AQSh Qytaı taýarlaryna 100% baj salyǵyn engizse, Qazaqstanǵa áseri qandaı bolady
ASTANA. KAZINFORM - AQSh Prezıdenti Donald Tramp Qytaı taýarlaryna 100 paıyzdyq kedendik baj engiziletinin málimdedi. Ekonomıster Arman Beısembaev pen Rasýl Rysmambetov bul sheshimniń Qazaqstan men tutas Ortalyq Azııa ekonomıkasyna yqtımal áseri jóninde aıtyp berdi.
AQSh prezıdenti Donald Tramp Qytaıdan keletin taýarlarǵa kedendik baj salyǵyn eki ese arttyrýdy jáne eksporttyq shekteýler engizýdi josparlap otyrǵanyn málimdedi. Onyń aıtýynsha, Qytaı 1 qarashadan bastap derlik barlyq óndiriletin ónimge eksporttyq baqylaý sharalaryn engizetinin jarııalap, «óte agressıvti ustanym» tanytty.
Arman Beısembaevtyń pikirinshe, Qytaı ónerkásibi negizinen eksportqa, sonyń ishinde AQSh naryǵyna baǵyttalǵan.
– 100 paıyzdyq baj degenimiz – AQSh-qa Qytaıdan keletin ár taýardyń baǵasyna 100 paıyz kóleminde qosymsha salyq salynady degen sóz. Eger taýardyń baǵasy buryn 100 dollar bolsa, endi oǵan taǵy 100 dollar baj qosylady, ıaǵnı baǵa keminde 200 dollarǵa deıin ósedi. Bul Qytaı ónimderiniń AQSh naryǵynda kúrt qymbattaýyna ákeledi. Baj salyǵynan túsken qarjy AQSh bıýdjetine túsedi, biraq Tramptyń basty maqsat basqa – Qytaı ónerkásibiniń damýyn tejeý, – deıdi sarapshy.
Onyń aıtýynsha, bul – AQSh-tyń óndirisin qorǵaýǵa baǵyttalǵan saýda soǵysynyń bir quraly.
– Bul – eki alpaýyt ekonomıka arasyndaǵy jahandyq básekelestiktiń bir kórinisi. Tramptyń saýda saıasatynyń maqsaty – Qytaıdyń ekonomıkalyq kúsheıýin baıaýlatý. Munyń saldary aıqyn: Qytaı ónimderi AQSh-ta qymbattaıdy, suranys tómendeıdi, tapsyrystar azaıady, zaýyttardyń júktemesi qysqarady. Sonyń saldarynan kásiporyndar jabylyp, jumyssyzdyq ósip, ekonomıkalyq ósim baıaýlaıdy, – deıdi ekonomıst.
Ol óndiristiń tómendeýi tizbekti áser týǵyzyp, eldiń jalpy ekonomıkalyq damýyn baıaýlatýy múmkindigin atap ótti.
– Bul jaǵdaı Qazaqstan men Ortalyq Azııa elderine janama túrde áser etedi. Qytaıdaǵy ónerkásiptik belsendiliktiń tómendeýi ishki suranystyń azaıýyna, sonyń ishinde energııaǵa degen suranystyń tómendeýine ákeledi. Eger Qytaı munaı men gaz satyp alýdy azaıtsa, álemdik baǵa da tómendeıdi. Qazirdiń ózinde munaı shamamen 61 dollar deńgeıinde, odan ári tómendeýi múmkin. Al ekonomıkasy negizinen munaı eksportyna táýeldi Qazaqstan úshin bul jaǵdaı bıýdjet kirisiniń azaıý qaýpin týdyrady, – dedi Arman Beısembaev.
Sondaı-aq ol Qytaı ınvestıtsııalary da azaıýy múmkin ekenin aıtty.
– Eger Qytaıda ekonomıkalyq quldyraý bastalsa, Pekın syrtqy jobalardy emes, ishki turaqtylyqty qamtamasyz etýge basymdyq beredi. Demek, Qazaqstan men basqa da Ortalyq Azııa elderine ınvestıtsııa kólemi azaıýy yqtımal, – deıdi ol.
Alaıda sarapshy bul sheshimniń turaqtylyǵyna senimdi emes.
– Tramp mundaı sheshimderdi jıi jarııalap, keıin qaıta kúshin joıady. Búgin baj engizip, erteń «Qytaımen tarıhı mámile jasaldy» dep ony toqtatýy múmkin. Sondyqtan ázirge muny uzaqmerzimdi strategııa retinde qabyldaýǵa erte. Biraq baj salyǵy engizilse, onyń jahandyq jáne óńirlik ekonomıkaǵa áseri sózsiz seziledi, – dep túıindedi Arman Beısembaev.
Alaıda sarapshynyń aıtýynsha, bul baj salyǵynyń engiziletini jáne onyń uzaqtyǵyn naqty boljaý qıyn.
– Sońǵy sheshimdi kútý kerek. Tramp buryn da birneshe ret saýda shekteýlerin engizip, keıin qaıta kúshin joıǵan edi. Búgin baj salyǵyn engizip, erteń «Qytaımen buryn-sońdy bolmaǵan kelisimge qol jetkizdik» dep ony alyp tastaýy múmkin. Sondyqtan ázirge muny uzaqmerzimdi strategııa retinde qabyldaýǵa erte. Biraq baj salyǵy engizilse, onyń jahandyq jáne óńirlik ekonomıkaǵa sózsiz áser etedi, – dep túıindedi Arman Beısembaev.
Qarjy sarapshysy Rasýl Rysmambetovtyń pikirinshe, muny AQSh pen Qytaı arasyndaǵy ekonomıkalyq saýdalasý dep qabyldaý kerek.
– Mundaı jaǵdaı Tramptyń alǵashqy prezıdenttik ókilettigi kezinde de, Baıden prezıdent kezinde de bolǵan. Buǵan kelissózdiń bir bqligi retinde qaraý kerek. Barlyǵy Qytaıdyń sırek kezdesetin jer metaldaryn eksporttaýǵa shekteý qoıýynan bastaldy. Al bul metaldar – AQSh úshin, ásirese qorǵanys ónerkásibi úshin óte mańyzdy. Qytaı eksport erejelerin qataıtyp, endi kez kelgen kompanııany «senimsiz» dep tanysa, ol avtomatty túrde sırek kezdesetin metaldarǵa qol jetkize almaı qalady. Bul búkil elektronıka óndirisine, sonyń ishinde basqarý júıeleri men áskerı tehnıka óndirisine úlken soqqy, – deıdi ol.
Sarapshynyń aıtýynsha, AQSh osyǵan jaýap retinde 100 paıyzdyq baj engizýdi usyndy. Biraq dúrligýdiń qajeti joq – Tramp búǵan deıin 120–125% mólsherinde baj salyǵyn engizemin dep, keıin oıynan bas tartty.
– Eger saýda soǵysy shyn máninde órship ketse, Qazaqstanǵa odan paıda da, táýekel de kelýi múmkin. Qytaı keı óndiristerin nemese eksportyn Qazaqstan arqyly júrgizýi yqtımal. Biraq munyń yqtımaldyǵy az. Al, táýekeli – eger Qazaqstan Qytaı taýarlaryn AQSh-qa kelisimsiz jetkizse, biz de qosymsha bajǵa iligýimiz múmkin, – deıdi Rasýl Rysmambetov.
Degenmen, ol Qazaqstan ekonomıkasyna tikeleı áseri bolmaıdy dep sanaıdy.
– Bizdiń AQSh-qa eksportymyzdyń basym bóligi – shıkizat jáne olardyń óz zańdary boıynsha bajdan bosatylǵan strategııalyq taýarlar, – dedi ekonomıst.
Sonymen qatar, onyń aıtýynsha, Tramptyń basty maqsaty – amerıkalyq kompanııalardy ımport almastyrýǵa ıtermeleý. Alaıda AQSh-taǵy eńbek qunynyń joǵary ekenin eskersek, ónimniń ózindik quny da artyp, amerıkalyq kásiporyndar qytaılyqtarmen baǵa jaǵynan básekelese almaıdy.
– Shyn máninde, bul ádettegi ekonomıkalyq qysym tetigi ǵana. Tramptyń basty maqsaty – AQSh úshin Qytaıdyń sırek jer metaldaryna shekteýsiz qoljetimdilikti qamtamasyz etý. Ol mundaı metaldardyń iri óndirýshisi tek ózinde ǵana emes, basqa elderde de bar. Tramptyń 100 paıyzdyq baj týraly ekinshi ret málimdep, biraq ony engizbeýi de – bul tek saýdadaǵy qysym quraly ekenin kórsetedi, – dep qorytyndylady Rasýl Rysmambetov.
Buǵan deıin AQSh-tyń Federaldy apellıatsııalyq soty Tramptyń engizgen kóptegen baj salyqtary zańsyz dep sheshim shyǵaryp, keıinnen ákimshilik bul tarıfterdi saqtaý úshin Joǵarǵy sotqa júgingen bolatyn.