Aqsha bar, bereke joq: qazaqstandyqtar nege tabysyn tıimdi jumsaı almaıdy
ASTANA. KAZINFORM – Qazaqstandyqtardyń basym bóligi tapqan aqshasyn qalaı durys jaratý keregin bilmeıdi. «Búgin LIVE» baǵdarlamasyna suhbat bergen qarjygerler dál osylaı deıdi.
Aqshany durys jumsaýdyń joldary qandaı? Dáýletińdi arttyrý úshin ne isteý kerek? Stýdııa qonaǵy jaýap berdi.
– Adamdardyń tabysy artty degen sóz – onyń baılyǵy, dáýleti artty degendi bildirmeıdi. Tabysy artqan adamnyń shyǵyny da artady. Sondyqtan adamdar óziniń kóbeıgen tabysy nemese kúndelikti taýyp jatqan aqshasynyń basyn qurap, berekesin keltirý úshin qarjylaı saýatty bolý kerek. Qarjylaı saýat bolmaǵan soń kóp adamnyń tabysy kóp bolsa da, jetpeı qalady. Adamdar óz aqshasyn sanamaıdy. Mysaly, kúndelikti toıǵa, azyq-túlikke ne ózge dúnıelerge ketedi. Biraq ony aldyn ala josparlamaımyz nemese aptasyna kemi bir ret «osy aqsham qaıda ketip jatyr?» dep múlde oılanbaımyz. Ádette adamdar «maǵan aqsha túsedi, men ony tabıǵı túrde bólip jetkizip otyramyn» dep oılaıdy. Eń úlken qatelik – osy jospardyń joqtyǵy, - deıdi qarjyger Erkebulan Áripbaı.
Qarjyger tabysty tıimdi jumsaý úshin qandaı tásilderdi paıdalaný keregin túsindirdi.
– Eń birinshi kez kelgen adamnyń esep-qısaby bolý kerek. Esebin bilmegen dúnıeni basqarý múmkin emes. Aqsha jınaý úshin tıimdi tásildi izdestirýdiń qajeti joq. Bastapqyda osy ádetti qalyptastyrýǵa eń ońaı ádisti tańdaý kerek. Sebebi, kóbisi aktsııa men oblıgatsııany túsinbeıdi. Sol úshin bastaýǵa qorqady. Sondyqtan adam ózine túsinikti tásildi jasaýy kerek. Aı saıyn 200 myń teńge tapsańyz, 20 myń teńgesin dollarǵa aýystyryp, úıińizge qaǵaz kúıinde qoıyp qoıasyz. Odan keıin kishkene úırenip jatsaq, ártúrli bankterde jınaqtaýshy depozıtterdi ashyp, soǵan jınaımyz. Odan aqshany shyǵarsaq, paıyzy kúıip ketedi. Sol paıyzyn joǵaltyp alýdan qorqady da, aqshany jınaı beredi. Aqsha jınaýdy osy tásilderden de bastaýǵa bolady. Keıin aqshańyz kóbeıse, altyn satyp alyńyz. Qazaqstanda baılyǵyn altynmen jınaıtyndar óte kóp. Solaı aqsha jınaýdy bastaýǵa bolady, - deıdi maman.
Áleýmettik jelide aqsha jınaýdyń túrli ádisteri aıtylady. Biraq olar kópshiliktiń bárine birdeı tıimdi bola bermeıtin kórinedi.
– Kez kelgen teorııalyq model árbir adamǵa jeke-jeke áser etedi. Biraq zertteýlerge súıensek, qazirgi ómir saltymyzda jumsaıtyn aqshamyzdyń 17%-yn qysqartsaq, bizdiń ómir súrý deńgeıimizde eshteńe ózgermeıdi. Demek bul – biz artyq shyǵyn shyǵaramyz degendi bildiredi. ıAǵnı, bizdiń qolymyzǵa aqsha tússe, onyń 17%-yn ómirimizge eshqandaı zııan tıgizbeı jınaı alamyz. Keıbireýler «meniń aqsham onsyz da jetpeı jatyr, qalaı jınaımyn?» dep aıtyp jatady. Meniń oıymsha, 160 myń teńge jetpegen adamǵa 400 myń teńge de týra solaı jetpeı júredi. Odan da sol aqshanyń 40 myń teńgesin alyp, saqtap qoıý kerek, - deıdi qarjyger.
Maman baıý úshin naqty qandaı qadamdar jasaý keregin aıtty.
– Adam baıý úshin naqty qarjylyq maqsat qoıý kerek. Al maqsat – maqsat qoıý júıesine sáıkes kelý kerek. Mysaly, bireý 5 jylda 10 mln teńge jınaǵysy keletinin aıtady. Baılyq degen – jalpylama, túsiniksiz sóz. Al 10 mln deseńiz, bul naqty maqsatqa aınalady. Odan keıin ýaqytty da shekteý kerek. Ózińizdiń maqsatyńyzǵa bergen ýaqytyńyz ótirik bolmaý kerek. Mysaly, men aıyna 200 myń teńge taýyp júrip, 1 jylda 10 mln teńge jınaımyn desem, bul ótirik bolyp ketedi. Men oǵan senbeımin, senbegen soń jasamaımyn. Sol sebepti maqsatyńyzdy oryndaý úshin ózińizge bergen ýaqytyńyz sáıkes kelýi kerek. Soǵan qaraı bizge kúndelikti ne isteý kerektigi túsinikti bolady. Qarapaıym, az aılyqpen sondaı úlken kólemdegi aqshany jınaýǵa bola ma? Árıne, múmkin. Ol úshin qoldanýǵa bolatyn ádis-tásilder óte kóp. Adamǵa ómir saltyn birden ózgertý qıyn. Ol – óte úlken stress. Sol stressterdi azyraq jasaý kerek. ıAǵnı, aqsha jınaýdy bastaǵanda birden qıyn tásilderdi paıdalanbaı, qarapaıymnan bastaý kerek. Qadam-qadammen, aqyryn-aqyryn júrý qajet, - deıdi ol.
Al baǵdarlamaǵa onlaın baılanysqa shyǵyp, pikir bildirgen Ásel Jarasqalıqyzy aqsha jınaý úshin adamda nesıe bolmaýy kerek deıdi.
– Qarjylyq saýattylyq degenimiz – bul dúısenbiden bastap aryqtaý emes. Bul – kúndelikti aqshaǵa qatysty qabyldaǵan sheshimderińiz. Men ózim 20 jyl boıy bank salasynda jumys istedim. Aldymen nesıe degenimiz ne? Ol – maqsatsyz kez kelgen ýaqytta 47 paıyzǵa deıin bireýden qaryzǵa aqsha alýdy ońaı kórý. Jalpy Qazaqstanda, ókinishke qaraı, nesıe tóleý mádenıeti bar da, aqsha jınaý mádenıeti joq. Eger basyńyzda qandaı da bir joǵary paıyzdy nesıe bar bolsa, aqsha jınaǵannan kóri, sizge nesıeńizdi jabýǵa áreket etý kerek. Nesıe degen – sizdiń qaltańyzdyń tesik bolýy. Siz qansha aqsha tapsańyz da, tesik qaltańyzdan ol aqsha únemi túsip qalyp turady, - deıdi qarjyger.
Mamannyń aıtýynsha, qazaqstandyqtardyń basym bóligi nesıeni kólik alý úshin paıdalanady eken.
– Bizdiń turǵyndar tutynýshylyq nesıeden avtonesıe, toı jasaý, úıdiń ishin árleý syndy dúnıelerge nesıeni kóp alady. Qazaqta «Altydan bastap jınasań – asady, jetiden bastap jınasań – jetedi» deıdi. Balaly otbasylar aı saıyn 10 myń teńge bolsa da jınap otyrǵany abzal. Biz kez kelgen balanyń toıyna, oqýyna eseppen kelsek – sol durysyraq. Bizdiń halyq bárin biledi. Biraq bilý men isteý – eki túrli nárse, - deıdi Ásel Jarasqalıqyzy.
Aıta keteıik, bıyl jeńildetilgen nesıe berý baǵdarlamasyna birqatar ózgeris engizildi.