Afrıkalyq pıngvınder qorektiń jetispeýinen jappaı qyrylyp jatyr

ASTANA. KAZINFORM — Ońtústik Afrıka jaǵalaýyn mekendeıtin pıngvınderdiń jappaı qyrylýyna azyq qorynyń kúrt qysqarýy saldarynan kelgen ashtyq sebep bolýy múmkin. Bul týraly Euronews habarlady.

Ońtústik Afrıka Respýblıkasynyń Orman sharýashylyǵy, balyq sharýashylyǵy jáne qorshaǵan orta mınıstrligi men Ekseter ýnıversıteti júrgizgen jańa zertteý 2004-2011 jyldar aralyǵynda shamamen 62 000 afrıkalyq pıngvınniń azyq tapshylyǵynan qyrylǵanyn kórsetti.

Ǵalymdar bul túrdiń eń mańyzdy eki kóbeıý aýmaǵy sanalatyn Dassen jáne Robben araldarynda popýlıatsııa kúrt azaıǵanyn eskertedi. Baǵalaýǵa sáıkes, segiz jyl ishinde 2004 jyly uıa salǵan qustardyń shamamen 95%-y qyrylyp qalǵan.

Nelikten afrıkalyq pıngvınder jappaı qyrylyp jatyr

Afrıkalyq pıngvınder jyl saıyn túleıdi. ıAǵnı tozǵan qaýyrsyndaryn tastap, jańasyn ósiredi, bul olarǵa jylýdy saqtaýǵa jáne sý ótpeýine múmkindik beredi. Osy kezeńde qustar qurlyqta qalýǵa májbúr, sondyqtan ańshylyqqa shyǵa almaıdy. Túleý shamamen 21 kúnge sozylady, sol sebepti pıngvınder aldymen jaqsylap «maı jınaýy» kerek.

— Bul qustar evolıýtsııa barysynda tez qor jınap, keıin túlep jatqan kezde sol maı men bulshyqet aqýyzynyń kómegimen ashtyqqa tótep berýge beıimdelgen, — deıdi Ekseter ýnıversıtetiniń doktory Rıchard Sherlı. — Keıin olar tez qalpyna kelýi tıis. Eger túleýdiń aldynda nemese odan keıin azyq tym az bolsa, ashtyqqa tózýge qajet qor jetpeı qalady.

Zertteýshilerdiń aıtýynsha, sońǵy jıyrma jylda dál osy «pıngvınder tap bolǵan qaýip» baıqalyp otyr, óıtkeni azyq tapshylyǵy kúsheıip, joıylyp ketýge shaq turǵan bul túrge qaýip tóndirip otyr.

Klımattyń ózgerýi sardınalardyń ýyldyryq shashýyn qalaı buzady

Afrıkalyq pıngvınder negizgi azyq kózi sardınalar. Olar soǵan kóbirek táýeldi. Alaıda 2004 jyldan beri (úsh jyldy qospaǵanda) Ońtústik Afrıkanyń batys jaǵalaýyndaǵy Sardinops sagax sardınalarynyń bıomassasy jalpy sanynyń 25%-yna deıin tómendep otyr.

Zertteý avtorlary muny Afrıkanyń batys jaǵalaýyndaǵy temperatýra men tuzdylyq ózgeristerimen baılanystyrady, sonyń saldarynan balyqtardyń ýyldyryq shashýy burynǵydaı ónimdi bolmaı qalǵan.

Parnıktik gazdar shyǵaryndylarynan bolǵan artyq jylýdyń kóp bóligi muhıttarǵa áser etedi, osylaısha olar ǵalamshardaǵy eń iri kómirtek sińirýshisine aınalady. Alaıda temperatýranyń kóterilýi bul fýnktsııany álsiretip, aýqymdy kómirtegini jutqyshtan kerisinshe shyǵaryndylar kózine aınaldyrýy múmkin.

Mamandardyń málimetinshe, adam áreketinen týyndaǵan klımattyń ózgerýi saldarynan teńiz betiniń temperatýrasy 1980 jyldardaǵy onjyldyqta 0,06℃ deńgeıinen búgingi kúni onjyldyqqa 0,27℃-ge deıin jyldam ósken.

Temperatýra men tuzdylyq ózgeristeri Ońtústik Afrıkanyń ońtústik jaǵalaýynda sardınalardyń ýyldyryq shashýyn anaǵurlym tabysty etkenimen, negizgi balyq aýlaý batys jaǵalaýda qaldy, bul «joǵary deńgeıdegi balyq aýlaýǵa» ákeldi.

— 2006 jyly ýaqytsha 80%-ǵa jetken sardınalardy shamadan tys aýlaý, qorshaǵan orta ózgeristerine baılanysty sardına sany azaıǵan kezeńde, pıngvınderdiń qyrylýyn kúsheıtken bolýy múmkin, — dep qosty doktor Sherlı.

Pıngvınder popýlıatsııasyn qalpyna keltirýge ne kómektesedi

Ǵalymdar sardınalardyń ýyldyryq shashýyn jaqsartý tabıǵı jaǵdaılarǵa baılanysty bolǵandyqtan, OAR pıngvınderine kómektesý «qıyn» ekenin moıyndaıdy.

Degenmen artyq aýlaýmen kúresý mańyzdy alǵashqy qadam bolýy múmkin.

Doktor Sherlıdiń pikirinshe, balyq sharýashylyǵyn basqarý, ıaǵnı sardına bıomassasy eń joǵary deńgeıdiń 25%-ynan tómen bolǵanda ony aýlamaý jáne ýyldyryq shashý kezeńinde eresek balyqtardyń kóbirek tiri qalýyn qamtamasyz etý pıngvınderdiń qalpyna kelýine kómektese alady.

Sheshim tabıǵat qorǵaý sharalary da bolýy múmkin, olardyń bir bóligi qazirdiń ózinde engizilgen. Olardyń qatarynda: jasandy uıalar ornatý, jyrtqyshtardy baqylaý jáne eresek qustar men balapandardy qoldan azyqtandyrý.

Jaqynda Ońtústik Afrıkadaǵy alty iri kóbeıý kolonııasynyń aınalasynda ashyq teńizde úlken aýmaqty torlarmen balyq aýlaıtyn kommertsııalyq purse seine ádisin qoldanýǵa tyıym salyndy.

Zertteý aıaqtalǵannan keıin ǵalymdar afrıkalyq pıngvınderdiń kóbeıý tabystylyǵyn, balapandardyń jaǵdaıyn, azyqtaný tártibin jáne popýlıatsııa dınamıkasyn baqylaýdy jalǵastyratynyn málimdedi.

Buǵan deıin Ulybrıtanııalyq tabıǵat qorǵaýshylar Devon graftyǵynda 50 jabaıy mysyqty tabıǵı ortaǵa qaıta jiberýdi kózdep otyrǵany, sol arqyly joıylyp ketý qaýpi tóngen bul janýarlardy tabıǵı mekenine qaıtarýǵa úmittenetini habarlanǵan edi.