AES qurylysy jáne Úlken aýyly: búgini men bolashaǵy qandaı
QONAEV. KAZINFORM — Almaty oblysy Jambyl aýdanynda ornalasqan Úlken aýylynda jaqynda Qazaqstandaǵy alǵashqy atom elektr stantsııasynyń qurylysy jobasy bastaldy. Mamandardyń aıtýynsha, AES iske qosylǵannan keıin eldi mekendi aýqymdy ózgerister kútip tur.
Buryn elge tanymal bolmaǵan aýyldyń aty AES qurylysy talqylanǵan kezde keńinen tanyldy. 2024 jyldyń qazan aıynda ótken referendýmda Úlken aýylynyń basym bóligi bul bastamany qoldap, daýys berdi.
Al bıyl 8 tamyz kúni Úlken mańynda ońtaıly alań tańdaý jáne jobalyq qujattamany daıyndaý úshin ınjenerlik izdestirý jumystary bastaldy. Saltanatty sharaǵa Atom energııa jónindegi agenttiktiń tóraǵasy Almasadam Sátqalıev, «Rosatom» memlekettik korporatsııasynyń bas dırektory Alekseı Lıhachev, sondaı-aq jergilikti turǵyndar qatysty.
Іs-shara barysynda Almasadam Sátqalıev jobaǵa salynatyn ınvestıtsııa kólemi shamamen 14–15 mlrd dollar bolatynyn jáne shamamen 1 mlrd dollar áleýmettik ınfraqurylymdy damytýǵa baǵyttalatynyn aıtty. Bul aımaqty jańa deńgeıge shyǵaryp, myńdaǵan jumys ornyn ashýǵa jáne ıadrolyq ǵylymdy halyqaralyq standarttarǵa saı damytýǵa múmkindik bermek.
Óz kezeginde Alekseı Lıhachev Úlken AES-pen ǵana tanylmaı, bul mekenniń zamanaýı, jaıly qalaǵa aınalatynyna senim bildirdi. Odan bólek AES qurylysy kezinde jergilikti kompanııalarmen jumys isteýge daıyn ekenin atap ótti.
Zertteý-izdestirý kezeńi
«Rosatom» mamandary alǵashqy barlaý uńǵymasyn burǵylap, topyraq synamasyn alýǵa kiristi. Bul zertteýler bolashaq stantsııanyń senimdiligi men qaýipsizdigin qamtamasyz etý úshin mindetti. Zertteý-izdestirý jumysy seısmıkalyq turaqtylyqty, gıdrogeologııalyq erekshelikterdi jáne aýmaqtyń basqa da parametrlerin baǵalaýǵa múmkindik beredi. Jumys aıasynda tereńdigi 30-dan 120 metrge deıin keminde 50 uńǵyma burǵylanady. Zertteý shamamen 18 aıǵa sozylyp, tabıǵı jáne klımattyq jaǵdaılardy tolyq qamtıdy.
Bolashaq AES zamanaýı VVER-1200 reaktorlarymen — III+ býynmen jabdyqtalady. Bul tehnologııa qazirdiń ózinde Reseı, Belarýs, Túrkııa, Bangladesh, Mysyr jáne Qytaıda jumys istep tur. Reaktordyń qyzmet etý merzimi — 60 jyl, ony taǵy 20 jylǵa uzartý múmkindigi bar.
Úlkenniń búgingi jaı-kúıi
Balqash kóliniń ońtústiginde ornalasqan shaǵyn Úlken aýyly 1984 jyly qýaty 4000 MVt bolatyn aýqymdy elektr stantsııany salý qarsańynda qurylǵan. Alaıda óndiristiń qysqarýy men elektr energııasyna suranystyń tómendeýine baılanysty joba júzege aspaı qaldy. 1986 jyly eldi meken Jambyl oblysynyń Moıynqum aýdanynan Almaty oblysynyń Kúrti aýdanyna berilip, jumysshy kenti sanatyna jatqyzylǵan.
Búgingi kúni Úlken — Jambyl aýdany Úlken aýyldyq okrýginiń ákimshilik ortalyǵy. Ol Almaty oblysynyń ákimshilik ortalyǵy — Qonaev qalasynan 330 km qashyqtyqta ornalasqan, al Almatyǵa jol 4 saǵattan asady. Aýyl kireberisinde jolaýshylardy qarsy alatyn arka bar. Jaǵalaý mańynda — Qazaqstan energetıkalyq júıesiniń mańyzdy toraby bolyp sanalatyn iri energııa taratý ortalyǵy ornalasqan. Aýylǵa baratyn asfalt joldyń jaǵdaıy jaqsy, onyń boıynda kafe, dúkender jáne janarmaı quıý beketteri de barshylyq.
Jergilikti ákimdik málimetinshe, aýylda shamamen 1600 adam tirkeýde tur, biraq is júzinde — 3 myńǵa jýyq azamat ómir súredi. Ondaǵy halyqtyń negizgi kásibi — balyq ónimderin óńdeý men eksporttaý. Balqash kólinde aýlanǵan balyq aýyldaǵy eki kásiporynda óńdeledi.
Eldi mekenniń ózinde «KEGOC» AQ fılıaly, orta mektep, ýchaskelik polıtsııa, dárigerlik ambýlatorııa, dárihana, aýyl kitaphanasy, poshta bólimshesi, dúkender, kafe, ashanalar, demalys oryndary jáne qonaq úıler bar. Bir qyzyǵy, Úlkende jeke úıler joq — tek 1984–1990 jyldary salynǵan 31 kópqabatty úı bar. Onyń 22-sinde adamdar turady, qalǵandary bos tur. Kópshiligine kúrdeli jóndeý qajet. Páterler elektr toǵymen jylytylady, tabıǵı gaz joq, turǵyndar gaz ballondaryn paıdalanady.
Sońǵy jyldary basty kóshege jattyǵý alańy, alleıa jáne shaǵyn fýtbol alańy salynǵan. Eldi meken ishindegi joldardyń uzyndyǵy shamamen 6 km. Aýyl turǵyny Rahıma Qaıyrbekqyzy halyqtyń AES qurylysyn kútip otyrǵanyn aıtty. Onyń sózinshe, bul aýyldyń damýyna serpin berip, jumys oryndaryn ashyp, jastardy tartýǵa septigin tıgizedi.
AES-tiń áseri
Atom energııasy jónindegi agenttiktiń málimetinshe, AES qurylysy energetıkalyq júıege túsetin júktemeni tómendetýge kómektesedi. 2024 jyly Qazaqstanda elektr energııasyn tutyný 2023 jylmen salystyrǵanda 4,3%-ǵa ósip, 120 mlrd kVt/saǵ boldy. Jelilerge eń joǵary júkteme kezinde toq tapshylyǵy elektr energııasyn ımporttaý esebinen óteledi.
Budan bólek, joba Almaty jáne Jambyl oblystarynyń damýyna qýatty serpin beredi. Atap aıtqanda, jergilikti turǵyndar úshin jańa múmkindikter — jumyspen qamtý, oqytý, tehnıkalyq mamandyqtar boıynsha biliktilik alý ashylady. Sondaı-aq bul jergilikti ınfraqurylymnyń (joldar, elektr jáne sýmen jabdyqtaý), áleýmettik salanyń (mektepter, balabaqshalar, medıtsınalyq mekemeler jáne t. b.) damýyna, ınvestıtsııalyq tartymdylyq pen iskerlik belsendiliktiń artýyna, jastardyń múmkindikteriniń keńeıýine yqpal etedi.
2030 jylǵa qaraı shamamen 5 myń adam jumys oryndarymen qamtylady, al 2032 jyly shamamen 10 myńǵa jetedi. 2035 jyly atom elektr stantsııasy paıdalanýǵa berilgen soń, 2000 adam turaqty jumys oryndarymen qamtylady, olardyń ishinde 600 — joǵary bilimdi, 550 — orta-arnaýly, 850 — kásibı-tehnıkalyq bilimi bar mamandar bolady.
Eske salaıyq, buǵan deıin «Rosatom» kompanııasy Qazaqstandaǵy alǵashqy atom elektr stantsııasyn salý jobasy boıynsha halyqaralyq konsortsıýmnyń kóshbasshysy retinde anyqtalǵanyn jazǵan edik.