Aqyn: Qazaq múddesine qyzmet etýimiz kerek
PAVLODAR. KAZINFORM — Konstantın Lýnın — oı órnegin tergen aqyn ǵana emes, qazaq jeri men qazaq batyrlarynyń tarıhyn tereńnen zerttep, poezııalyq iri shyǵarmalardy dúnıege ákelgen, Qazaq eliniń múddesi úshin jumys istep júrgen belsendi aqsaqal. Jasy seksennen asqan Kostıa aǵaımen tildesýdiń sáti tústi.
Qazaq tarıhyndaǵy qasiretti sátter men qaıǵyly oqıǵalardy Kostıa aǵaı az bilmeıdi. Tarıhty tanyp, qazaqtyń salt-dástúri men mentalıtetin ıgergeni jaqsy adamdardyń janynda kóp bolǵanymnyń paıdasy dep esepteıdi. Ózi tehnıka ǵylymdarynyń kandıdaty, kóp jyldar Pavlodardaǵy avtomattandyrý jáne mehanıkalandyrý jobalyq konstrýktorlyq-tehnologııalyq ınstıtýtynda bas konstrýktor bolyp eńbek etken.
— Erlik jasaıtyn adamdardy jaqsy kóremin. Al qazaqtyń tarıhyna, sonyń ishinde Ertis-Baıan óńiriniń ótkenine úńilsek, qol bastaǵan Malaısary tarhan, Jasybaı, Baıan, Moınaq sııaqty ataqty batyrlar bolǵan. Jaýgershilik zamandaǵy erlik isterinen qanattanyp, Kenesary han, Malaısary batyr týraly jyrlar jazdym. Bul batyrlyq dástúr ekinshi dúnıejúzilik soǵys jyldary da jalǵasty. El basyna kún týǵan shaqta qazaq azamattary alǵy sapta qarý ustap, maıdanǵa attandy. Ókinishke qaraı, sol qaıǵy-qasiretke toly soǵystaǵy qazaq jaýyngerleriniń erligi kóp aıtylmaı, ashylmaı jatyr. Biraz jyldar arhıvte otyryp, 1942 jyly Aqmola, Qaraǵandy, Pavlodar óńirlerindegi kileń qazaq jigitterinen quralǵan «106-shy ulttyq kavalerııa dıvızııasy» týraly tyń derekterge keziktim. Ol týraly keńestik ádebıetterde múlde aıtylmaıdy. Bul dıvızııaǵa keıbir qazaq azamattary óz tulparymen qosylsa, endi birine aýyldastary jınalyp at satyp ápergen. Budan asqan patrıotızmniń úlgisi bar ma?! Keńes bıliginiń ulttyq dıvızııa qurýyna qazaqtar batyr halyqtyń urpaǵy ekenin eskerýinen bolar dep shamalaımyn. Esh áskerı daıyndyqsyz aparǵan 4 myńdaı adam Harkov túbindegi qan soǵysqa qur sapy qylyshpen kirgen. 4 myń adamǵa 102 vıntovka, 1 pýlemet ǵana beriledi. Qan-qasap qyrǵynda qazaq dıvızııasy nemisterdiń tank dıvızııasyna qarsy turǵan. Alaıda zamanǵa saı qarýy joq, jalań qylyshpen shapqan jaýyngerler nemisterge qaıtip tura alsyn, maıdan dalasynda qynadaı qyrylady. Sol dıvızııadan aman qalǵandardyń qarasy qos qoldyń saýsaq sanyna da jetpeıdi. Bul — ekinshi dúnıejúzilik soǵystaǵy eń aýyr tragedııalardyń biri, - dep kúızeldi Konstantın Vasılevıch.
Zamanynda Abylaı han óz qylyshyn syılaǵan Moınaq batyrdy biraz jyldar nasıhattaǵan aqyn onyń týǵan jeri — Ertis aýdanyndaǵy bir aýylǵa esimin berý máselesin kótergen. Biraq aýyl turǵyndary aqynnyń meselin qaıtaryp, bul oıy iske aspaı qaldy. Qazir ózi turatyn Pavlodardaǵy Malaısary kóshesi kezinde Sývorov atalǵan. Konstantın Vasılevıch jergilikti qazaq aqyndarymen tize qosyp, kóshege Malaısary tarhan atyn berýge úles qosty. 1-ıÝjnaıa, 2-ıÝjnaıa, Stepnaıa jáne taǵy basqa kóshelerge qazaqtyń belgili tulǵalarynyń esimderi berilgende bul usynysqa qarsy shyqqandardy synap óz tilinde óleń de jazdy. Ár sózi dáleldi, ótkenmen baılanystyryp óretin onyń jyrlary keıbireýlerge unamasa da aqynnyń shyn júreginen aqtaryla shyqqan tilegi ekenin ańǵarýǵa bolady.
Lýnınniń óleńderinde qazaq jeriniń tarıhy ǵana emes, ulylardyń amanaty, ult rýhanııaty, mádenıeti men bolmysy sarnap jatyr. «Beıbars», «Velıkaıa step voshodıaşego solntse», «Bogaty vy stepı kazahskıe», «Djýt — kazahskıı golodomor», «O kazahskom ıazyke», «Skazka o Kozy Korpeshe ı Baıan Sýlý», «Abaı», «S.Toraıgyrový poetý-demokratý», «Naýryz meıramy» jáne t. b. óleń-jyrlary sonyń dáleli. 2021 jyly Táýelsizdiktiń 30 jyldyǵyna oraı jaryq kórgen «Jasa, Qazaqstan» óleńder kitabynda da Qazaq jerine degen súıispenshiliktiń kúıi tógilip tur. Bul jınaqta tanymal aqyn Aıbek Oralhan Kostıa aǵaıdyń birqatar óleńderin ana tilimizge aýdaryp berip, aqynnyń júrek túpkirindegi qazaq ultyna degen mahabbatyn jetkizgendeı bolǵan edi.
— Qazaqstan halqy assambleıasy qurylǵan ýaqytta bizdiń qoǵam úshin asa qajetti ınstıtýt bolǵany anyq. Sebebi ol kezeńde ózge ult ókilderin moraldyq turǵydan tárbıelep, jas Qazaqstan memleketi endi keńes ókimetiniń bólshegi emes, múlde bólek, táýelsiz, azat el ekenin uǵyndyrý mindeti turdy. Ol mıssııany assambleıa adal atqardy dep oılaımyn. Endigi maqsat — kópvektorly saıasattan bir vektorly júıege kóshýimiz kerek. Bul — ózge ult ókilderi memleket quraýshy qazaq ultynyń aınalasyna toptasýy kerek degen sóz. Kóptegen elderde dostarym, burynǵy kórshilerim, tanystarym turady. Aıtýlarynsha, Germanııada árkim ózin nemis, Frantsııada frantsýzbyn dep esepteıdi. Men ózimdi qazaq dep sanaımyn. Biraq bul uǵym bizdiń otandastarymyzdyń kóbi úshin áli de alys ekenin baıqaımyn. Oǵan sebep bolatyn faktorlar kóp. Assambleıadaǵy ulttyq ortalyqtar óz tilderin, salt-dástúrlerin úıretip, ulttyq mentalıtetterin egip jatyr. Qarap tursań, naǵyz kereǵar dúnıe. Biz Qazaq jerinde turǵandyqtan mundaı ortalyqtar qazaqtyń tilin, mádenıetin, bolmysyn úıretsin, qazaqtyń tilin kúndelikti turmysta qajetsinetindeı dárejede balalaryna meńgertsin. Áıtptegende, ózge ulttardyń balalary mektepte 11 jyl qazaq tilin oqymaıdy deısiń be? Árıne oqıdy. Biraq ynta joq, talap joq. Ony úıdegi úlkender de suramaıdy. Kezinde meniń ata-anam qýǵyn-súrginge ushyrap, qazaq jerine kelgende olardy qazaqtar baýyryna basyp, aman alyp qalǵan. Al men sol qasıetti topyraqta óstim, jetildim. Endeshe men tolyqqandy qazaqpyn! Qazaq múddesine qyzmet etýdi qasıetti borysh sanaımyn, - dep tolǵandy Konstantın Vasılevıch.
Sóz sońynda Kostıa aǵaı tarıh — ortaq, til — ortaq, mádenıet — ortaq bolatyn kezeńge kele jatyrmyz, qazaqstandyqtardyń altyn arqaýyna aınalǵan Qazaqstannyń búgingi ustanymy sony kórsetedi dedi. Árkim sol ortaq shańyraqtyń múddesine qyzmet etse, odan artyq baqyt joq!
Eske sala keteıik, buǵan deıin Qazaqstandaǵy eń kóne memlekettik arhıvtiń ashylǵanyna 105 jyl tolǵanyn jazǵan bolatynbyz.