«AES-ti 20 jyl buryn salý kerek edi»: Úlken aýylynan fotoreportaj

ALMATY. QazAqparat – Almaty oblysy Jambyl aýdany Úlken aýylynda AES salý boıynsha jarııa tyńdaýǵa qatysqan QazAqparat tilshisi jıynda ne aıtylǵanyn jáne Úlken aýylynyń qazirgi jaı-kúıin óz kózimen kórip, jaǵdaıyn bilip qaıtqan edi. Tolyǵyraq tilshimiz daıyndaǵan reportajdan bile alasyzdar.

Qazaqstanda atom elektr stansasyn salý – neshe jyldan beri aıtylyp, sheshimin tappaı kele jatqan máseleniń biri. Búgingi kúni bul másele boıynsha qoǵamnyń pikiri ekige jarylǵan. Biri ýranǵa baı Qazaqstanda AES salý elimizdiń elektr energııa tapshylyǵy máselesin sheship, ózge eldiń energııa kózderine táýeldilikten aryltady ári ol ekologııalyq taza, qorshaǵan orta men halyqqa zııan tıgizbeıtinin alǵa tartady. Onyń ústine rasymen elimizdiń jarqyn bolashaǵyn oılasaq, AES salýdyń ýaqyty jetkenin, ony saǵyzsha soza berýdiń qajeti joq ekenin aıtady. Ekinshi tarap bolsa, AES elimizge tótenshe jaǵdaı qaýpin týǵyzyp, ekologııaǵa orasan zardap ákeletinin aıtyp dabyl qaǵýda.

Sonymen, Almaty oblysynda AES salý boıynsha jarııa tyńdaý ótedi degen soń BAQ ókilderi Úlkenge jetýge asyqty. Almaty men Úlken aýylynyń arasy jaqyn emes, 4-5 saǵattyq jer. Jıynǵa qatysý úshin Almatydan túngi úshte, respýblıkaǵa tanymal baspasóz, agenttikter men saıttardyń tilshileri bas qosyp, jolǵa shyqtyq (ol úshin Almaty oblysynyń ákimdigi arnaıy «sprınter» kóligin bólgen eken).

Almaty men Úlken aýylynyń arasy 360 shaqyrym. Eki aradaǵy jol sapasyn keremet dep aıta almaısyz. Qurylysy bitpegen, asfalt quıýǵa daıyndap qoıǵan shuńqyry kóp, jalańash, taqyr jolmen júresiń. Almatydan asyp, tátti uıqyǵa batyp bara jatqan sátte, álgi jolǵa túsesiń, odan soń uıqyńyz shaıdaı ashylady. Sebebi belgili, dedeń qaǵyp, bezildep bara jatqan kólikte selkildep otyrsań qaıdaǵy uıqy?! «AES-ten buryn joldyń jyryn nege bitirmeıdi» degen oıda qalasyń. Osylaısha kele jatyp, tań atty, kún de shyqty, Úlkenge de aman-esen jettik.

Foto: Jambyl aýdany ákiminiń baspasóz qyzmeti

Aýylǵa kirer kezde alǵash baıqaǵanymyz, jol boıynda «Úlken» degen eshqandaı jazýdy baıqamadyq. Quddy bir qupııa, tyǵylyp qalǵan aýyl sekildi. Negizgi joldan ońǵa burylyp, biraz júrip baryp, aýylǵa taqaǵan tusta ǵana «Úlken» emes, «ý» árpimen bastalǵan «Ýlken» degen jazýdy oqydyq. Bul birinshiden.

Ekinshiden, aýyldyń ishine kirgen kezde, bos, qańyrap turǵan kópqabatty úılerdiń kóp ekenin kórdik, qurylysy aıaqtalmaı qalǵan úıler de bar eken.

Aýyldyń ar jaǵynda Balqash kóli de alys emes.

Foto: "Alataý araıy" gazeti. Aslan Qajeke

AES salý boıynsha jarııa tyńdaý aýyldyń orta mektebiniń məjilis zalynda ótedi degen soń, mektepke jol tarttyq.

Barsaq, mekteptiń zaly halyqqa lyq toly eken. Otyratyn bos oryn joq. Tipti, demalatyn aýa bolǵan joq. Qapyryq. Mańdaıdan ter de aqty. Biraq, oǵan nazar aýdaryp jatqan eshkim joq. Báriniń kóńili ótkeli turǵan jarııa tyńdaý otyrysynda. Aıtpaqshy, jarııa jıyn bastalmaı jatyp, mektep aldynda plakat ustaǵan belsendiler «AES salýǵa qarsymyz» dep oılaryn aıtyp jatty.

Kóp uzamaı, belgilengen ýaqytta «AES salý jospar boıynsha jarııa tyńdalym jıyny bastaldy. Oǵan ákimdik ókilderi, ıadrolyq fızıka mamandary, depýtattar, aýyl halqy, BAQ ókilderi, qoǵam belsendileri men ekologtar qatysty.

Jıyn barysynda jınalǵan halyq ekige bólinip, bir-birine des bermeı, naǵyz pikirtalas saıysyn ótkizdi dersiz. Alaıda, Úlken aýylynyń halqynyń kópshiligi AES salýdy qoldaıtyndaryn jetkizdi. Sebebi, AES qurylysy bastalsa, qańyraǵan aýylǵa jan bitip, turalaǵan tirshilik túzeler edi deıdi. Sondaı-aq qurylys kezinde 8 myń jumys orny ashylyp, AES salynǵan soń, eki myń adam turaqty jumyspen qamtylmaq eken. Onyń 20-30%-y fızıkanyń tilin biletin bilikti mamandar bolsa, qalǵany elektrık, santehnıek, kúzetshi, monter, ınjener, eden jýýshy, shopyr sııaqty qarapaıym adamdardyń qolynan keletin kásip bolmaq.

«Qazaqstan atom elektr stantsııalary» JShS-nyń bas dırektory Tımýr Jantıkın qazirgi ýaqytta eki joba ázirlengenin aıtty.

«Atom elektr stansasyn salý úshin eki aýmaq zertteldi, olar Qazaqstannyń shyǵysy jáne ońtústiginde. Eki aýmaq ta atom obektilerin salýǵa jaramdy. Bizdiń kompanııa ıAdrolyq tehnologııalar qaýipsizdigi ortalyǵynyń mamandaryn tarta otyryp zertteýler júrgizdi. Úkimettiń ótinishi boıynsha kóne japondyq atom kompanııasynyń kúshimen táýelsiz tehnıkalyq jáne ekologııalyq saraptamalar júrgizildi. ıAǵnı, barlyq zertteý nátıjeleri rastaldy. Bizdiń kompanııa Ońtústik Qazaqstandy usyndy. Sondyqtan biz osynda jınalyp, turǵyndardyń pikirlerin tyńdaǵymyz keldi», - dedi Tımýr Jantıkın.

AES qurylysyna narazylyq tanytqan topqa keler bolsaq, olar «Fýkýsıma men Chernobyldyń kebin kıemiz» dep qaýiptenip, «halyq qarsy» dep urandatyp mektep zalynda qarsylyq aktsııasyn uıymdastyrdy. Qysqasha aıtqanda, jarty ǵasyrǵa jýyqtaǵan mektep zaly emotsııalar men pikirtalastyń naǵyz alańyna aınaldy. Eki tarap bir jaqty kelisimge kele alǵan joq. Endi AES salý máselesi boıynsha aqyrǵy sheshimdi Almaty oblysynyń máslıhaty shyǵarmaq.

Jarııa tyńdaý otyrysy bitken soń, AES salý boıynsha jergilikti halyqtyń oı-pikiri qandaı ekenin surap bilgen edik.

«Úlken aýylynda turyp kele jatqanyma 40 jyl boldy. Bizge atom elektr stansasy kerek ári onyń salynýyn qoldaımyn. Ol bizdiń aýylǵa ǵana emes, búkil Qazaqstanǵa kerek. AES arqyly Qazaqstan damıtyn bolady. Ol bizdiń elimizdiń bolashaǵy úshin kerek. Bizdiń jerimiz ýranǵa baı. Bul rette men Prezıdent pen Úkimettiń AES salý sheshimin qoldaımyn. Sebebi, men Qazaqstandy damyǵan el retinde kórgim keledi. Onyń ústine Úlken aýylymnyń gúldenýin qalaımyn. Jalpy, bárimiz urpaǵymyzdyń bolashaǵy jarqyn bolýyn qalaımyz ǵoı», - dedi aýyl turǵyny Rahıma Qaıyrbek.

Foto: Jambyl aýdany ákiminiń baspasóz qyzmeti

Al Úlken aýylynyń taǵy bir turǵyny Ǵalııa Qabyldıevanyń aıtýynsha, olar AES-tyń salynýyn kútip júrgenimizge 40 jyl boldy.

«Sebebi, buǵan deıin jylýsyz, elektr jaryǵynsyz ómir súrgen kúnderimiz boldy. Úlkendikter sonyń bárin kórdi. Men ózim energetıkpin. Bizdiń aýyl seısmoturaqty jerde ornalasqan. Japonııada 15 atom stansasy bar. Al olarda jer silkinisi, tsýnamı jıi bolyp turady. Sonda AES -teri jumys istep tur ǵoı. Odan bólek, qazir búkil álem Japonııanyń kóligin minip, olar shyǵarǵan uıaly telefondy qoldanady. Biz Qazaqstanǵa bes Frantsııa syıady deımiz. Sol Frantsııanyń ózinde qanshama AES salynǵan. Al bizdiń keń baıtaq jerimizde áli birde-bir AES joq. Qazirgi tańda elektr energııasynyń baǵasy qymbattap jatyr. Sondyqtan Qazaqstanǵa AES salý kerek. Biz bárimiz beıbit atomdy qoldaımyz», - deıdi ol.

Osy aýyldaǵy «Balqashenergo-1» JShS dırektory Toqtarhan Álıevtiń pikirinshe, Qazaqstanda halyq sany ósip kele jatqandyqtan, elimizde úlken zaýyttar salynady. Bul jaǵdaıda elektr toǵynyń jetispeýi anyq baıqalatyn bolady.

«Qazir álemniń kóp jerinde AES salynyp jatyr. Ýaıymdaıtyn eshteńe joq. Mysaly, AQSh-ta kishkentaı ózenniń ústine de AES salyp jatyr. Al bizde Balqashtyń sýy jetkilikti. Búgingi kúni aýylymyzdan kóp adam ketip qaldy. Úıler qańyrap bos tur. Eger AES salynsa, halyq qaıta oralyp, mamandar kele bastaıdy. Búginde aýyldyń mektebi úlken bolsa da, oqýshylar jetispeıdi. AES salý kerek. Áıtpese aýylymyzdy joǵaltyp alamyz. AES salynsa, elimizdiń ekonomıkasyna da oń áser etedi. Menińshe, aýylymyzdyń 100% turǵyndary AES-tyń salynýyn qalaıdy», dep atap ótti ol.

Foto: "Alataý araıy" gazeti. Aslan Qajeke

Úlkenniń aǵa býyn ókilderi de stansa salý kerek dep otyr. Sonyń biri - zeınetker Tamara Projenko

«Men bul aýylda AES-tyń salynýyn kútip júrgen adammyn. Onyń salynyp bitkenin kórermin degen úmitim bar. Árıne, bizdiń aýylǵa AES salynǵany durys. Bizge jańa jumys oryndary kerek. Biz balalar men nemerelerdiń bolashaǵy úshin alańdaımyz. AES salynǵan soń ómirimiz budan da jaqsy jaqqa aýysady dep oılaımyn. AES salynǵan álem elderi jaqsy ómir súrip jatyr ǵoı. Biz de solaı jaqsy ómir súretin bolamyz, qudaı buıyrsa. Men bári jaqsy bolady dep esepteımin. Jańa jumys oryndary ashylatyn bolady. Al qazir aýyl halqy balyq sharýashylyǵymen aınalysyp júr. Buryn men ózim de onymen aınalysqam. Shamamyzǵa qaraı tirshilik ettik qoı. Endi AES salynsa bizdiń balalar men nemereler jumyssyz qalmaıdy dep oılaımyz», - dep pikir bildirdi zeınetker.

Foto: "Alataý araıy" gazeti. Aslan Qajeke

Úlken aýyly aqsaqaldar alqasynyń tóraǵasy Bolattaı Rahımov AES-ty munda 20 jyl buryn salý kerek edi dep esepteıdi.

«Men osy aýylda 21 jyl ákim boldym. Ata-babam barlyǵy osy óńirdiń týmasy. AES-ty munda 20 jyl buryn salý kerek edi. Sodan beri bul máseleni áli talqylap kelemiz. Ary qaraı da osylaı talqylaı beremiz be? Onyń salynýyna qarsy adamdardy men túsinbeımin. Qazaqstan dúnıejúzi boıynsha ýrannan ekinshi oryn alady. Jastar ýran, atom salasyn ıgerýi kerek.»Bilekti birdi jyǵady, bilimdi myńdy jyǵady«degen jaqsy sóz bar. Bul - Qazaqstannyń bolashaǵy», - deıdi ol.

Aıta keteıik, Úlken aýyly - Almaty oblysy Jambyl aýdanynyń ońtústik-shyǵys bóliginde, Balqash kóliniń jaǵasynda ornalasqan aýyl. Aýmaǵy 47399 sharshy metr. Aýdan ortalyǵy Uzynaǵash aýylymen araqashyqtyǵy - 343 shaqyrym, Almaty qalasymen araqashyqtyǵy - 360 shaqyrym. Aýylda 1 738 turǵyn bar, onyń – 837-si er, 911-i – áıel (242- zeınetker), ekonomıkalyq belsendi halyq sany – 711 adam. Aýylda 31 kópqabatty turǵyn úı bar (28 úı, 3 jataqhana). 1 mektep bar (1987 jyly salynǵan). 2022-2023 oqý jylynda 280 oqýshy oqydy. Aýylda sondaı-aq 1 aýrýhana jumys istep tur.

Eske salsaq, QR Energetıka mınıstirligi Qazaqstanda alǵashqy atom elektr stantsııasy Almaty oblysy, Úlken aýylynda salynatyny týraly habarlaǵan bolatyn.

Sondaı-aq Almaty oblysy Úlken aýylynda atom elektr stantsııasyn salý boıynsha jarııa tyńdaý ótkenin habarlaǵanbyz