AQSh kedendik baj salyǵyn ósirdi: Qazaqstan eksportyn ne kútip tur
ASTANA. KAZINFORM – 7 tamyzda AQSh álemniń kóp eli úshin jańa baj salyqtaryn engizdi. Endi Amerıkaǵa jetkiziletin Qazaqstan taýarlarynan da 25 paıyz baj salyǵy alynady. Bul ózgeris elimizdiń ekonomıkasyna qalaı áser etpek? Kazinform agenttiginiń analıtıkalyq sholýshysy osy saýalǵa jaýap izdedi.
Jańa ımporttyq baj salyqtary týraly qujatqa Donald Tramp 1 tamyzda qol qoıǵan edi. QR Saýda jáne ıntegratsııa mınıstrligi málimdegendeı, engizilgen tarıftik sharalar AQSh-qa jasalatyn otandyq eksporttyń 4,8 paıyzyn ǵana qamtıdy. Al qalǵan 95,2 paıyzyna baj salyǵy salynbaıdy.
Eki el arasyndaǵy saýda
Qazaqstan saýda seriktesterin ártaraptandyrý saıasatyn ustanady. Elimiz úshin eń iri saýda-ekonomıkalyq seriktesterdiń naryǵyna kedergisiz eksport jasaý mańyzdy. QR Ulttyq statıstıka bıýrosynyń málimetinshe, 2024 jyly Qazaqstan men AQSh arasyndaǵy taýar aınalymy 4,2 mlrd dollardy quraǵan, bul ótken jylmen (4,1 mlrd dollar) salystyrǵanda 4 paıyzǵa joǵary.
2024 jyly Qazaqstan AQSh-qa eksportyn 30,6 paıyzǵa arttyryp, 2 mlrd dollarǵa jetkizdi. Al AQSh-tan keletin ımport 2,2 mlrd dollar boldy.
Álemdik ekonomıka jáne saıasat ınstıtýtynyń sarapshysy Lıdııa Parhomchıktiń aıtýynsha, elimiz AQSh naryǵyna kóbine munaı eksporttaıdy. 2024 jyldyń qorytyndysy boıynsha, onyń úlesi AQSh-qa jetkiziletin jalpy eksport kóleminiń 56 paıyzyn qurady.
Mańyzdy eksporttyq shıkizattardyń qatarynda ýran da bar, onyń úlesi shamamen 16 paıyz. Budan keıin kúmis – 12%, ferroqorytpalar – 9,5%. Saýda mınıstrliginiń túsindirýinshe, bul sanattar aıryqsha mańyzdy taýarlar tizimine engizilgen. ıAǵnı, Qazaqstannan AQSh-qa jetkiziletin ónimderdiń 92 paıyzyna jańa baj salyqtary salynbaıdy.
Mınıstrlik naqtylaǵandaı, qosymsha baj salyqtary tek belgili bir taýar toptaryna ǵana qatysty bolmaq. 2024 jyly bul taýarlardyń eksporty shamamen 100 mln dollardy quraǵan. Olardyń ishinde fosfor (15,9 mln dollar), ferrosılıtsıı (12,7 mln dollar), lınzalar (4,1 mln dollar), bıdaı jelimtegi (4 mln dollar) men ammonıı nıtraty (2,4 mln dollar) bar.
Saýda jáne ıntegratsııa mınıstri Arman Shakqalıevtiń aıtýynsha, bul taýarlardyń úlesi AQSh-qa búkil eksporttyń tek 4-8 paıyzyn ǵana enshileıdi.
Alǵashqy jartyjyldyqta quldyraý baıqaldy
2025 jyldyń alǵashqy 6 aıynda Qazaqstan men AQSh arasyndaǵy ózara saýda kólemi 1,6 mlrd dollar boldy. Bul ótken jyldyń sáıkes kezeńimen salystyrǵanda 22 paıyzǵa tómen. Byltyr osy aralyqta saýda 2 mlrd dollarǵa jetken edi.
Qazaqstannan AQSh-qa eksport kólemi 36,3 paıyzǵa azaıyp, 566,5 mln dollardy qurady. Sebebi keı taýarlardyń eksporty edáýir azaıǵan. Mysaly, munaı jetkizý – 61,7 paıyzǵa tómendep, 577,9 mln-nan 221,1 mln dollarǵa deıin kemigen. Bul qatarda ferroqorytpalar – 30,1% (81,1 mln-nan 56,7 mln-ǵa), kúmis – 7,6% (89,4 mln-nan 82,6 mln-ǵa) bar.
Sarapshylar ne deıdi?
Qazaqstan ekonomıkasynyń qurylymyna baılanysty elimizde saýda balansynyń profıtsıti qalyptasýy múmkin. ıAǵnı, biz eksporttaıtyn ónimniń kólemi ımporttan artyq.
– Shyn máninde biz Qazaqstan eksporty AQSh-tan keletin ımporttyń aqshalaı kóleminen az ekenin kórip otyrmyz. Endigi suraq: 25%-dyq baj salyqtary engizilgennen keıin bul teńgerim ózgere me? – deıdi Lıdııa Parhomchık.
Qazaqstan eksporttaıtyn taýarlardyń kópshiligi – shıkizat ónimderi, olardyń baǵasy álemdik naryqtaǵy jaǵdaıǵa baılanysty qubylyp otyrady. Mysaly, munaı boıynsha jetkizilimderdiń aqyrǵy baǵasy álemdik naryqqa táýeldi.
– Eger 2024 jáne 2025 jyldardyń qańtar-maýsym aılaryndaǵy munaı men ýrannyń eksport kólemin salystyrsaq, keıbir ózgeristerdi baıqaýǵa bolady. AQSh naryǵyna ýran jetkizý boıynsha ósim bar, – dep atap ótti sarapshy.
Muhıt asatyn ýran eki esege artqan. Sonyń arqasynda osy sanatta Qazaqstannyń da eksporttyq tabysy eki esege jýyq ósti. Alaıda munaı eksporty boıynsha keri úrdis baıqalady. 2024 jyldyń alǵashqy jartyjyldyǵynda Qazaqstan AQSh-qa shamamen 570 mln dollar kóleminde munaı saýdalasa, bıyl bul kórsetkish eki esege tómendedi, eksport kólemi de azaıdy.
Keıbir sarapshylardyń pikirinshe, Qazaqstan munaı jetkizýdi jyl sońyna deıin qaıtadan arttyra alady.
– Biraq 2025 jyldyń alǵashqy jartysynda munaıdyń ortasha baǵasy ótken jyldyń sol kezeńimen salystyrǵanda tómen bolyp tur. Tipti, eksport kólemin burynǵy deńgeıge jetkizsek te, baǵanyń tómen bolýyna baılanysty tabys az bolýy múmkin, – deıdi Parhomchık.
Al AQSh-tan Qazaqstanǵa keletin ımport turaqty kúıde qaldy. Sarapshylar bul úrdis 2025 jyldyń sońyna deıin saqtalýy múmkin dep boljaıdy.
– Astana úshin eksportty álemdik arenada ilgeriletý – ulttyq múddeni qorǵaýdyń bir baǵyty. AQSh-tyń áreketi bul turǵyda erekshe jaǵdaı emes. Biraq biz AQSh-tyń tarıftik saıasatyndaǵy ózgerister jahandyq trendtiń kórinisi ekenin, ol Ortalyq Azııa aımaǵyna baǵyttalǵan shara emes ekenin túsinýimiz kerek, – dep qorytyndylady L.Parhomchık.
Ekonomıst Arman Beısembaevtyń pikirinshe, engizilgen baj salyqtary qazaqstandyq eksportqa aıtarlyqtaı áser etpeıdi.
– Biz - shıkizat eksporttaıtyn elmiz. Kórshilerimizben de, AQSh-pen de negizinen shıkizat arqyly saýda jasaımyz. Bular – munaı, bıdaı, qant qyzylshasy. Kóbine óńdeýsiz jóneltemiz. AQSh-pen de dál osyndaı jaǵdaı bolyp tur. Biz olarǵa shıkizat jetkizemiz, al ol ónimder erekshe jaǵdaı tizimine engen. Olarǵa baj salyǵy salynbaıdy, – dedi sarapshy.
Sarapshy qazaqstandyqtardyń alańdaýshylyǵyna da jaýap berip, baj salyqtarynyń engizilýi eksportqa tyıym salý emes ekenin atap ótti.
– Ózara saýda báribir toqtamaıdy. Tek bizdiń taýarlar AQSh naryǵynda 25%-ǵa qymbattaıdy. Bul shyǵyndy kim óteıdi? Árıne, sol ónimdi qoldanatyn amerıkalyq tutynýshylar óteıdi, – dep túsindirdi ol.
Beısembaevtyń aıtýynsha, baj salyǵynyń negizgi maqsaty – syrttan keletin ónimderdiń básekege qabilettiligin tómendetý. Endi sol taýarlar 25 paıyzǵa qymbattasa, suranys burynǵydaı bola bere me? Saýdada qıyndyq týdyratyn jaıttyń biri osy bolýy múmkin.
Qazaqstan eksportynyń basym bóligi jańa baj salyqtarynan bosatylady, áıtse de Qazaqstan úkimeti AQSh-pen kelissózderdi jalǵastyryp jatyr. 2025 jyldyń qorytyndysynda eki eldiń saýdasynda tapshylyq baıqalýy múmkin. Bunyń bári álemdik naryqtaǵy jaǵdaıdyń ózgerýi men jańa saýda tarıfteriniń engizilýine baılanysty bolyp tur.