Ádemilik túrińnen kórinedi, qaıyrymdylyq isińnen kórinedi - Islambek Tóleýbaıuly
«Jaqsynyń jaqsylyǵyn aıt nury tasysyn...», demekshi, biz kompanııanyń Bas dırektory Islambek Tóleýbaıulyn áńgimege tartyp, qaıyrymdylyq, jomarttyq syndy ıgi qasıetter jónindegi oılarymen, óziniń bastamasymen qolǵa alynǵan ulttyq jobalary barysymen jáne atqaryp jatqan búgingi isterimen tanysý maqsatynda az-kem suhbattasqan edik.
- Islambek Tóleýbaıuly, bıyl Siz basqaryp otyrǵan "Altyn qyran" kompanııalar toby saýaby men sharapaty mol isterdi atqaryp, "Jyl uıymy" atandy. Bul oraıda, Sizderdi «Altyn júrek» syılyǵynyń ıegerleri atanýlaryńyzben quttyqtaımyn!
«Qaıyrymdy adam dep bireýge jaqsylyq jasaǵan adamdy emes, eshkimge qııanat jasamaǵan adamdy aıtamyz» degen eken Vasılıı Klıýchevskıı. Al, qoǵamda keıbir azamattar qaıyrymdylyqpen halyq aldynda bedel jınaý úshin aınalysady degen pikir bar. Sizdiń oıyńyzsha, qaıyrymdylyq degen ne?
-Úlken baılyqpen adamǵa úlken qaıyrym bitpeıdi, kerisinshe, úlken qaıyrymdylyq - jınaǵan baılyǵyńdy abyroıly etedi. Bul meniń ómirlik mektepti kórgennen keıingi túıgenim. Siz mysalǵa keltirgen Klıýchevskıımen de kelisýge bolatyn shyǵar. Al meniń túsinigimde, qaıyrymdy adam dep óziniń jasap júrgenderiniń qaıyrymdylyq ekenin bilmeıtin hám ańǵarmaıtyn adam. ıAǵnı, ol adamnyń ómir súrý ǵadeti tek izgilikten turady, meıirimdiligin eshkimge mindetsinbeıdi, ózinde bardy únemi ózgelermen bólisýdi qarapaıym ómir saltyna aınaldyrǵan adamdar. El ishinde qaıyrymdylyq - tek baıyǵan at tóbelindeı ǵana toptyń atyn shyǵarý úshin aınalysatyn sharýasy dep qaraý qate túsinik. Ádemilik túrińnen kórinedi, qaıyrymdylyq isińnen kórinedi. Sondyqtan ádemilik sııaqty emes, qaıyrymdylyq ózin dáleldeýdi qajet etedi. Eger ol sizdiń júregińizde joq bolsa, onda ol istegen isińizde de joq bolady. Materıaldyq baılyq ishki suranysymdy qanaǵattandyryp, janyma lázzat syılamaıtynyn túsindim. Sondyqtan aqsham bola tura, asta tók ómirden o bastan-aq sanaly túrde bas tarttym. Ózimdi ózim izdeı bastadym. Jasaǵan qorytyndym-qolymda barmen kópshilikpen bólisý, taǵdyrdyń taýqymetimen ǵarip kún keshkenderdiń alǵysyn alý sheksiz lázzat syılaıtynyn túsindim. Qaıyrymdylyq jasaǵan adam eshqashan kedeılenip qalmaıdy. «Qoly ashyqtyń-joly ashyq»-dep atam qazaq beker aıtpaǵan.
-Keshe ǵana ózderińizdiń bastamalaryńyzben, «Ýolt Dısneı» kompanııasy túsirgen atyshýly «Tachkı 2, nemese Kólikter 2» mýltfılmi barlyq kınoteatrlardan kórsetilip shyqty. Osy týyndyny aǵylshyn tilinen tikeleı qazaq tiline aýdarylyp, oǵan kórkem dýblıaj jasalýyna 16 mıllıon teńge qarajat bóldińiz. Іri qarajat bólgen bul joba ózin aqtady ma?
-Bul joba, shynyn aıtý kerek, men ózim yqtııatty bolyp, shabyttana kirisken joba boldy. Qazaqstan táýelsizdiginiń 20 jyldyǵyna balaqaılar úshin tamasha tartý bolsyn dep, «Bolashaq» qaýymdastyǵy, «Meloman» kompanııasy men bizdiń qor birigip «Kólikter-2» gollıvýdtyq jobasyn qazaq tilinde sóıletýge bel baıladyq. Al anımatsııalyq fılmdi aǵylshyn tilinen qazaq tiline aýdarǵan belgili aqyn Dáýren Berikqajyuly bolatyn. Bul anımatsııalyq jobanyń eń bir tartymdy tusy - álemniń eń tanymal mýlfıliminiń qazaq tilinde sóıleýi boldy. Ekinshi artyqshylyǵy - qaýipsizdigi. ıAǵnı ata-ana esh qysylmastan, bul týyndyny balasymen birge emin-erkin kóre alady. Jer betinde 7 myń til bolsa, «Ýolt Dısneı» kompanııasy osyǵan deıin 38 tilde dýblıaj jasap keldi. Endi oǵan 39-shy bolyp qazaq tili de qosyldy. Árıne, bul anımatsııalyq jobanyń tańdalýy tegin emes ekenin osydan-aq baıqaýǵa bolatyn shyǵar. Al ol ózin aqtady ma degen suraqqa kelsek, árıne, ol ózin aqtady. Bul jobany keremet tabys tabý úshin qarjylandyrǵan joqpyn. Mundaǵy maqsat, qazaq balasy ózin ózge ulttan kem sezinbesin. Álemdik aty shyqqan týyndylardy óz ana tilinde tamashalaýǵa múmkindik alsyn degen nıetten týdy. Ári, bul mýltfılmniń tusaýkeseri oryssha emes, aldymen qazaqsha júrýine dilgir bolyp, talap qoıdyq. Ýolt Dısneı kompanııasy usynǵan bul mýltfılmniń tusaýkeseri búkil álemde birinshi ret Qazaqstanda, qazaq tilinde boldy. Bul da bolsa - jeńis. Tilshiler qaýymy «Kólikter 2» mýltfılminiń sátti aýdarylǵanyn jazyp júr. Árıne, mundaı jobany júzege asyrýda alǵashqy qarlyǵash bolǵandyqtan kem-ketik tustary bolýy da ǵajap emes. Bastysy - ıgi isti bastaý.
- «Bal bala» qazaqstandyq brendi boıynsha shyǵarylǵan qazaq tilinde sóıleıtin qýyrshaqtar men oıynshyqtardy qazaq bala baqshalaryna taratýǵa at salystyńyz. Bolashaqta qazaq tilinde sóıleıtin oıynshyqtardy óz elimizde óndirýge demeýshilik jasaý oıyńyzda bar ma?
-«Ulanym deıtin eli bolmasa, elim deıtin ulany qaıdan bolady?» Ult ózin tolyqqandy táýelsiz seziný úshin aldymen onyń ana tili esiktiń kózinde kiriptar kún keshpeýi tıis. Onyń óskeleń jas urpaǵy óz ana tilinde sóıleýge ımenip, jasqanshaqtamaıtyn rýh kerek. Al ol rýh qaıdan paıda bolady? Bala eń alǵash qolyna alyp oınaǵan oıynshyǵy ózge tilde sóılep tursa, bul rýhqa jasalǵan alǵashqy shabýyl emes pe? Rýhtyń alasarýy sol ózge tilde saıraıtyn oıynshyqtan bastalady. Sondyqtan men qazaq tilinde sóıleıtin oıynshyqtarǵa demeýshilik jasadym. Balalar óziniń oıynshyǵy arqyly qazaq tilin úırensin dedim. Bul istiń bir parasy ǵana. Teńizge tamǵan tamshy desek bolady. Árıne, oıynshyqtardyń óz elimizde óndirilýin jáne onyń qazaqsha sóıleý máselesin sheship tastaǵan joqpyn. Atalǵan oıynshyqtardyń Qytaıda jasalatynyn bilemin. Biraq bolashaqta bul oıynshyqtardyń óz elimizde óndirilýine erekshe múddelimin. Alaıda meniń múmkindigim shekteýli. Men ósip, damyp kele jatqan kásipkermin. Desek te, men bul bastaǵan isten barymdy aıap qalmaımyn.
- Sizdi, ulttyq ıdeıany qoldaıtyn jobalarǵa da erekshe demeýshilik jasap júrgenińizdi bilemiz. Ulttyq jobalarǵa bel sheshe kirisýge ne ıtermeledi?
«Toıyp ishken ne bolady asyńyz,
tabanynda jatsa jattyń basyńyz,
sabyr, sabyr, týǵan elim, sál kidir:
Qazaqstan - qazaq úshin jalǵyz ul;
bodan bolyp sozǵanyńsha aıǵa qol,
bostandyqtyń bıiginen jaırap ól;
sabyr, sabyr, týǵan elim, sál kidir:
Qazaqstan - qazaq úshin jalǵyz ul,-degen óleńdi bir jas aqyn jatqa oqyp bergende, tań qaldym. Surastyra kelsem, bul Sabyr Adaı degen aqynnyń óleńi eken. Bul meniń ishimde qaınap jatqan oı bolatyn. Tek meniń aıta almaǵanymdy aqyn kesek-kesek sózdermen tógilte salypty. Qaıyrymdylyq otbasynan bastalady, biraq ol otbasymen aıaqtalyp qalmaýy kerek. Qazir qoǵam qazaq tildi jáne orys tildi bolyp iri eki topqa bólinip tur. Ol az bolǵandaı, hrıstıan, býdda dinin aıtpaı-aq qoıaıyn, bir musylman balasynyń ózin syrtqy kúshter ýaqab, sopy, nurshy, ahmadıler dep san salaǵa bólip alyp, bir birimen qyryq pyshaq etip oınap otyr. Al bazbireýler ulttyq deńgeıge kóterile almaı, rýshyldyq shoǵyn kóseýde. Bólingendi bóri jeıdi. Men qazaq ultyn myzǵymaıtyn birtutas el retinde kórgim keledi. Sondyqtan da ony orystildi ne qazaqtildi dep, nemese anaý ana sektanyń ókili, mynaý myna sektanyń ókili dep, jazǵyryp otyrmaı bárin birdeı jaqsy kórý kerek dep oılaımyn. Jáne olardy bir týdyń astyna jınaıtyn ýaqyt keldi. Ult birtutastyǵy dál búgin aýadaı qajet. Syrtqy kúshpen kúrestiń jalǵyz joly- qazaqtar Qazaqstannyń ár qazaq úshin «jalǵyz ul» ekenin túsinýi qajet. Meniń ulttyq jobalarǵa erekshe yntyzarlyqpen qoldaý kórsetýimniń negizgi sebebi -osyndaı ishki azamattyq suranysymnan týsa kerek.
-Elimiz táýelsizdik alǵan 20 jylda etek jeńin endi jınaı bastady. Biraq rýhanııat áli kúnge kiriptar hám qorǵansyz kún keshýde. Demeýshilikke zárý bul salanyń ókilderine qandaı qamqorlyq jasaı aldyńyz?
-Rýhanııat, rasynda, qorǵansyzdyń kúıin keshýde. Ol tek Qazaqstanda ǵana oryn alǵan jaǵdaı emes. Ol Reseıde de solaı qalt-qult etip turǵan sala. Rýhanııat ókilderi eshqashan aqshaly top bolyp kórgen emes. Ataqty Onore de, Balzak ta eń uly shyǵarmalaryn qaryzdan qutylý úshin amalsyz jazǵan. Keıin sol qınalyp jazǵan shyǵarmalary álemdik shedevrlerge aınaldy. Keshegi Marına Tsvetaevalar men Anna Ahmatovalar da qarajat tapshylyǵyn kóp kórdi. Qazaq aqyn-jazýshylary da bul álemdik úrdisti aınalyp ótken joq. Biraq bul rýhanııat osylaı múshkil halde júre berýi tıis degen sóz emes. Búgingi ádebıette mańdaıy jarqyraǵan marqasqa aǵalarymyzdyń birnesheýiniń mereıtoıyn ótkizip, kitaptarynyń shyǵýyna muryndyq boldyq. Jáne ol bir rettik qana qaıyrymdylyq sharasy bolyp qalmaıdy. Jalǵasyn tabady.
-El táýelsizdiginiń jıyrma jyldyǵyna jasalǵan josparyńyzdy bilýge bola ma?
-Qazaqta «aryq sóılep, semiz shyq» degen sóz bar. Táýelsizdigimizdiń 20 jyldyq mereıtoıyna daıyndaǵan birneshe úlken jobamyz bar. Alla qalasa, sizder onymen qarasha, jeltoqsan aıynda tanysatyn bolasyzdar. Ázirge bul josparlarymyz qupııa bolyp qalsyn.
-Táýelsizdigimizdiń 20 jyldyq mereıtoıynda elińizge qandaı tilek aıtar edińiz?
-Men qazaq halqynyń áleýeti joǵary 50 eldiń qataryna kirip, olardyń aldyńǵy qatardan tabylýyna tilektespin. Ultymnyń birtutas, bólinbeıtin el bolyp, bir jeńnen qol, bir jaǵadan bas shyǵaratyn uıymshyldyǵyn tileımin.
-Áńgimeńizge rahmet.
-Sizge de rahmet!