Ákemniń aǵasy jerlengen jerge baryp, taǵzym etkim keledi – BQO turǵyny
ORAL. KAZINFORM — Ekinshi dúnıejúzilik soǵysta erlikpen qaza tapqan Batys Qazaqstan oblysy Terekti aýdanynyń týmasy Esenǵalı Jandybaevtyń jerlengen jeri kópke deıin belgisiz bolyp keldi.
Esenǵalı Jandybaevtyń (qujat boıynsha Isengalı Djandybaev) inisi Muhambetqalıdyń uly, qazirgi kezde Oral qalasynda turatyn BQO memlekettik arhıvi kadr jáne uıymdastyrý bóliminiń basshysy Baýyrjan Ospanovtyń (qujatta Ýspanov) málim etkenindeı, ákesiniń aǵasy 1917 jyly Terekti aýdany Fedorov (qazir Terekti) aýylynda kedeı sharýa otbasynda dúnıege kelgen.
Otbasynda ákesi Ospan Nurymov (Ýspan Nýrýmov), anasy Kámıla, inisi Muhambetqalı bolǵan. 1930 jyly eńbek jolyn Aqsýat aýyldyq keńesine qarasty Stalın atyndaǵy kolhozda esepshi bolyp bastaǵan Esenǵalı soǵysqa deıin Shyńǵyrlaý stantsııasynda aıyrýshy (strelochnık), Qazaqstan stantsııasynda aǵa kondýktor qyzmetin atqarǵan.
1939 jyly qyzyl ásker qataryna shaqyrylǵan Esenǵalı Jandybaev Ekinshi dúnıejúzilik soǵysynan qaıtpaı qaldy.
- 2002 jyly 1 maýsymda ákem qaıtys bolǵannan keıin aǵasy týraly qujattar jınaqtaýǵa kiristim. Muny paryzym dep eseptedim. Ákem aǵasynyń qaıda jerlengenin resmı oryndarǵa habarlasyp, izdese de, taba almady. Reseı Qorǵanys mınıstrliginiń Podolskidegi ortalyq arhıvine, Orlov oblysy áskerı komıssarıatyna hat jazyp, izdestirdim. Sonyń nátıjesinde Esenǵalı Jandybaevtyń soǵysta júrip ótken joldaryn anyqtadym, - deıdi Baýyrjan Ospanov.
Onyń sózine qaraǵanda, 29-derbes tank polki 1943 jyly 13 aqpannan 25 sáýirge deıin Soltústik-Batys maıdany 27-armııa quramynda Demıansk jáne Starorýsskıı shabýyldaryna qatysqan.
Sol jyly Batys maıdany 4-tank armııasy 6-gvardııalyq mehanıkalandyrylǵan korpýsynyń 29-derbes tank polki 26 shildeden 4 tamyzǵa deıin Orlov oblysy Kýrsk ıinindegi Borılov shaıqasynda jaýmen aıqasqan.
T-34 tankiniń komandıri, aǵa serjant Esenǵalı Jandybaev 31 shildede Bychkovskıı derevnıasyn azat etý kezinde qaza tapqan. Dálirek aıtqanda, tank ishinde janyp ketken. Sodan Orlov oblysy Bolhov aýdany Pokrovskıı aýylynda jer qoınyna berilgen.
Reseı tarıhynda Prohorov tank shaıqasy jıi aıtylady da, Borılov urysy sóz bolmaı keldi. Munyń sebebi – Borılovta shyǵynnyń kóp bolǵanynda.
- Atalmysh polk 29 T-34 tankiniń 21-inen aıyrylǵan. 16-sy janyp ketken, tórteýi atyp túsirilgen, bireýi habarsyz ketken. 120 adam qaza tapsa, 32-si jaralanǵan, 44-i iz-túzsiz joǵalǵan. 4-tank armııasy 6-gvardııalyq mehanıkalandyrylǵan korpýstyń qujattary, sonyń ishinde kóz jumǵan jaýyngerler tizimi kópke deıin qupııa ustaldy. Aldaǵy ýaqytta ákemniń aǵasy jerlengen jerge baryp, taǵzym etkim keledi. Ázirge Reseıdegi jaǵdaıǵa baılanysty bul múmkin bolmaı tur, - deıdi B.Ospanov.
Baýyrjannyń anasy Kúlshannyń aǵalary Ǵaınolla men Ádilgereı Úmbetııarov ta qan maıdanda ot keshken. 1942 jyly habarsyz ketken Ǵaınolla Úmbetııarovtyń qaıda jerlengeni týraly esh derek joq. Al aýyr jaralanǵan Ádilgereı birinshi top múgedegi bolyp, elge oralǵan.
Óz ákesi Muhambetqalı Ospanov 1925 jyly 15 mamyrda ómir esigin ashqan. 14 jasynan kolhozshy, keıin traktorshy bolǵan ol 1943 jyly 14 qańtarda áskerge alynǵan.
M.Ospanov 67-Kenıgsberg zenıttik-artıllerııalyq dıvızııasy 1986-zenıttik-artıllerııalyq polki quramynda Latvııa men Lıtva, Shyǵys Prýssııa baǵytynda kóptegen jerlerdi jaýdan azat etýge atsalysqan.
1945 jyly 26 aqpanda Muhambetqalı Ospanov «Erligi úshin» medalimen marapattalǵan. Marapat qaǵazynda 3-batareıa 2-vzvod 4-zeńbirektiń oqtaýshysy M.Ospanovtyń jaýdyń áýe shabýyly kezinde mınometten oq jaýyp turǵanyna qaramastan, zeńbirekti úzdiksiz oqtap otyrǵany jazylǵan. Sonyń nátıjesinde dushpannyń eki FW-190 ushaǵy atyp túsirilgen.
Soǵystan keıin áskerı qyzmette bolǵan M.Ospanov otbasymen 1948 jyly ǵana qaýyshqan. Anasy Kámıla úlken ulynan aıyrylǵannan keıin Muhambetqalıyn zaryǵa kútken.
Taǵy bir aıtatyn jaıt, M.Ospanov kózi tirisinde «Kenıgsbergti alǵany úshin» medalimen marapattalǵanyn bilmeı ketken.
- Ákemniń atalǵan medalmen marapattalǵany jóninde qujat arhıvte saqtalǵan eken. Sonyń nátıjesinde 2014 jyly Reseı Federatsııasynyń Oraldaǵy bas konsýldiginde anam ekeýmizge medal tabys etildi. Men ákem quramynda bolǵan dıvızııa men polktyń júrip ótken joldaryn zerttedim. Dıvızııa komandıri, Keńes Odaǵynyń Batyry, polkovnık Gabıbýlla Gýseınovtan bastap jaýyngerler tizimin jasap shyqtym. Olardyń arasynda Aqtóbe, Batys Qazaqstan, qazirgi Atyraý, Qyzylorda oblystarynan attanǵan sarbazdar da az emes. Polk týynyń kóshirmesin jasatyp, saqtap qoıdym. Munyń bári – tarıh, biz ony umytpaı, urpaǵymyzǵa aıtyp otyrýǵa tıistimiz, - dep túıindedi sózin uzaq jyl ishki ister organdarynda qyzmet atqarǵan otstavkadaǵy polıtsııa polkovnıgi Baýyrjan Ospanov.
Eske sala keteıik, budan buryn 98 jastaǵy Venıamın Skalenkonyń aǵa býynnyń erligi men eńbegin umytpaý kerektigi týraly aıtqanyn jazǵan bolatynbyz.
