AES salý múmkindigi: álemdegi tehnologııalar qanshalyqty zertteldi
ASTANA. KAZINFORM – Qazaqstanda atom elektr stantsııasyn salý boıynsha referendým ótkizý taqyrybynyń qoǵam talqysyna túskenine bir jyl boldy. Osy ýaqyt ishinde el halqy jan-jaqty oılanyp, pikir almasyp, salmaqty sheshim qabyldaýǵa daıyndaldy. Endi 6 qazan kúni AES salýǵa qatysty jalpyulttyq referendým ótip, halyq bul másele boıynsha tańdaý jasaıdy. Aıta ketsek, 1 shildedegi jaǵdaı boıynsha el kóleminde 12 176 968 adam referendýmǵa qatysý múmkindigine ıe.
Bir jyl ishinde ne atqaryldy?
QR Energetıka mınıstrligi atom salasynyń salalyq uıymdarymen birlesip, jetekshi elderdiń atom energetıkasy salasyndaǵy tájirıbesin zerdeleý boıynsha aýqymdy jumys júrgizdi. Osy jumys aıasynda álemdik ıadrolyq tehnologııalar óndirýshileriniń AES salý men paıdalanýdyń ozyq tehnologııalary men tásilderi zerdelendi.
«Atap aıtqanda, bizdiń atom salasynyń sarapshylary Frantsııadaǵy EDF, Qytaıdaǵy CNNC, Ońtústik Koreıadaǵy KHNP jáne Reseıdegi Rosatom basqaratyn AES-terine bardy. Bul elderdiń AES-terin tabysty paıdalanýdyń uzaq tarıhy bar jáne atom energetıkasynyń qaýipsizdigi men senimdiligin qamtamasyz etý salasynda aıtarlyqtaı tájirıbe jınaqtaǵan. Sonymen qatar, biz Túrkııadaǵy Akkýıý atom elektr stantsııasy men Belarýs atom elektr stantsııasynyń qurylys protsesimen egjeı-tegjeıli tanystyq, bul bizge osyndaı nysandardy salýdyń zamanaýı ádisterin is júzinde kórýge múmkindik berdi. AQSh-ta damyp kele jatqan shaǵyn modýldik reaktorlardyń (SMR) perspektıvalyq jobalaryna erekshe nazar aýdaryldy. Bul ınnovatsııalyq reaktorlar ıkemdi, qaýipsiz jáne shalǵaı aımaqtarda paıdalaný múmkindiginiń arqasynda bolashaq energııanyń mańyzdy elementi bola alady. Jetekshi elderdiń tájirıbesin zerdeleý Qazaqstanǵa bizdiń ulttyq múddelerimiz ben erekshelikterimizge súıene otyryp, atom energetıkasyn damytý úshin neǵurlym qaýipsiz jáne ekonomıkalyq tıimdi tehnologııalardy tańdaýǵa múmkindik beredi», - delingen Energetıka mınıstrligi aqparatynda.
Bir jyl ishindeEnergetıka mınıstrliginiń, atom salasyndaǵy ǵylymı ınstıtýttar men uıymdardyń sarapshylary AES salý jobasy týraly Qazaqstannyń búkil aýmaǵy boıynsha aýqymdy túsindirý jumystaryna qatysty. Atom energetıkasynyń qaýipsizdigine, ekologııalyq aspektilerine jáne ekonomıkalyq paıdasyna qatysty máselelerdi obektıvti túrde jarııalaýǵa erekshe nazar aýdaryldy. Elimizdiń barlyq óńirlerinde jarııa talqylaýlar ótkizildi, onda Mınıstrlik ókilderi men shaqyrylǵan sarapshylar jobanyń negizgi aspektilerin túsindirdi.
«Atom energetıkasynyń artyqshylyqtaryn, sondaı-aq AES-tiń qazirgi zamanǵy jobalaryna engizilgen qaýipsizdik sharalaryn egjeı-tegjeıli ashatyn aqparattyq materıaldar ázirlenip, taratylyp jatyr. Teledıdar men radıoda ǵalymdar, ekologter men ekonomısterdiń qatysýymen arnaıy baǵdarlamalar shyǵarylyp otyr, olar kúrdeli máselelerdi halyqqa túsindire alady», - dep atalyp ótken vedomstvo málimetinde.
Bıyl tamyz aıynyń sońynda KazAtomExpo-2024 halyqaralyq kórmesi aıasynda Astanada atom energetıkasyndaǵy ozyq kompanııalar jınaldy. Onyń aıasynda Qazaqstannyń atom energetıkasy men ǵylym salasyndaǵy jetistikteri, sondaı-aq elimizdiń osy saladaǵy múmkindikteri tanystyryldy.
Qandaı zertteýler boldy?
Qazaqstanda AES salý máselesi birneshe jyldan beri talqylanyp keledi. Osy ýaqyt ishinde AES-ti ornalastyrý aýdany men álemdegi qoldanystaǵy reaktorlyq tehnologııalar zertteldi. Ornalastyrý aýdanyn tańdaý boıynsha zertteýler Atom energııasy jónindegi halyqaralyq agenttik (AEHA) usynymdaryna sáıkes, AES-tiń qorshaǵan ortaǵa yqtımal áserin jan-jaqty eskere otyryp júzege asyryldy. Júrgizilgen zertteýlerdiń nátıjeleri men elimizdiń ońtústik óńirinde energııa tapshylyǵy bar ekendigin eskere otyryp, Almaty oblysy Jambyl aýdanynyń Úlken aýyly atom elektr stantsııasyn ornalastyrý úshin eń qolaıly aýdan retinde anyqtaldy.
Sonymen qatar, «Qazaqstandyq atom elektr stantsııalary» JShS Qazaqstan Respýblıkasy Ulttyq ıadrolyq ortalyǵy men ıAdrolyq tehnologııalardyń qaýipsizdigi ǵylymı-tehnıkalyq ortalyǵynyń sarapshylaryn tarta otyryp, negizgi álemdik deńgeıde reaktorlardy jetkizýshilerdiń tehnologııalary jan-jaqty zerdeledi. Bul zertteýlerdiń nátıjesinde eń perspektıvaly nusqalar iriktelip, aldyn ala tórt jetkizýshiden turatyn qysqa tizim jasaldy:
- Qytaılyq CNNC kompanııasynyń HPR-1000 reaktory;
- Koreıalyq KHNP kompanııasynyń APR-1400 APR-1000 reaktorlary;
- Reseılik «Rosatom» kompanııasynyń VVER-1200 reaktory;
- Frantsýzdyq EDF kompanııasynyń EPR-1200 reaktory.
«2023 jyly Qazaqstan Atom energııasy jónindegi halyqaralyq agenttiktiń (AEHA) eki mıssııasyn qabyldady. Birinshi mıssııa Qazaqstannyń AES salý boıynsha sheshim qabyldaýǵa daıyndyǵyn baǵalaýǵa baǵyttaldy. Bul mıssııa aıasynda normatıvtik-quqyqtyq bazany damytý, elektr jelilik ınfraqurylymdy daıyndaý, radıoaktıvti qaldyqtarmen jumys isteý baǵdarlamasy jáne múddeli taraptarmen ózara is-qımyldy damytý máseleleri qaraldy. Ekinshi mıssııa AEHA sarapshylarynyń Úlken aýylyna sapary arqyly AES ornalastyrý aýdanyn tańdaý boıynsha júrgizilgen zertteýlerdiń nátıjelerin baǵalaýǵa arnaldy. Mıssııa qorytyndysy boıynsha AEHA sarapshylary Úlken aýmaǵynda AES salýǵa kedergi keltiretin faktorlar anyqtalmaǵan degen tujyrymǵa keldi. Halyqpen ótkizilgen kezdesýler men júrgizilgen saýalnamalardyń nátıjelerine súıene otyryp, azamattardyń aqparattandyrý deńgeıi jetkilikti jáne qoǵam eldiń turaqty ekonomıkalyq ósýi men energııa qaýipsizdigin qamtamasyz etý úshin energetıkalyq ınfraqurylymdy damytýdyń mańyzdylyǵyn túsinedi degen qorytyndy jasaýǵa bolady», - deıdi Energetıka mınıstrliginiń mamandary.
Sondyqtan referendýmnyń qorytyndysy Qazaqstan azamattarynyń AES salý máselesi boıynsha naqty pikirin aıqyndaıdy jáne osy baǵytta odan ári is-qımyldardy qabyldaýda sheshýshi faktor bolady.
AES qurylysynda halyqaralyq konsortsıým múmkin be?
Qazaqstanda AES qurylysy aıasynda Energetıka mınıstrligi ıadrolyq tehnologııalardyń jetekshi álemdik vendorlarymen birqatar kelissóz júrgizdi. Negizgi kelissózder yntymaqtastyq sharttaryn, reaktorlardyń tehnıkalyq parametrlerin jáne áleýetti jobalardyń ekonomıkalyq ári quqyqtyq aspektilerin talqylaýǵa baǵyttaldy. Atap aıtqanda, qytaılyq CNNC (HPR-1000), ońtústik koreıalyq KHNP (APR-1400, APR-1000), reseılik Rosatom (VVER-1200) jáne frantsýzdyń EDF (EPR-1200) kompanııalarymen kelissózder boldy. Bul kompanııalar jobaǵa qatysýǵa qyzyǵýshylyq tanytty jáne óz tehnologııalaryn qarastyrý úshin usynýǵa daıyn.
Energetıka mınıstrliginiń málimetine qaraǵanda, referendýmda AES qurylysyna qoldaý bolǵan jaǵdaıda, halyqaralyq konsortsıým arqyly qarjylandyrý, sondaı-aq jobany basqarý tetikteri máselelerin qosa alǵanda, naqty usynystar ázirleý úshin áleýetti ónim berýshilermen kelissózder tereńdeı túsedi.
Qazirgi kezde AES-ti qarjylandyrýdyń ártúrli shemasy bar. Sonyń ishinde jeke ınvestıtsııalar, halyqaralyq qarjy uıymdarynan qaryz qarajaty, memlekettik bıýdjettik qarjylandyrý jáne memlekettik-jekeshelik áriptestik eskerilgen.
«Jobany qarjylandyrýdyń neǵurlym egjeı-tegjeıli pysyqtalýy referendýmnyń oń nátıjesi bolǵan jaǵdaıda qarastyrylatyn bolady. Mundaı jaǵdaıda jobanyń talaptary men sharttaryna barynsha sáıkes keletin naqty qarjylyq modelderge keshendi taldaý iske asyrylady», - delingen vedomstvo aqparatynda.
Eske salsaq, atom energetıkasy jáne atom elektr stantsııasynyń qurylysy máselelerin tereńirek túsingisi keletin azamattar úshin Gov.kz portalynda jáne eGov mobile qosymshasynda jıi qoıylatyn suraqtarǵa jaýap beretin jańa bólim quryldy.
