp alyńyz, qymbattaǵan kezde satyńyz». Kez kelgen ınvestıtsııanyń táýekelmen baılanysty ekenin umytpańyz.
Baǵaly qaǵazdar naryǵynda táýekelderden tolyq qorǵaný múmkin emes. Sonymen qatar, aktsııalarmen belgili bir táýekelge sanaly túrde barý kerek, sebebi táýekel neǵurlym joǵary bolǵan saıyn, kiristilik deńgeıi de soǵurlym joǵary bolady. Aktsıoner kompanııany basqarýǵa tikeleı qatyspasa da, qoǵamnyń qatysýshysy, onyń teń dárejedegi ıesi bolyp tabylady. Aktsııalardyń táýekelderi aktsııalarmen baılanysty táýekelderdiń birneshe túrine bólinedi. Ádette kásipqoılar táýekeldi úsh túrge bóledi:
- áleýetti ınvestor úshin basty táýekel – oblıgatsııany shyǵarǵan kompanııanyń bankrottyǵy. Bul jaǵdaıda ınvestıtsııadan op-ońaı aıyrylyp qalýǵa bolady, óıtkeni ol eshqandaı kepildiktermen qorǵalmaıdy. Alaıda, iri emıtentterdiń, ıaǵnı oblıgatsııa shyǵaratyn kompanııalardyń bankrottyǵy óte sırek kezdesedi. Budan basqa, memlekettik oblıgatsııalar bar. Ádette olar boıynsha syıaqy mólsherlemesi tómen, biraq senimdilik áldeqaıda joǵary.
- aktsııa baǵasynyń ósýi, sondaı-aq quldyraýy sııaqty ekinshi táýekel – bul naryqtyq táýekel. Sonymen qatar, ótimdilik táýekeli de bar. Bul aktsııalardyń árdaıym tez satyla bermeıtinin, satyp alýǵa múddeli ekinshi taraptyń bolýy kerek ekenin bildiredi. Sondyqtan, aktsııany tezirek satý úshin sizge baǵany tómendetý qajet bolýy múmkin. Bul da – kiristi joǵaltý degen sóz.
- úshinshi táýekel, oblıgatsııalardaǵy sııaqty – kompanııanyń bankrotqa ushyraý táýekeli. Bul jaǵdaıda aktsııalar aıtarlyqtaı qunsyzdanady. Alaıda, siz taratylatyn múlikten úles alýǵa quqyly bolasyz.
Jyljymaıtyn múlikke ınvestıtsııalaý
Keıingi birneshe jylda Qazaqstanda jyljymaıtyn múlik baǵasynyń óskeni qupııa emes. Sondyqtan, búgingi kúni jyljymaıtyn múlikke qarajat salý aqshany saqtaýdyń tartymdy tásilderiniń biri bolyp sanalady. Aqshany saqtaýdyń osy ádisiniń taǵy bir artyqshylyǵy – turǵyn úıdi jalǵa berý arqyly qosymsha kiris alý múmkindigi.
Degenmen, kez kelgen ınvestıtsııa árqashan táýekeldermen qatar júredi jáne jyljymaıtyn múlik salasy da solardyń qatarynda. Mysalmen qarastyraıyq:
1. Yńǵaısyz jerde ornalasý. Investor ózi tańdaǵan aýdan tolyq salynyp, iske qosylǵan soń baǵa da ósedi dep kútedi. Eger bulaı bolmaı shyqsa, obektige suranys ta bolmaıdy jáne ıesi paıda tappaıdy.
2. Fors-major. Eger obektiniń janyndaǵy ekologııalyq jaǵdaı kúrt nasharlasa, bul suranys pen qunnyń tómendeýine ákeledi.
3. Josyqsyz jalǵa alýshylar. Keıde jalǵa alýshylar aı saıynǵy tólemderdi keshiktiredi nemese jıhazdy búldiredi. Mundaı jalǵa alýshylardyń sońynan jóndeý júrgizý úshin qyrýar qarjy qajet bolady.
4. Amortızatsııa. Ýaqyt óte kele obektilerdiń quny tómendeıdi. Mysaly, eger kezinde perspektıvaly bolyp sanalǵan úıdiń janynan jańa úı salynsa, ondaǵy páterlerdiń baǵasy joǵary jáne jalǵa alýshylar úshin tartymdy bolady.
5. Qurylystyń toqtap qalýy. Salynyp jatqan turǵyn úıge ınvestıtsııa salý táýekelin boldyrmaý jáne ýáde etilgen ýaqyttan keıin oǵan ıe bolý úshin akkredıttelgen qurylys salýshylardy tańdańyz.
6. Alaıaqtyq. Jyljymaıtyn múlik salasynda kóptegen aldaý shemalary bar: bir kúndik fırmalar, jalǵan qujattar boıynsha basqa bireýdiń múlkin satý jáne basqa. Jyljymaıtyn múlikti zańdylyǵy turǵysynan tekserý mámileni qorǵaýǵa kómektesedi.
Táýekelderdi qalaı barynsha azaıtyp, jyljymaıtyn múlikke ınvestıtsııalaý múmkindigin arttyrýǵa bolady? Jyljymaıtyn múlikti satyp almas buryn, jyljymaıtyn múlik naryǵyn muqııat zerdeleńiz. Úrdisterdi, sarapshylardyń boljamdaryn jáne jyljymaıtyn múlik qunyna áser etýi múmkin basqa faktorlarmen tanysyńyz.
Jóndeý jáne tehnıkalyq qyzmet kórsetý shyǵyndaryn barynsha azaıtý úshin jyljymaıtyn múlikti basqarý da umytpańyz.
Óner týyndylaryna ınvestıtsııalaý
Bul – baılyq jáne kollektsııa jınaý máni bolyp tabylatyn zattarǵa: kartınalar men basqa da óner týyndylaryna, sırek kezdesetin basylymdarǵa, antıkvarıatqa, zergerlik buıymdarǵa, qymbat kólikterge jáne t.b. salynǵan ınvestıtsııalar. Basqasha aıtqanda, bul premıým segmentindegi zattar, olar jasalǵan sátten bastap qymbat turady, ýaqyt óte kele qunyn joǵaltpaı, qymbattaı túsedi.
Alaıda, «ónerge» aqsha salý úshin osy segmentpen jaqsy tanys bolýyńyz kerek, sebebi ınvestıtsııanyń bul túri bárine birdeı kele bermeıdi. Áleýetti ınvestorlar valıýta baǵamdaryn, qor mólsherlemelerin jáne ındeksterdi bilip qana qoımaı, joǵary talǵamy men saraptamalyq pikiri bolýy kerek. Investıtsııanyń bul túrine kirý shegi salystyrmaly túrde joǵary, al olardan jyljymaıtyn múlik sııaqty 100% kiris túspeıdi. Sondyqtan, ónerdi «jeńil» ınvestıtsııalar salý sanatyna jatqyzý asyǵys bolar edi.
Óner týyndylaryna ınvestıtsııa salýdyń artyqshylyqtary: Siz onymen ıntererińizdi bezendire alasyz, kollektsııa jasaı alasyz, tipti kirý aqysy az galereıa ashyp, aqsha taba alasyz. Salǵan ınvestıtsııańyz sonshalyqty kiris ákelmese de, qur alaqan qalmaısyz. Sondaı-aq, óner týyndylaryna ıelik etý iri kompanııalardyń aktsııalarynan ıe bolýdan kem emes. Bul rette, ınvestordyń uıqysy tynysh bolady: óner týyndylaryna ınflıatsııa, bankrottyq jáne dástúrli ınvestıtsııalyq aktıvterdiń baǵasyna áser etetin basqa da syrtqy faktorlar áser etpeıdi. Eń bastysy, olardy qaýipsiz jerde saqtaý.
Óner týyndylaryna ınvestıtsııa salýdaǵy kemshilikter: Óner týyndylary ótimdiliginiń tómen bolýy. Baǵanyń joǵary bolýy áleýetti satyp alýshylar aıasyn azaıtady. Belgili aýktsıon úıleri men galereıalar qalyptasqan klıentter tobyna usyna alady, alaıda satýdan alynatyn komıssııa túsken paıdadan joǵary bolýy múmkin. Sondaı-aq, jalǵan óner týyndylaryn satyp alý qaýpi bar. Sondyqtan, «óner týyndysyna» ınvestıtsııa salmas buryn, bul máseleni tolyq túsinip alǵan jón.
Fingramota.kz ınvestıtsııa salýdyń negizgi túrlerin qarastyrdy, biraq aqshany saqtap, kóbeıtý tájirıbeńiz árqashan ońynan bolýy úshin birneshe qarapaıym erejeni ustanýdy usynamyz:
- Barlyq jınaqty bir jerde saqtamańyz;
- Aqshany tek senimdi qarjy quraldaryna salyńyz;
- Depozıtke aqsha salýǵa sheshim qabyldasańyz, salym saqtalyp turǵan kezeńde somanyń bir bóligin alý qajet-qajet emestigin aldyn-ala oılastyryńyz;
- Aktsııalar men basqa da baǵaly qaǵazdardy satyp alǵanda, barlyq somany tek bir kompanııaǵa nemese qorǵa salmańyz, negizi birneshe kompanııanyń baǵaly qaǵazdaryn satyp alǵan durys;
- Eger siz qymbat metaldardyń quımalaryn nemese qolma-qol shetel valıýtasyn satyp alsańyz, ony qaıda saqtaıtynyńyzdy aldyn ala oılastyryńyz.