Adam tiri kezinde donorlyqtan bas tartpasa, ólgen soń aǵzasyn ruqsatsyz alýǵa bolady
ELІMІZDE 3128 ADAM AǴZA AÝYSTYRÝǴA MUQTAJ
- Táýelsizdik alǵaly Qazaqstan Respýblıkasynda alǵash ret transplantatsııa qaı jyly jasaldy?
- Alǵash ret transplanttaý 1979 jyly QazKSR DSM Klınıkalyq jáne eksperımenttik hırýrgııa ǵylymı-zertteý ınstıtýty negizinde oryndaldy.
- Qazaqstanda sońǵy 5 jylda qansha adamnyń aǵzasy jáne qandaı aǵzasy aýystyryldy?
- 2015 jyldan bastap jáne 2019 jyldyń 10 aıy aralyǵynda aǵzalar men tinderdi 1315 transplanttaý oryndaldy, olardyń ishinde: búırekti - 925, baýyrdy – 256, júrekti – 70, ókpeni – 14, uıqy bezin – 1, kózdiń qasań qabyǵyn – 49 transplanttadyq.
- Elimizde qansha adam donorǵa muqtaj? Qansha adamǵa qandaı aǵza qajet ekenine sandarmen mysal keltire ketseńiz.
- 2019 jylǵy qazan aıyna qatysty jaǵdaı boıynsha QR «kútý paraǵynda» 3128 patsıent tur. Olardyń ishinde: búırekke – 2706, baýyrǵa – 295, júrekke – 120, ókpege – 6, JÓK (júrek, ókpe) – 1 adam muqtaj.
- Transplantatsııa jasalǵan jaǵdaılardyń qansha paıyzy sátti aıaqtaldy?
- transplanttaýdan keıingi birinshi jyldan keıin ómirsheńdik - 98.2%;
- transplanttaýdan keıingi úsh jyldyq ómirsheńdik - 81,2%;
- transplanttaýdan keıingi bes jyldyq ómirsheńdik – 78.1%.
- QR Densaýlyq saqtaý mınıstri Eljan Birtanov baspasóz otyrystarynyń birinde: «Bizdiń eldiń mádenı ereksheligine saı, donorlyqtyń azdyǵyna baılanysty problema bar. Dárigerler transplantatsııany júrgizýge qorqady, óıtkeni týǵan-týystary buǵan qarsy. Tipti dárigerlerdi sotpen qýdalaý jaǵdaıy da tirkelgen. Zań boıynsha, tiri kezinde adam aǵzasyn donorlyqqa berýden bas tartpasa, kóptegen elderdegi tájirıbege saı, onyń donorlyqqa kelisim bergenin bildiredi. Dese de, halyq ishinde tıisti túsindirý jumystaryn júrgizý kerektigin uǵyp otyrmyz» degen bolatyn. Osy jaǵdaıǵa baılanysty sot protsesi qalaı aıaqtaldy?
- Qylmys quramynyń bolmaýyna baılanysty qylmystyq is qozǵalmady.
TІRІ KEZІNDE JAZYP KETPESE, AǴZASYN RUQSATSYZ ALÝǴA BOLADY
- Adam tiri kezinde aǵzasyn donorlyqqa berýge qarsy ekeni týraly jazyp ketpese, ol ómirden ótken soń týǵan-týystarynyń ruqsatynsyz alýǵa bolatyny týraly zańdy bar ekenin qarapaıym halyq bile bermeıdi. Osyny keńinen túsindirý maqsatynda qandaı sharalar qoldanylýda?
- QR transplantologııany damytý maqsatynda mınıstrlik qoǵamdyq uıymdarmen, dinı konfessııalarmen jáne halyqpen respýblıkada transplantologııany damytý, donorlyq belsendilikti arttyrý máseleleri boıynsha jumys júrgizýde. Memlekettik tapsyrmany júzege asyrý aıasynda Transplanttaýdy jáne joǵary tehnologııalyq medıtsınalyq qyzmetti úılestirý jónindegi respýblıkalyq ortalyq kelesideı is-sharalardy ótkizedi, atap aıtsaq:
- transplantologııa salasyndaǵy jańalyqtar, dárigerler men patsıentterge arnalǵan aqparat, halyq arasyndaǵy saýalnama ornalastyrylatyn TJTMQÚRO saıtynyń qyzmet etýin qamtamasyz etý;
- áleýmettik jelilerde (feısbýk, ınstagramm) akkaýnttar ashý jáne júrgizý;
- respýblıkalyq jáne óńirlik deńgeıdegi teledıdar baǵdarlamalaryna qatysý;
- ártúrli kásiporyndardyń tsehtik jınalystarynda jáne aýrýhanalyq konferentsııalarda sóz sóıleý;
- respýblıkalyq jáne óńirlik deńgeıdegi gazetter men jýrnaldarda maqalalar ornalastyrý;
- densaýlyq saqtaý uıymdary jetekshileriniń jáne jurtshylyq ókilderiniń (dinı qaıratkerler, jýrnalıstter jáne aǵzalardy aýystyrýǵa muqtaj jáne aǵzalary aýystyrylǵan patsıenttik uıymdar ókilderi) qatysýymen óńirlik keńester uıymdastyrý;
- respýblıkalyq jáne halyqaralyq deńgeıdegi ǵylymı-tájirıbelik konferentsııalarǵa qatysý;
- «Qazaqstandaǵy transplantologııa» jýrnalyn qalyptastyrý jáne shyǵarý;
- brıfıngter, dońgelek ústelder uıymdastyrý.
«Halyq densaýlyǵy jáne densaýlyq saqtaý júıesi týraly» QR Kodeksiniń 9-babyna sáıkes, oblystardyń, respýblıkalyq mańyzy bar qalalardyń jáne astananyń jergilikti memlekettik basqarý organdarynyń quzyretine tinderdiń (tinniń bóliginiń) jáne (nemese) aǵzalardyń (aǵzalardyń bóliginiń) erikti óteýsiz donorlyǵyn damytý jónindegi is-sharalardy iske asyrýdy qamtamasyz etý kiretinin atap ketken jón. Osyǵan baılanysty, Mınıstrlik aǵzalyq donorlyqty damytý máselelerinde jergilikti atqarýshy organdardyń, qoǵamdyń uıymdardyń jáne buqaralyq aqparat quraldarynyń qoldaýyn qajet etedi.
- «Elordada Onkologııa jáne transplantologııa ortalyǵy tolyǵymen onkologııa ortalyǵy bolyp, búırek aýystyrýdy toqtatty» degen aqparat qanshalyqty ras?
- Ulttyq onkologııa jáne transplantologııa ortalyǵynyń menshik nysany shynymen ózgerdi, degenmen transplantologııa bólimi jumysyn jalǵastyrýda jáne bıylǵy 10 aıdyń ishinde 46 organdy transplanttady.
MUQTAJ ADAMDARǴA KІM DONOR BOLA ALADY?
- Zańnamaǵa sáıkes, aǵzaǵa muqtaj adamǵa kimder donor bolýǵa quqyly?
Elimizdiń zańnamasyna sáıkes, retsıpıentpen genetıkalyq baılanysy (ıaǵnı jaqyn týystar) nemese tindik úılesimdiligi bar tulǵalar tiri donor bola alady. Tiri donor jan-jaqty medıtsınalyq tekserýden ótýi jáne onyń tinderin nemese aǵzalaryn alý múmkindigi týraly konsılıým qorytyndysyn alýy tıis.
- Donor bolýǵa nıetti adam áreketti neden bastaýy kerek?
Tinderdi nemese aǵzalardy tiri kezinde erikti túrde berýge kelisim nemese kelisimdi qaıtaryp alý sharasy «Qaıtys bolǵannan keıin tinderdi (tinniń bóligin) jáne (nemese) aǵzalardy (aǵzalardyń bóligin) transplanttaý maqsatynda olardy tiri kezinde erikti túrde berý qaǵıdalaryn bekitý týraly» Qazaqstan Respýblıkasy Densaýlyq saqtaý jáne áleýmettik damý mınıstriniń 2015 jylǵy 18 mamyrdaǵy № 360 buıryǵymen retteledi. Solaısha, atalǵan buıryqtyń 4-tarmaǵyna sáıkes, kelisimdi nemese kelisimdi qaıtaryp alýdy tirkeý donor bolýǵa nıetti adam bekitilgen emhanada iske asyrylady.
- Aǵzasy aýystyrylǵandar arasynda ótetin halyqaralyq jarystarǵa qatysý úshin memleket tarapynan qandaı qoldaý kórsetilgen? Bizdiń eldiń atynan qatysýshylar qandaı nátıje kórsetti?
- 1978 jyldan bastap eki jylda bir ret ótkiziletin Dúnıejúzilik transplant-oıyndaryna Qazaqstan alǵash ret 2017 jyly qatysty. Ispanııalyq Malagada 2017 jylǵy 23 maýsymnan bastap 2 shildege deıingi aralyqta ótken Dúnıejúzilik transplant-oıyndaryna Qazaqstan tarapynan 6 adam qatysty.
N.Á. Nazarbaevtyń tapsyrmasynan keıin Qazaqstan komandasynyń transplant-oıyndaryna qatysýdy QR Sport jáne mádenıet mınıstrligi qarjylandyrdy.
- Bizdiń elge kelip, transplantatsııa jasatqandar sany qansha?
- 2018 jyldyń jáne bıylǵy 10 aıdyń ishinde sheteldikterge olarmen birge kelgen tiri donorlardan búırek aýystyryp-qondyrý boıynsha 50 operatsııa jasaldy.
- Olar transplantatsııa jasatý úshin nege bizdiń memleketti tańdaıdy? Ota jasatý quny arzan ba, álde ota jasaý sapasy jaqsy ma?
- Aǵza transplanttaý elimizde halyqaralyq standarttar deńgeıinde júrgiziledi. Qazaqstanǵa sheteldikter aǵza transplanttaý úshin keledi, ol júrgiziletin operatsııalardyń joǵary deńgeıin kórsetedi. Qazaqstanda búırek transplantatsııasynyń quny shetelmen salystyrǵanda aıtarlyqtaı tómen (mysaly 30-60 mln teńgemen salystyrǵanda 3 mln teńge).
Eske sala ketsek, buǵan deıin aǵzaǵa muqtaj naýqastyń týysy emes adam qandaı jolmen donor bola alatynyn jazǵan bolatynbyz.