Adam boıyndaǵy sharasyzdyq belgili bir táýeldilikke ákeledi – psıholog

PETROPAVL. KAZINFORM – Táýeldilik – búginde qoǵamdy jaılaǵan dertke aınalyp, onyń túri jyldan-jylǵa kóbeıip keledi. Zııandy ádet qurdymǵa qulatyp, sýıtsıd, ajyrasý, urlyq-qarlyq, zorlyq-zombylyq, qaryzǵa batý sııaqty halge jetkizýde. Soltústik Qazaqstan oblysynda túrli táýeldi adamdarmen kásibı túrde jumys isteıtin maman, 17 jyldyq tájirıbesi bar psıholog Oleg Matveev Kazinform agenttiginiń tilshisine bergen suhbatynda jalpy táýeldilik jáne onyń paıda bolý sebebi jaıynda pikirimen bólisti. 

– Oleg Vıktorovıch, táýeldilikti aýrý deımiz. Al, bir nársege táýeldi adamnyń qaı jeri aýyrady?

– Eń aldymen mundaı adamnyń janyna tynyshtyq joq, ıaǵnı jan-dúnıesi aýyrady. Psıhologııada «ekzıstentsıaldy vakýým» degen túsinik bar. Bul degenimiz adamnyń rýhy túsýi, úmitsizdik, sharasyzdyqtyń paıda bolýy. Sheshilmegen máseleler qordalana kele osyndaı jaǵymsyz sezim paıda bolady. Keı jaǵdaıda budan qutylý úshin bir adamǵa basqa janmen áńgimelesken jetkilikti. Keıbireý úshin serýendegen paıdaly bolsa, endi biri jaqsy fılm qaraý arqyly bul negatıvti sezimnen qutylady. Bireý janyn jegen máseleden bosaný úshin birer shólmek syra ishse, endi biri esirtkini tutyný arqyly janyna tynyshtyq tappaq bolady. Buǵan shopogolızm de jatady. Biraq munyń bári beker, adam jany tynyshtalýy úshin mahabbat kerek, alaıda qazirgi adamdar bul sezim jaıynda umytqan.

Búginde qoǵamda birinshi orynǵa dúnıe-múlik shyqqan. Adamdar ádemi zattarǵa qumar, basqalardyń ol týraly ne oılaıtyny mańyzdy, saıahattaýdy, qymbat kólik minýdi sánge aınaldyrdy. Kópshilikpen qatynasý, dostardyń kóptigi, únemi pozıtıvte bolý – bul máseleden qashýdyń bir joly. Adamdardyń arasynda psıhologııaǵa bet burǵandar da kóbeıgen, munyń sebebi – olar osylaısha janyna tynyshtyq tabýdyń jolyn izdeýde. Biraq munyń bári adam janyn tynyshtandyrmaıdy, tolyq qanaǵattandyrmaıdy.

Adam boıyndaǵy barlyq másele balalyq shaqta paıda bolady. Ózin-ózi kem seziný, stereotıp, kinálaý, renish – erte jasta qalyptasady. Adam budan qutylmasa, ýaqyt óte kele úlken psıhologııalyq másele týdyryp, adamnyń janyn jegideı jeıdi. Saldarynan spırttik ishimdikterge, esirtkige jáne basqa da qumarlyq paıda bolady. Qoǵam ony bul táýeldilikten qutqarǵysy kelgenimen, munyń bári ýaqytsha. Ol qaıtadan aınalyp keledi, óıtkeni másele sheshilgen joq. Meniń psıholog retinde mindetim, mundaı adamdarmen jumys isteı otyryp, adam janynyń tynyshtyq tabýyna kómektesý.

– Paıdaly táýeldilik bola ma?

– Táýeldiliktiń túri kóp. Iıa, paıdalysy da bar. Máselen sportty alaıyq. Belgili bir jetistikke jetken sportshylarda táýeldilik bar, olar ómirin sportsyz elestete almaıdy. Al táýeldilik bolmasa chempıon bola almas edi.

Bilimge qumarlyqty aıtýǵa bolady, ııa, ondaı adamdar da bar. Olar únemi izdeniste júredi, kóp oqıdy. Bul da jaman emes. Sondyqtan táýeldilikti jaman qasıet dep baǵalaý durys emes.

– Qazirgi ýaqytta eń kóp taraǵan táýeldilik túrleri qandaı?

– Birinshi orynda lýdomanııa tur. Nege? Óıtkeni oıynqumarlar óz táýeldiligin uzaq ýaqyt boıy jasyra alady. Lýdomannyń basqalardan aıyrmashylyǵy, syrt belgileri joq, sondyqtan ata-ana balasynyń, áıeli kúıeýiniń táýeldi ekenin birneshe jyldan keıin ǵana bilýi múmkin.

Ekinshi ótkir másele – otbasyndaǵy táýeldi qarym-qatynas, zorlyq-zombylyq. Kúresý úshin zań qatańdatyldy. Biraq, menińshe, bul máseleni sheshpeıdi. Zardap shegýshi, ádette, áıel, er adam – agressor. Er adamdy jazalaıdy, al áıel she? Onyń minez-qulqynda problema bar, óıtkeni ol sondaı jaǵdaıǵa jetkizdi, ózine qol kóterýge jol berdi. Endeshe zardap shegýshimen psıholog jumys istemese, bul jaǵdaı taǵy da qaıtalanady. Ekinshi er adammen qatynasy da dál alǵashqysyndaı, tipti odan da jaman qalyptasýy múmkin. ıAǵnı bul áıelde qurban bolý qajettiligi bar. Sondyqtan zorlyq-zombylyq qurbandarymen mamandar jumys istep, psıhologııalyq máseleni sheshýge kómekteskeni jón.

Úshinshisi – veıp, elektrondy temekilerge qumarlyq, ásirese jastar arasynda beleń alǵan.

Al maskúnemdikke keler bolsaq, halyqtyń 80% maskúnemdiktiń birinshi satysy bar. Aýyr esirtkige táýeldilik búginde tómendegen, onyń ornyn túrli sıntetıka basqan.

– Prezıdent lýdomanııaǵa qatysty zańǵa qol qoıdy. Bul máseleni sheshýge kómektese me?

– Kóshelerde áli de oınaýǵa shaqyrǵan bannerler ilinip tur. Fılmderde de býkmekerlik keńselerdiń jarnamasy tolyp júr. Internette de kóp. Bir jaǵynan tyıym salyp, ekinshi jaǵynan ony jarnamalasa – qandaı nátıje kútýge bolady. Sondyqtan bul týraly aıtý erte. Zańmen máseleni túpkilikti sheshý múmkin emes, nátıje berse qazir mysaly, qylmys bolmas edi. Túrmeden shyqqan adamdardyń qaıta qylmys jasap, túrmege túsetinin bilemiz. Adamnyń nege mundaı áreketke baratyn sebebin bilý qajet. Iıa, zańmen shekteý kerek. Aıyppul salyp, jazalaý qajet. Biraq bul birinshi orynǵa shyǵarylmaýy tıis.

– Qazir bárimiz ınternetke táýeldimiz, siz munymen kelisesiz ǵoı?

– Iá, qazir barlyq aqparatty ınternet arqyly alamyz, saýda-sattyq ta, jumysymyz da osy ınternetpen baılanysty. Sondyqtan ınternetke ne úshin kirgenińdi jáne qansha ýaqyt otyrǵanyńdy qadaǵalaýyń kerek. Eger ınternet seniń ómirińe kelergi keltirmese, jumysyńnan qaldyrmasa – onda dabyl qaǵýdyń qajeti joq. Sol sııaqty mektep oqýshysy úshin de búginde ınternettiń alar orny zor. Biraq ata-ana qadaǵalap, onyń kúni boıy telefonmen otyrýyna jol bermeýi kerek.

– Adamnyń ınternetke táýeldi bolǵanyn qaıdan bilýge bolady?

– Aınalamen baılanysty úzip, bar ýaqyty kompıýterde nemese telefonda ótedi. Naqty ómirde dostary joq, eshkimmen aralaspaıdy. Sabaǵyn nemese jumysyn, úıdiń sharýasyn keıingi orynǵa qoıyp, ınternette otyrsa – bul táýeldilik.

– Siz emdeýden bas tartqan jaǵdaılar boldy ma?

– Iıa. Meniń «qara» tizimim bar. Meniń klıentterime qoıatyn óz talaptarym bar, máselen, belgilengen ýaqytta kele almasa aldyn ala eskertýi kerek. Bul – jaýapkershilik. Táýeldi adamdarda jaýapkershilik óte tómen, sondyqtan terapııada men ony aldyńǵy orynǵa shyǵaram. Keıbireýler emdi bastap, sońyna deıin jetkizbeıdi. Saldarynan emniń bári zaıa ketedi.
Sondaı-aq psıhıatrııalyq dıagnozy barlarmen jumys istemeımin. Bizdiń basty qaǵıdamyz – zııan keltirme. Eger máseleni sheshý qolymnan kelmese men ony basqa mamandarǵa joldaımyn.

– Táýeldilikten qutylý úshin qansha emdelý kerek?

– Táýeldilikten arylamyn dep óz erkimen kelgender jaqsy nátıjege qol jetkizip jatyr. Olarǵa basqa jaqqa, ońaltý ortalyqtaryna barýdyń qajeti joq. Eń bastysy adam ózi arylamyn dep sheshim qabyldaýy qajet. Áıtpese bári beker. Men táýeldi jan durys sheshim qabyldaýy úshin onyń týǵan-týystarymen, ata-analarymen de jumys isteımin. Adam ózgeremin dep ózi sheshýi tıis. Statıstıka júrgizbeımin, biraq meniń 17 jyldyq praktıkamda durys jolǵa túskender jeterlik. Ádette bir adammen 1,5-2 aı shamasynda jumys isteımin. Óıtkeni táýeldilikten qutylý ońaı emes. Ol uzaq protsess. Kópshiliktiń oıynsha adam birinshi qoldanady, sosyn táýeldilik paıda bolady dep, joq, kerisinshe, eń aldymen táýeldilik paıda bolady, al maskúnemdik, oıynqumarlyq – saldary.

– Rahmet!