AQSh bıznesmenine Qazaqstanmen saýdany neden bastaý kerektigi túsiniksiz - Samat Ómirzaqov
NЬıÝ-IORK. KAZINFORM – Tramp ákimshiligi 3 sáýir kúni jańa saýda baj salyǵy qoldanylatyn elderdiń tizimin jarııa etken bolatyn. Olardyń qatarynda Qazaqstan da bar. Kazinform menshikti tilshisine suhbat bergen Global New York Chamber of Commerce prezıdenti Samat Ómirzaqov eki eldiń saýda-sattyǵyna munyń qalaı áser etetindigin aıtyp berdi.
- Nıý-Iorktegi Jahandyq saýda palatasy týraly aıtyp berseńiz, qandaı kompanııalar Qazaqstanmen yntymaqtastyqty jolǵa qoıǵan?
- Bul – 55 iri bıznes-kompanııa múshelik etetin kommertsııalyq emes uıym. Ol eki baǵytqa basa nazar aýdarady: amerıkalyq kompanııalarǵa taýarlary men qyzmetterin halyqaralyq naryqqa eksportqa shyǵarýǵa kómektesedi, sonymen qatar sheteldik fırmalarǵa Qurama Shtattarda, ásirese Nıý-Iork shtatynda bıznesin uıymdastyrýǵa járdem beredi.
Qazaqstandyq kompanııalar úshin óz úlesimizdiń qosylǵanyn qalaımyz. Qazaqstannyń Nıý-Iorktegi Bas konsýldyǵynyń kómegimen konsýltatıvtik kómekti qajet etkenderdiń bárine qyzmet kórsetýge tyrysamyz. Qazirgi ýaqytta «UMI Capital Holding» kompanııasy Qazaqstannan tutyný taýarlaryn ımporttaý jáne AQSh-ta qazaqstandyq ónimder úshin kóterme hab qurý múmkindigin qarastyryp jatyr.
- Taýarlardy jetkizýdiń qaı baǵyttary qarastyrylyp jatyr jáne Orta dálizdiń róli qandaı?
- Qazirgi ýaqytta bir kompanııa AQSh naryǵy úshin shamamen 50 tonna kóleminde Qazaqstan unynyń birinshi partııasyn satyp alýǵa nıetti. Baǵyt retinde Transkaspıı halyqaralyq kólik dálizine tańdaý túsip otyr. Naqtyraq aıtar bolsaq, un Almatyda 40 fýttyq eki konteınerge tıelip, odan keıin temirjol arqyly Aqtaý portyna jóneltiledi. Sodan soń teńiz arqyly Ázerbaıjannyń Baký portyna, ary qaraı Grýzııanyń Potı teńiz portyna, sodan keıin Nıý-Iorkke jetkiziledi. Búkil jolǵa shamamen 60 kún ketedi.
Sonymen qatar Qazaqstannan balama baǵyt retinde Reseı aýmaǵy arqyly Rıga teńiz portyna deıingi temirjol qarastyryldy. Jetkizilý merzimi men qunynyń birdeı bolǵanyna qaramastan, Latvııa arqyly baǵyt bir sebeppen ǵana qabyldanbady: Baltyq elinde temirjol quramynan júkti teńiz konteınerlerine aýystyrýda baqylaý joq. Al Almatyda taýar AQSh-qa tikeleı jetkiziletin konteınerge tıeledi.
- Tramptyń 27 paıyz baj salyǵy AQSh pen Qazaqstannyń saýda qatynasyna qalaı áser etýi múmkin?
- Bul 27 paıyz tarıf qazir bıznesmenderge salmaq sala qoımaıdy. Óıtkeni, AQSh pen Qazaqstan arasynda tutyný taýarlarynyń saýda-sattyq kólemi shaǵyn ǵana. AQSh-qa jetkizilim turaqty emes – toqsanyna shamamen 1-2 konteıner. Sondyqtan Tramptyń tarıf saıasatynan keletin shyǵyn jaıynda aıtý óte qıyn.
Munyń ústine, Qazaqstan ónimderi ózge óndirýshilermen básekelese almaıdy. Ózindik erekshelegi bar, atap aıtqanda otandastarymyz ben TMD elderinen shyqqan adamdar arasynda ǵana suranysqa ıe. Máselen, olar 27 paıyz ústeme qosylǵan kúnniń ózinde «Qazaqstan» shokoladyn satyp alýǵa daıyn.
Degenmen, Tramp tarıfine qatysty kúńgirt jaǵdaı amerıkalyq kompanııalardyń bolashaqta Qazaqstanmen ekonomıkanyń shıkizattyq emes sektorlarynda saýda baılanysyn keńeıtý nıetine teris áser etedi.
Qazirgi ýaqytta AQSh-ta Qazaqstannan ákelinetin ónimderge 10 paıyz tarıf qoldanylady. Amerıka bıznesi elimizben saýda-sattyqtan ortasha eseppen 10-20 paıyz taza túsim alyp otyr. Toqyma salasynda munan da tómen – 5 paıyz (oramal, mata jáne t.b.). Bul Túrkııa, Mysyr jáne Bangladeshpen myqty básekemen baılanysty. Osyǵan oraı, tarıftiń 27 paıyzǵa kóterilýi bıznesmenderdiń tabysyna soqqy bolady jáne olardyń bizdiń elimizben bıznesin tıimsiz etedi.
Tarıf engizýdi 90 kúnge ýaqytsha toqta turý mańyzdy emes. Sebebi, bıznes-jospar keminde 5-10 jylǵa daıyndalady. Demek, qalaı saýda jasaıtynymyzdy oı eleginen ótkizýge týra keledi.
Keminde taǵy 5 amerıkalyq kompanııa elimizben ekonomıkanyń shıkizattyq emes sektorynda bıznes júrgizý josparlaryn qaıta qarastyryp jatyr.
- Qazaqstannan AQSh-qa júkterdi jetkizý kezinde qandaı qıyndyqtar kezdesedi?
- Bul rette AQSh-tyń tarıfti kóterýinen de qıyn problemalar bar. Eki eldiń bıznesmenderi úshin eń basty problema – Transkaspıı halyqaralyq kólik dálizi baǵyty boıynsha tarıf mólsherlemesiniń rettelmeýi. Atap aıtar bolsaq, Qazaqstannan AQSh-qa bir konteıner jóneltý quny birneshe aptanyń ishinde 6 myńnan 15 myń dollarǵa deıin qubylýy yqtımal. Naqty turaqty baj salyǵynyń bolmaýy uzaqmerzimdi bıznes josparlardy qalyptastyrýǵa kedergi keltiredi.
Sondyqtan, menińshe, tasymaldaý naryǵyn turaqtandyrý qajet. Óıtkeni, konteıner tasymaly bir aptada 10 myń dollar, kelesi aptada 6 myń dollar, tipti 15 myń dollar bolýy múmkin. Qazirdiń ózinde tasymal quny qansha bolatyndyǵyn dóp basyp aıta almaımyn. Bıznes arqa súıerlik turaqtylyq joq.
Kelesi problema – Aqtaý portynda konteınerlerdi kemege tıeý merziminde júıeniń bolmaýy. Qazaqstannyń teńiz aılaǵynda kidirý sebepteri túsindirilmesten, 1-3 apta ýaqytty alýy yqtımal.
Mańyzy jaǵynan sońǵy qıyndyq – kóptegen deldarmen jáne Almatyda «MSC Central Asia LLP» jahandyq kólik kompanııasymen tikeleı jumys isteý múmkindigi joq. Bul da taýardyń qymbattaýyna áser etedi. Túptep kelgende Qazaqstannan AQSh-qa konteınerlerdi tasymaldaý qıyndyǵy amerıkalyq bıznes úshin elimizdiń tartymdylyǵyn tómendetip jiberedi.
- Sizdiń oıyńyzsha, bıznes baılanystardy ulǵaıtý jáne keńeıtý úshin eki memleket ne isteý qajet?
- Birinshiden, jańa atap ótken kedergi keltirýshi faktorlardy joıý qajet. Ekinshiden, qos tarap ta bir-birine qatysty barynsha yńǵaıly tarıf qoldanýda ýaǵdalastyqqa qol jetkize alady dep úmittenemin. Úshinshiden, Qazaqstanǵa Birikken Arab Ámirlikteri nemese ıAmaıka úlgisinde bıznes ashý boıynsha sheteldikterge arnalǵan aıqyn ekonomıka men ınvestıtsııalyq saıasat kerek. Sheteldik bıznesmenderge Qazaqstanda bıznes ashý úshin qujattardyń qandaı tiziminiń qajettigi, qaıda jáne ne jóneltý kerektigi, kútý ýaqyty, qyzmet quny men keri baılanys týraly naqty aqparat qajet. Qazirgi sátte standartty amerıkalyq kompanııalar úshin Qazaqstanmen saýda-sattyqty neden bastaý kerektigin túsiný óte qıyn bolyp tur.