Adaı jylqysyn kóbeıtýge memleketten qoldaý kerek — fermer
AQTAÝ. KAZINFORM — Mańǵystaýlyq sharýalar asyl tuqymdy Adaı jylqysyn óz kúshimen baǵyp otyr. Aıtýlarynsha, memleketten eshqandaı qoldaý joq. Sondyqtan kóbeıtýge múmkinshilik az.
Saıyn Shapaǵatov aýylynyń turǵyny Áleke Bóltekov adaı jylqysyn baǵady. Sharýashylyǵynda 50 shaqty tulpary bar.
Adaı jylqysyn kóbeıtý úshin asyl tuqymdy aıǵyrmen býdandastyryp, qulyn alady. Aıtýynsha, memleket tarapynan qoldaý bolmaǵan soń sharýalar asyl tuqymdy janýardy árkim óz qal-qaderinshe qoldan kelgenshe damytyp keledi.
— Adaı jylqysy mártebesin alǵanymyzben qoldaý joq. Prezıdentimiz aıtqandaı qoldaý bolsa, adaı jylqysyna arnap ınstıtýt ashylsa, zerttelse, ony asyldandyrýǵa jumys istese eken. Qýańshylyq kezinde ǵana bir ret kómek berdi. Qalǵan ýaqytta árkim óz kúnimizdi ózimiz kórip jatyrmyz. Saıyn Shapaǵatov aýylynda báıge alańyna jer berildi, biraq qurylysy áli bastalǵan joq. Synaq ótkizetin arnaıy atshabar alańyn salsa deımiz. Jylqy sanyn kóbeıtýge úkimetten qoldaý qajet, — deıdi atbegi.
Adaı jylqysy — Mańǵystaýdyń qatal, shóleıtti tabıǵatyna tózimdi janýar. Uzaq qashyqtyqqa toqtamastan bir táýlik boıy shabatyn qasıeti bar. Júırikteri 40-50 shaqyrymǵa sharshamaı erkin jetedi.
Sýyq pen ystyqqa tózimdi, qysy-jazy jaıylymda júrip, kútim talǵamaıdy. Eti joǵary sapaly, et túsimi — 52-58%. Táýligine orta eseppen 8-11 lıtr sút saýylady. Adaı jylqysy negizinen Mańǵystaý, Atyraý, Aqtóbe oblystarynda ósiriledi
Atbegi Áleke Bóltekovtiń tulpary «Uly dala joryǵy» marafonyna qatysyp, 1200 shaqyrym qashyqtyqta birinshi kelip, bas báıgeni jeńip alǵan. Odan keıin 1300 shaqyrymdy júrip ótip, rekord jańartty.
Mańǵystaý oblystyq aýyl sharýashylyǵy basqarmasy basshysynyń mindetin atqarýshy Botagúl Quttymuratovanyń aıtýynsha, aldymen janýar ıesi maldyń asyl tuqymdy ekenin tirkep, qujat alýy qajet, al onymen Qazaq mal sharýashylyǵy jáne jemshóp óndirisi ǵylymı zertteý ınstıtýty aınalysady.
— Bizde jylqylardy tirkeýge qarajat qarastyrylmaǵan. Qazirgi tańda asyl tuqymdy degen sertıfıkaty bar 1 000 bas qana jylqy tirkelgen. Prezıdenttiń adaı tuqymdy jylqyǵa arnaıy mártebe berý týraly tapsyrmasymen 2023 jyly Almaty qalasyndaǵy Qazaq mal sharýashylyǵy jáne jemshóp óndirisi ǵylymı-zertteý ınstıtýty «Adaı jylqysy popýlıatsııasynyń genetıkalyq qurylymyn zamanaýı genotıpteý tehnologııasy negizinde anyqtaý, jańa atalyq izderdi, tıpterdi, tuqymdy qalyptastyrý jáne synaý» jobasyn ázirledi. Jobany júzege asyrý úshin jergilikti bıýdjetten 50 mln teńgege qarastyryldy. Joba aıasynda adaı tuqymdy 1 000 bas jylqyǵa genetıkalyq saraptama jasalyp, sertıfıkat berilip, memlekettik asyl tuqymdy jylqylar tizimine engizilip, «tuqymdyq jetistigi» úshin patent berilgen. Mańǵystaýda adaı jylqysyn ósirip otyrǵan bizge belgili 4 sharýashylyq bar. Basqa da qojalyqtar bolýy múmkin, biraq olar bizben baılanysyp, sertıfıkat alýǵa qulshynys tanytyp jatqan joq. Malǵa asyl tuqymdy degen sertıfıkat alý — fermerlerdiń mindeti. Olar ózara uıymdasyp, ınstıtýttan mamandardy shaqyrtyp, qujat alýy kerek. Sol kezde sýbsıdııa beriledi, mysaly onyń jemshóbine, jasandy uryqtandyrýǵa jáne basqaǵa qarajat qaralǵan. Biraq osy kómekti alý úshin sharýalar qoldaǵy malynyń adaı jylqysy ekenin dáleldeýi kerek. Qazir adaı jylqysynyń mártebesin kóterý, tuqymyn kóbeıtý boıynsha Jol kartasy jasalyp jatyr, ony ózge basqarmalarmen birge qolǵa aldyq, sonyń aıasynda biraz jumys atqarylýy kerek, — deıdi basqarma bastyǵynyń mindetin atqarýshy.
Ótken aptada fermerler men dıqandardyń alǵashqy forýmynda Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev Jylqy sharýashylyǵy ınstıtýtyn qurýdy tapsyrǵan bolatyn.
- Qazaqstanda jylqynyń birneshe túri bar. Onyń ishinde qazaqpen birge jasap kele jatqan jabynyń orny erekshe. Keıin oǵan Qostanaı, Kóshim jáne Muǵaljar tuqymdary qosyldy. Árqaısysynyń óz ereksheligi bar. Men buǵan deıin Adaı jylqysy Mańǵystaýdyń baǵa jetpes qazynasy ekenin aıttym. Ony álemge tanytý úshin naqty sharalar qabyldaýdy tapsyrdym. Qazir Adaı jylqysy resmı túrde bólek tuqym retinde tirkeldi. Bul arǵymaqtar Uly dala joryǵynda, basqa da alaman báıgelerde top jaryp júr, — degen edi Prezıdent.
Búgin Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligi elimizde Qazaq jylqy sharýashylyǵy jáne jemshóp óndirý ǵylymı-zertteý ınstıtýty qurylǵanyn habarlady.
