AQSh-tan deportatsııalaý: Qazaqstan azamattarynyń jaǵdaıy ne bolmaq
ASTANA. KAZINFORM – AQSh zańsyz kelgen mıgranttardy jappaı elden shyǵarýyn jalǵastyryp jatyr. Alaıda, sarapshylar el bıligi olardyń bárin birdeı shekaradan asyra almaıtyndyǵyn alǵa tartyp otyr. Osy oraıda Kazinform agenttiginiń menshikti tilshisi Tramp saıasatynyń kósh-qon saıasatynyń qyr-syryna úńilip kórgen edi.
Elden deportatsııalaý arqyly qylmyspen kúres
Tramp AQSh prezıdenti laýazymyna kelgennen keıin shyǵarǵan alǵashqy jarlyqtarynyń biri eldiń ońtústik shekarasyn jabý boldy. Pentagon armııa jaýyngerleriniń sanyn 60 paıyzǵa kúsheıtip, Meksıkamen shekaradaǵy 2 500 áskerdiń qataryn 1 500 qyzmetshimen tolyqtyrdy.
Ókilder palatasy men Senat AQSh aýmaǵynda zańsyz júrgenderdi ustaýdy kózdeıtin Leıken Raılı zańyn qabyldady. Aqpan aıynda-aq 119 zańsyz mıgrant mingen alǵashqy ushaq Panamaǵa jáne de 135 mıgranty bar ushaq Kosta-Rıkaǵa attandy. Mıgranttardyń jartysy – kámeletke tolmaǵandar. Tramp óz jarlyǵymen barlyq zańsyz mıgranttyń AQSh-qa kelýine tosqaýyl qoıdy jáne olarǵa bassaýǵa berýden bas tarta bastady.
Shtattardan qansha Qazaqstan azamaty deportatsııalanady
2024 jyldyń 24 qarashasyndaǵy jaǵdaı boıynsha ICE ustaǵan azamattyǵy joqtardyń tiziminde bolǵandardyń jalpy sany – 1 445 549 adam, onyń 369-y elden shyǵarý týraly túpkilikti sheshim qabyldanǵan Qazaqstan azamattary. Tizimdi Gondýras (261 651), Gvatemala (253 413), Meksıka (252 044) jáne Salvador (203 822) memleketteri bastap tur. Sondaı-aq Qytaı (37 908), Úndistan (17 940), Pákistan (7 760), Túrkııa (3 103), Iran (2 618), Izraıl (1 148), Mysyr (1 461), Kanada (1 290), Ońtústik Koreıa (837), Mońǵolııa (461), Japonııa (28) jáne Avstralııa (261) azamattary da deportatsııalanbaq.
Aıta keterligi, deportatsııalanatyndardyń arasynda Eýropanyń damyǵan elderi sanalatyn Frantsııa (402), Italııa (355), Shvetsııa (120), Avstrııa (60), Shveıtsarııa (60), Belgııa (46) jáne Fınlıandııanyń (22) azamattary bar.
Postkeńestik elderdiń ishinde Reseı (3518), Ýkraına (1862), Ózbekstan (975), Grýzııa (833), Ázerbaıjan (709), Belarýs (323), Qyrǵyzstan (319), Moldova (279), Tájikstan (149) jáne Túrikmenstan (40) azamattary elderine qaıtarylady.
Nelikten ustalǵan Qazaqstan azamattary jaıly tolyq málimet joq
ICE Amerıka zańnamasynyń keıbir talaptaryna (1974 jylǵy jeke derekterdi qorǵaý týraly zań, ICE jáne AQSh keden-shekara qyzmeti nusqaýlary – red. eskertpesi) baılanysty Qazaqstannyń ustalǵan azamattary týraly aqparatty olardyń kelisiminsiz resmı túrde berýden bas tartady. Degenmen, ulttyq qaýipsizdik nemese qylmystyq tergeý sııaqty erekshe jaǵdaılar qoldanylady.
AQSh-ta ustalǵan Qazaqstan azamattaryna elimizdiń konsýldyq qyzmetkerlerimen kezdesý usynylady. Biraq olar konsýldyq qyzmetkerlermen kezdesýge nıet tanyta bermeıdi. Bastapqy saýalnama alý kezinde ustalǵandardan konsýldyqqa habarlasý usynylady. Alaıda, ádette saıası nemese dinı bassaýǵa alý múmkindigin arttyrý úshin odan bas tartatyny atap ótiledi. Ustalǵan azamat el zańdarynyń nıýanstaryn nemese aǵylshyn tilin bilmegen jaǵdaıda konsýldyqqa mindetti túrde habar beriledi.
Shekaranyń Meksıka jaǵynda Qazaqstan azamattary bar ma
Tramp bılikke kelgennen keıin birden baıqala bastaǵan úlken ózgeris - mıgranttar AQSh shekara qyzmeti qyzmetkerleriniń qabyldaýyna jazylýǵa paıdalanylatyn «CBP One» smartfondarǵa arnalǵan qosymshanyń (Keden jáne shekara kúzeti – red-eskertpesi) kúshin joıý boldy. «CBP One» qosymshasyn Baıden ákimshiligi sot qýdalaýynan jasyrynǵan mıgranttardyń kirýin uıymdastyrý jáne jeńildetý tásili retinde iske qosqan edi.
Qosymsha jabylǵannan keıin kezdesýleri josparlanyp qoıǵan 30 000-ǵa jýyq adamnyń Meksıkada qalyp qoıǵany týraly aqparat bar. Osyǵan baılanysty, azamattarymyzdyń Meksıkada, AQSh-pen shekarada júrgenin joqqa shyǵarýǵa bolmaıdy. Olar Tramp tyıym salǵanǵa deıin Amerıkaǵa jetýge úmittengen bolatyn.
ICE málimetinshe, shekarany buzǵany úshin ustalǵan Qazaqstan azamattarynyń ortasha sany buryn aıyna 20-25 adam bolsa, «CBP One» qosymshasy arqyly 60-qa jýyq adam ótip otyrǵan.
Sonymen qatar, joǵaryda atalǵan organdar Meksıkanyń qylmystyq kartelderin, Latyn Amerıkasy elderiniń aýmaqtary arqyly mıgranttardy alyp júrý jáne tasymaldaý qyzmetin kórsetetin Qazaqstannyń týrıstik fırmalaryn qamtıtyn uıymdasqan toptardyń bar ekendigi týraly málimetterdi tirkegen.
Azamattarymyz AQSh-qa zańsyz qalaı kiredi
Elimizden AQSh-qa qazirgi baǵyt kelesideı jol tartqan desek bolady: Sıngapýr vızasymen «Qazaqstan - Qatar - Brazılııa - Kolýmbııa - Nıkaragýa» baǵytynda áýe arqyly.
Shengen vızasymen balamaly áýe baǵyty: «Qazaqstan – Italııa – Domınıkan Respýblıkasy – Kolýmbııa – Salvador – Nıkaragýa». Odan ary - qurlyqpen avtokólik arqyly Gondýras, Gvatemala jáne Meksıka aýmaqtary. Meksıka aýmaǵynda «Tapachýla – Týstla-Gýterres – Oahaka – Mehıko-Sıtı» turaqty avtobýstarymen, odan keıin «Mehıko – Tıhýana» áýe baǵytynda ushyp, sodan soń AQSh shekarasyn kesip ótedi.
Elde zańsyz júrgenderdi ne kútip tur
Qazirgi ýaqytta AQSh-ta zańgerlik kompanııalar zańsyz mıgranttarǵa elde ózderin zańdastyrýǵa múmkindik beretin aqyly qyzmet kórsetýge daıyn. Sonymen, zańsyz júrgen adamnyń elde qalýy úshin úmittene alatyn kómektiń birneshe túri bar.
Atap aıtqanda, ımmıgratsııalyq zańgerler qyzmettiń keń spektrin kórsetedi: deportatsııalaýdan bosatý, bassaýǵa alý, elden shyǵarýdy keıinge qaldyra turý, mártebeni ózgertý, óz erkimen elden ketý, ákimshilik shaǵym syndy quny 15 000 dollarǵa deıin jetýi múmkin kómektiń kóptegen túrin kórsetedi. Qyzmet quny naqty jaǵdaıǵa baılanysty.
Amerıkalyq sarapshylardyń pikirinshe, AQSh bıligi amerıkalyqtar jumys istegisi kelmeıtin el ekonomıkasynyń jeke sektoryndaǵy belgili bir nıshalarda jumys istep júrgen barlyq zańsyz mıgrantty deportatsııalaı almaıdy. Degenmen, deportatsııalanatyn adamdardyń qylmysqa qatysy bolýy yqtımal, sondyqtan ony qabyldaýshy elder eskerýi tıis.
Vashıngtondaǵy «The New Lines Institute for Strategy and Policy» eýrazııalyq qaýipsizdik jáne órkendeý bóliminiń dırektory Kamran Býharı kóshi-qon saıasatyn kúsheıtý saıası másele ekenin atap ótti. Óıtkeni Tramp saılaýshylarǵa bergen ýádesin oryndaýy qajet.
- Bul 2026 jyldyń qarashasynda Kongrestiń eki palatasynda ótetin saılaý jáne respýblıkashyldardyń zań shyǵarýshy organdaǵy óz artyqshylyǵyn saqtap qalý nıeti aıasynda mańyzdy bolyp otyr. Zańsyz mıgranttarmen baılanysty jaǵdaı qıyndap barady. Olardyń eldegi sany 10 mıllıonnan asady. Bul adamdardy deportatsııalaý úshin qomaqty qarjylyq jáne materıaldyq-tehnıkalyq resýrstar, sonymen qatar Immıgratsııa jáne keden polıtsııasy (ICE) sanyn arttyrý qajet bolady, - deıdi sarapshy.
Ol úkimet jańa zańsyz mıgranttardyń kelýiniń aldyn alý sharalaryn qabyldap jatyr dep esepteıdi.
- AQSh bıligi múmkindiginshe zańǵa saı kelgen adamdardy deportatsııalaıdy. Óıtkeni, olardyń barlyǵyn deportatsııalaı almaıdy. Sebebi bul ýaqyt pen resýrsty talap etedi, - dedi sarapshy.
Eń kóp talqylanǵan máseleniń biri Tramptyń týý quqyǵy boıynsha azamattyq alý quqyǵyn toqtatý nıeti boldy.
- Dúnıege kelgennen keıingi azamattyq AQSh Konstıtýtsııasyna 14-shi túzetýde bekitilgen jáne onyń kúshin joıý úshin Kongress zań qabyldaýy qajet. Bul erejeni prezıdent jarlyǵymen ózgertýge bolmaıdy jáne Tramptyń týýy boıynsha azamattyq alý quqyǵyn joıý nıeti demokrattar shtattarynyń 18 bas prokýrory men sýdıalary tarapynan qarsylyqqa tap boldy, - dedi Kamran Býharı.
Alǵashqy 50 kúnde ICE 32 809 adamdy tutqynǵa aldy. Bul 2024 qarjy jylyndaǵy barlyq tutqynǵa alýmen para-par - 33 242. Onyń ishinde 14 111 adam, ıaǵnı jartysyna jýyǵy aýyr qylmys jasaǵandar bolatyn. Taǵy 9 980 adam, shamamen úshten biri qylmystyq jaýapkershilikke tartylar edi. ICE qylmystyq toptardyń barlyq 1 155 múshesin qamaýǵa aldy. Bul ótken jyldyń dál osyndaı kezeńimen salystyrǵanda eki jarym esege derlik kóp – 483 tutqyndaý.
Eýrazııalyq ortalyq vıtse-prezıdenti Ralf Vınnı Tramptyń zańsyz mıgranttardy, ásirese buryn qylmys jasaǵandardy deportatsııalaý saıasatyn jalǵastyrdy dep sanaıdy.
- Tramp ákimshiligi shynymen qylmys deńgeıin azaıtý úshin uıymdasqan qylmys ókilderin nysanaǵa alyp otyr. Bul saıasatty el turǵyndary da qoldaıdy. Degenmen, qazirgi ýaqytta qylmyskerlerdi deportatsııalaý zańdy protsedýralarǵa baılanysty kúrdelene túsedi. Osyǵan baılanysty Tramp Amerıka prezıdentine kez kelgen sheteldikti sotsyz deportatsııalaýǵa orasan zor ókilettik bere alatyn «Sheteldik jaýlar týraly zań» retine tanymal 1798 jylǵy Zańdy qoldanýǵa nıetti, - dep atap ótti sarapshy.
Osyǵan deıin AQSh-ta zańdy negizi joq mıgranttarǵa elden ketý qajettigi eskertilgeni týraly jazdyq.