Ádebıet pen rýh baılanystyrǵan dostyq - Valerıı Povolıaev, jazýshy
- Valerıı Dmıtrıevıch, Qazaqstan degen elmen, qazaq degen halyqpen qansha ýaqyttan beri tanysssyz?
- Shamamen jarty ǵasyrdan astam ýaqyttan beri. Dálirek aıtsam, 45 jyl buryn qazaq topyraǵyna tabanym alǵash tıgen edi. Men ózim «Lıteratýrnaıa gazetada» birneshe jyl eńbek ettim. Qazaqstandy alǵash kórýim «Lıteratýrnaıa gazetadaǵy» qyzmetime tikeleı baılanysty. Ol zamanda «Teletaıp» dep atalatyn aıdarymyzǵa Qazaqstannan habarlama kelgen eken. Shoqan Ýálıhanov atyndaǵy ujymshar Almatyda turatyn jazýshy Sáýirbek Baqbergenovty ujymshar múshesi qylyp saılapty. Árıne, jazýshynyń kúndik normasyn ozat kolhozshylar oryndaıtyn bolypty. Sáýirbek Baqbergenovten ádebı jumys talap etilgen. Mine, osy habardyń negizinde ocherk jazý kerek bolyp, sol kezdegi Bas redaktor Chýkovskıı meni issaparmen Qazaqstanǵa jóneltti. Ol kezde «Lıteratýrnaıa gazeta» óte tereýrindi ári tanymal basylym edi. Bir jyldary quldyrap ketkendeı kóringenimen, basylym osy kúni de óz bıiginen tómendegen joq qoı. Sonymen, ushaqqa mingen men Qazaqstannyń sol kezdegi astanasy Almatyǵa keldim. Ol kezde Qazaqstan Jazýshylar odaǵynyń tóraǵasy Ádı Sháripov edi. Úlken kisige jolyǵyp, jónimdi, kelgen saparymnyń mánisin aıttym. Sáýkeńmen, Sáýirbek Baqbergenovpen de sol jerde tanystyq. Ádı Sháripov ne desin: «Dostar, men senderge kólik bereıin, Sáýkeńdi, Sáýirbek Baqbergenovti qasyńa serik qylaıyq. Kólikke minińder de, Shoqan aýylyna tartyńdar, mán-jaıdy barǵanda ózderiń túsinersińder», - dedi. Sóıtip, biz Taldyqorǵan jaqqa tartyp kettik. Ol jerde úsh-tórt kún qonaq bolyp, Shoqan aýylynyń eńbekkerlerimen, Sáýirbek Baqbergenovten kúter ádebı dúnıelerdiń mán-jaıymen tereńdeı tanystyq. Máskeýge oralǵan soń osy habar jaıynda kólimdileý etip ocherk jazdym. Osylaısha Qazaqstanǵa kelgen tuńǵysh saparymda qazaqtyń jazýshy, aqyndarymen ǵana emes, qarapaıym eńbek adamdarymen de til tabysyp, dostasyp, emen-jarqyn kóńilmen Máskeýime attanyp ketken jaıym bar.
Keıinirek Oljaspen tanystyq, tarlan talant ıesimen de dostyq kóńilimiz tez jarasty. Keıinirek túrli ádebı-mádenı sharalar aıasynda, ádebıet kúnderinde Qazaqstanǵa jıi kelip, mundaǵy el-jurtpen emen-jarqyn aralasyp kettik qoı. Birde, ádebıet kúnderiniń biri bolýy kerek, kóptegen jazýshy dostarmen birge keldik. Sonda, álginde aıtqan Shoqan Ýálıhanov atyndaǵy ujymsharǵa taǵy jol tústi. Onyń basshysy, sol kezdiń tilimen aıtqanda, tóraǵasy - Igibaı Bazarbaev degen kisi edi. Ol da, Sáýekeń de Panfılov dıvızııasynyń kezindegi ofıtserleri - aǵa leıtenanttary bolǵan. Igibaı Bazarbaev sol bir zulmat soǵystyń aıaýsyz alapattaryna aıaǵyna berip kelgen jan edi. Shoqan aýylyna barsam, sol Igibaı kishkentaı balalardyń Shoqan eskertkishine bara almaı qalǵanyn aıtyp, muńaıady. Qazaqtyń ulttyq maqtanyshy, oıshyly, saıahatshysy... Shoqan týraly aıtylar áńgime taýsylar ma?! Mine, osyndaı jannyń beıitine balalar barýǵa jasqanyp júrgen kórinedi. Sebebi, beıit mańyna jylandar paıda bolǵan eken. Igibaı ekeýmiz osy jaıynda biraz áńgimelesip alǵan soń, Shoqannyń beıiti basyna qaraı aıańdadyq. Oıymyz álgi jylandardy qaıtkende de óltirýge tyrysý, sóıtip, balalardyń kóńilindegi qorqynyshty sál de bolsa seıiltý. Biraq, aıaq asty barǵan bizdi jylan kútip jata ma?! Degenmen de bizder jylandy óltirdik. Biri úlken, aıbatty eken. Sóıtip, jasóspirimder kóńiline de jol tapqanymyz bar.
- Siz 1973 jyldyń jazynda da Almatyǵa kelgen ekensiz...
- Iá, 1973 jyldyń jazy edi. Almatyda qatty tasqyn bolady degendi qulaǵymyz shalyp qalǵandaı bolǵan. Biraq biz kóp habarlardyń biri shyǵar dep oǵan sene qoıǵanymyz joq. Degenmen de qasymda taǵy bir áriptesim bar, ekeýimiz Almatyǵa ushyp jettik. «Lıteratýrnaıa gazeta» úshin materıal daıarlaý kerek. Ádettegideı Jazýshylar odaǵyna keldik. Bizdi áskerı kólkikke otyrǵyzyp, apat aımaǵyna jóneltti. Jolaı áskerı tehnıkany óte kóp ushyrattyq. Jaǵdaı tym aýyr edi. Adamdar qaza bolǵan. Halyqtyń kóńilindegi úreı kúlli Almaty aspanyn jaılap alǵan dese de bolady. Postardyń birinen soń birinen ótip, taýǵa jaqyndap kele jatyrmyz. Baıqaǵanymyz, aryqtardyń bári qurǵaq. Aryq qurǵaq bolǵany, sýdy Medeýdegi bóget ustap tur degen sóz. Al, sýdy aıasynda ustap turǵan bóget qulasa, onda Almatynyń kóp bóligin, Medeýden aerortqa deıingi aýmaqty áp-sátte-aq jalmap tynar edi. Ol jerde qaýip aıaq astynan ǵoı. Máselen, biz bógetke jaqyndaı bergenimizde, kenet dál janymyzdaǵy áskerı ÝAZIK ózinen-ózi kóterile bastady. Qas-qaǵym sátte bıiktep kele jatqan kólik emes, onyń astyndaǵy asfalt ekenin túsindik. Sóıtkenshe, onyń astyndaǵy asfalt opyrylyp tústi de, kóliktiń aınalasy atqylaǵan sýdan kórinbeı ketti. Qaıta, júrgizýshi myqty jigit eken, esigin ashyp úlgerip, júzip sý betine kóterildi. Jolaı neshe túrli qaýip-qaterdi kóre júrip, bógetke de jettik. Aýyr áskerı tehnıka da jetti. Jergilikti mamandar Novosıbırskiden keletin, KSRO Ǵylym akademııasynyń Sibir bóliminiń tóraǵasy, akademık Lavrentev bastaǵan ǵalymdar tobynan keletin kómekti kútip tur eken. Sebebi, bógettiń jobasyn Sibirlikter jasaǵan. Mine, osyndaı apat aımaǵynda meniń kózime ottaı basylǵan adam - Dımash Ahmetuly Qonaev edi. Osyndaı qaýip-qaterdiń ortasynda, eki kózi qyzaryp, alpamsadaı deneli Dımash Ahmetuly Qonaev júrdi. Platına saǵat saıyn sýǵa tolyp keledi. Áıteýir, Qudaı ońdap, qaýiptiń beti beri qarady.
- Qazaq jerine tek issaparlarmen kelip birtalaı dos, áriptes tapqan bolarsyz?
- Ártúrli jumys babymen birneshe ret kelip, qazaq dalasynan kóptegen syrlas, rýhtas dos taptym. Ánýar Álimjanov, Saıyn Muratbekov, Ákim Tarazılarmen qosa, kúlli Orta Azııadan Qaısar Jorabekov, Mýmın Qanatov sııaqty ádebıet ókilderimen dos, baýyr bolyp aralastyq.
Qazaqstanǵa kelgen alǵashqy saparymda tanysyp, keıin dos-jar bolyp ketken Sáýirbek Baqbergenov óte meıirban, naǵyz jazýshy jáne naǵyz áskerı adam edi. Bir qýanatynym, osy saparymda Sáýkeńniń uly Qaırat Baqbergenovpen tanystym. Ákesinde bar meıirim, jumsaqtyqty Qaırattan de kórip, urpaqtar jalǵastyǵy Qazaqstanda áli de bar ekenine shúkirshilik ettim.
Iá, meni Almatyǵa tartatyn eski dostarǵa degen saǵynysh degenimmen, olardyń da qatary sıregen eken. Saıyn Muratbekov, Genadıı Tolmachev, qandykóılek joldasym Sáýirbek Baqbergenov joq.
Otyz jyldan beri otbasymyzben aralasyp-quralasyp ketken dostarym áli de bar ǵoı. Qashan da qazaq jany maǵan jaqyn, túsinikti. Sondyqtan bolar, ózimdi kóne qazaqpyn dep esepteıtin kezderim kóp.
- Ózińiz alǵash kórgen Almaty men qazirgi Almaty týraly ne aıtasyz?
- O-o-o, Almatyny men burynnan erekshe qurmetteımin. Mundaǵy adamdardyń barshasy da meıirimdi sııaqty kórinedi. Áıelderiniń ózderinde shyǵysqa tán ıbalylyq bar. Nege ekeni, meniń qalamnyń turǵyndarynyń ózime qataldaý kórinetin kezderi kóp. Olarmen salystyrǵanda Almatynyń, jalpy qazaqtardiń peıilderi keń-aý dep oılaımyn.
Jazýshylardyń da bir-birine degen burynǵydaı dos-jar kóńililderi men ashyq qabaqtary qýantty. Mundaı sátterde shyǵarmashylyq adamnyń qııalyna qanat bitip, úlken bir shabytqa kenelip kelip ketpeı me? Men jazýshylardyń qabaqtarynan osyny baıqaǵandaı boldym.
- Jazýshylardyń, jazýshylardyń qalamynan shyqqan dúnıelerdiń «aq qanat kógershini» - «Qazaq ádebıeti» gazetine degen tilegińiz qandaı?
- Kónekóz dostar, syılas jandardyń barlyǵy eki elde de kóp dep oılaımyn. Olardyń ystyq peıilderi eshqashan sýymasyn dep tileımin. Kórshi otyrǵan eki eldiń yntymaǵy men tatýlyǵy ádebı qarym-qatynastarǵa tikeleı baılanysty. Eń bolmasa, jyl aralap bas qosyp, aralasyp-quralassaq, jaman bolmaspyz.
Al, «Qazaq ádebıeti» men úshin ystyq bolatyn jóni bar. Sebebi, men baspasózdiń qazanynda qaınaǵan janmyn. Jáne dástúrshilmin. «Qazaq ádebıeti» men jumys istegen «Lıteratýrnaıa gazetany» eske túsiredi. Árıne, men ár basylymnyń ózine tán erekshelikteri de bolatynyn túsinemin. Óıtkeni ár gazet óz uıatyn ulyqtaı bilýi kerek qoı. Sol turǵydan kelgende «Qazaq ádebıeti» gazeti áriptes kóp basylymdardan ilgeri ekenine qýanamyn.
Áńgimelesken: Qaragóz SІMÁDІL.