Abylaıhan Ospanov: Adamı kapıtaldy damytýdyń bir tetigi – tsıfrlyq memleket
Kún tártibinen eshqashan túspeıtin adamı kapıtaldy damytýǵa qoǵam ómiriniń barlyq salalarynda genderlik teńdik qaǵıdattaryn iske asyrý maqsatynda qabyldanǵan «Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy 2030 jylǵa deıingi otbasylyq jáne genderlik saıasat tujyrymdamasynda mán berilgen bolatyn. Sonymen, atalǵan baǵytta qandaı jumystar atqarylyp jatqany týraly QR Tsıfrlyq damý, ınnovatsııalar jáne aeroǵarysh ónerkásibi vıtse-mınıstri Abylaıhan Ospanov myrzamen suhbattasqan edik.
- Abylaıhan Esenuly, memleket basshylyǵy tarapynan tsıfrlandyrýǵa asa mán berilip, el ekonomıkasynyń barlyq salasy tsıfrlanýda. Bul oraıda, osy tsıfrlandyrýmen, ınnovatsııalyq tehnologııalardy jasaýmen aınalysatyn bilikti mamandar elimizde jetkilikti me?- degen zańdy suraq týyndaıdy.
- Adamı kapıtaldyń sapasyn arttyrý – memleket damýyn qamtamasyz etýdiń negizgi alǵysharty ekenin bilesiz, sondyqtan qaı salada bolsyn bilikti mamanǵa suranys árqashan bolady. Al, ІT mamanyna, ásirese baǵdarlamashylarǵa tek Qazaqstanda emes, búkil álemde suranys joǵary. Sheteldik zertteý kompanııalary qazirgi tańda tehnologııa salasynda 4 mıllıondaı maman tapshy degen derek keltiredi. Álemdik trendterdi eskersek, aldaǵy ýaqytta bilikti baǵdarlamashylarǵa degen suranys artpasa, kemı qoımas. Óıtkeni, kez kelgen transformatsııa adammen baılanysty. Tsıfrlyq tehnologııalardy paıdalaný men damytý arqyly memleket ekonomıkasynyń básekelestigin jáne halyq ómiriniń sapasyn arttyrýdy kózdeıtin «Tsıfrlyq Qazaqstan» memlekettik baǵdarlamasy 5 baǵyt boıynsha iske asyrylýda. Sonyń tórtinshi baǵyty-adamı kapıtaldy damytý.
Bul oraıda, Úkimet kadrlyq qajettilikti boljaý negizinde suranysqa ıe servıstik jáne ındýstrııalyq 100 kásiptiń tizbesin ázirlegenin, onyń ishinde IT-mamandar, 3D modeldeý, óndiristi avtomattandyrý kezeńinde talap etiletin «aqyldy» qala qurylysy mamandyqtarynyń bar ekenin aıtyp ótkim keledi.
Sondaı-aq, aqparattyq-kommýnıkatsııalyq tehnologııalar salasynda maman daıarlaýǵa bólinetin memlekettik granttardyń sany da artýda.
Budan ózge, aqparattyq-kommýnıkatsııalyq tehnologııalar páni bastaýysh synyptan bastap engizilip, kóptegen ul-qyzdarymyz baǵdarlamalaýdyń jalpy negizderin úıretetin robototehnıka úıirmelerine qatysýda. Joǵary synyp oqýshylaryna arnalǵan ınformatıka pániniń mazmuny jańartylýda. Bul maman tapshylyǵyn boldyrmaý úshin atqarylyp jatqan sharalardyń biri ǵana.
- Abylaıhan Esenuly, elimizdi tsıfrlandyrýǵa jaýapty mınıstrliktiń tsıfrlandyrý salasyna jetekshilik etetin basshysy retinde elimizdiń JOO-da ІT salasy boıynsha beriletin bilim zaman talabyna saı dep aıta alasyz ba?
- Árıne, joǵary oqý oryndaryna ınfokommýnıkatsııalyq tehnologııalar salasy mamandaryn naryq talabyna saı etip daıarlaý ońaı emes. Sebebi, biz aqparattyq tehnologııalar qaryshtap damyp jatqan zamanda ómir súrýdemiz. Búgin shyqqan tehnologııa erteń-aq eskirip qalady. Bul álemde bolyp jatqan úrdis. Mysaly, joǵary oqý orny bekitken baǵdarlama boıynsha 4 jyl bilim alǵan stýdent ýnıversıtetti bitirip shyqqan kezde, onyń alǵan bilimi jaramsyz bolyp qalýy ábden múmkin. Sondyqtan, birinshi kezekte, mamandardy jańashyldyqqa tez beıimdelýge úıretý mańyzdy dep oılaımyn.
Osy oraıda, eńbek jónindegi ýákiletti organmen birlesip, aqparattyq-kommýnıkatsııa salasy boıynsha Salalyq biliktilik sheńberlerin ázirlep bekitkenimizdi aıtyp ótý qajet. Sonyń negizinde 49 kásibı standart ázirlenip bekitildi. Atalǵan standarttar joǵary oqý oryndarynda júzege asyrylyp, bilikti ІT mamandaryn daıarlaýǵa septigin tıgizedi dep oılaımyn.
Osy jyly aqparattyq-kommýnıkatsııalyq tehnologııalar salasyna qajetti jańa mamandyqtardyń atlasyn ázirleý boıynsha zertteý jumystaryn júrgizý josparlanǵan. Eńbek jónindegi ýákiletti organmen birlese júrgiziletin zertteý bizge aqparattyq tehnologııalar salasyna qandaı mamandyqtar qajet, suranysqa ıe emes mamandyqtar qaısy, qandaı aldaǵy 10 jylda qandaı jańa mamandyqtar paıda bolady degen suraqtarǵa jaýap beredi. Zertteý jumystary aıaqtalǵan soń, nátıjesin mindetti túrde jarııalaıtyn bolamyz.
Qazirdiń ózinde joǵary oqý oryndary zamanaýı jáne ınnovatsııalyq trendterdi eskere otyryp, bilim berý baǵdarlamalaryn jańartyp, IT-ónimderdi basqarý, Internet zattar ázirlemesi, derekterdi vızýalızatsııalaý, robototehnıka jáne IT júıeleri pánderin engizýde. Budan ózge, joǵary oqý oryndary kásiporyndarmen kelissózder júrgizip, ózderiniń AKT kafedralarynyń fılıaldaryn ashýdy kózdep otyr.
Árıne, elimizde zaman talabyna saı keletin jańa oqý ornynyń ashylǵanyn da aıtyp ótý kerek. Qazaqstan Respýblıkasynyń Tuńǵysh Prezıdenti – Elbasy N.Á. Nazarbaevtyń tapsyrmasyna sáıkes 2019 jyldyń 9 qyrkúıeginde Nur-Sultan qalasynda ınnovatsııalyq «Astana IT University» óz jumysyn bastady. «Astana IT University» naryqqa qajetti Big Data, jasandy ıntellekt, kıber qaýipsizdik, IT-menedjer jáne t.b. mamandardy daıarlaıdy. Sondaı-aq, onyń ereksheligi básekege qabiletti mamandardy daıarlaý jáne qaıta daıarlaý úshin bilim berý men ındýstrııa arasyndaǵy ózara is-qımyldy kúsheıte otyryp, aǵylshyn tilinde jedel túrde oqytady.
Sondaı-aq, 2019 jyly «Astana Hub» bazasynda alem baǵdarlamalaý mektebi ashylǵanyn aıtyp ótkim keledi. alem mektebi oqytýdyń ınnovatsııalyq ádisi boıynsha stýdentterdi jasandy ıntellekt basqaratyn qoǵamda jumys isteýge daıarlaıdy. Standartty tehnıkalyq daǵdylardan bólek stýdentter synı oılaý, jaýapkershilik alý, sheshim qabyldaý jáne toppen jumys isteý daǵdylaryn damytady. Stýdentterdiń táýliktiń kez-kelgen ýaqytynda, demalys jáne mereke kúnderi de bilimderin jetildirýine múmkindikteri bar.
Bul jerde aıtyp ótetin jaıt, atalǵan mektepte bilim tegin beriledi jáne 18-35 jas aralyǵyndaǵy barlyq tilek bildirýshi qabyldanady. Búgingi kúni mektepte baǵdarlamalaý daǵdylarynsyz básekege qabiletti bola almaıtynyn túsingen jastar bilim alýda. Sondaı-aq, qyz balalardyń atalǵan salaǵa qyzyǵýshylyǵy arta túskeni meni qýantady. Mysaly, alem mektebi stýdentteriniń shamamen 20% - y qyzdar. Mektep aldaǵy bes jylda 1000-nan astam kásibı mamandy daıarlaýdy josparlap otyr.
- Abylaıhan Esenuly, osy joǵary oqý oryndaryn támamdap, ınnovatsııalyq jobalaryn júzege asyrǵysy keletin jastarǵa qandaı qoldaý kórsetilýde.
- Ózińiz bilesiz, tehnologııalyq ınnovatsııalardy damytpaı, tórtinshi ónerkásiptik revolıýtsııaǵa qadam basý múmkin emes. Al, óndiristiń damýyna yqpal etetin tehnologııalyq bastamalardy kimderden kútemiz, árıne, birinshi kezekte, jastardan kútemiz, solarǵa úmit artamyz. «Astana Hub» IT startaptardyń halyqaralyq tehnoparkin startapshylarǵa memleket tarapynan kórsetilip jatqan qoldaýlardyń jarqyn bir kórinisi deýge bolady. Budan ózge aımaqtarda tehnologııalyq parkter men ınnovatsııalyq ortalyqtar, zerthanalar da jumys isteıdi.
Astana Hub týraly aıtatyn bolsam, tehnoparkte IT-startaptardy damytýdyń tegin baǵdarlamalary: startap mektebi, ınkýbatsııa jáne akseleratsııa baǵdarlamalary jumys isteıdi. Búgingi kúni 300-den astam startap - joba Astana Hub-tyń barlyq baǵdarlamalary boıynsha oqytý jáne qaıta daıarlaý, damytý kezeńderinen ótti, árıne tegin. Olarǵa arnaıy keńesshiler taǵaıyndalady. Keńesshiler jobalardy damytýǵa, qatelikterdi túzetip, jobanyń jańa kezeńge ótýine kómektesedi. Búgingi kúni tehnopark tolyq qýatynda jumys isteıdi. 2019 jyly IT-naryq ókilderi 18,8 mlrd. teńge ınvestıtsııa tartty, onyń ishinde, startaptar men Tehnopark qatysýshylarynyń úlesi - 6,6 mlrd teńge.
- Abylaıhan Esenuly, bilikti maman daıarlaý, jas urpaqqa aqparattyq tehnologııalardy tıimdi qoldanýdyń bazalyq bilimin bastaýysh synyptan bastap úıretý máseleleri kóterilip, qolǵa alynǵany týraly aıttyq. Bul jerde aǵa býyn ókilderine, «Tsıfrlyq Qazaqstan» memlekettik baǵdarlamasynda 2022 jylǵa qaraı halyqtyń tsıfrlyq saýattylyq deńgeıin 83%-ǵa jetkizý kózdelgen. Osy oraıda, qandaı is-sharalar atqarylýda?
- Eń aldymen, «tsıfrlyq saýattylyq» degenimiz ne? Qarapaıym tilmen aıtqanda, bul – adamnyń kúndelikti ómirde aqparattyq tehnologııalardy qoldana bilýi. Mysaly, memlekettik qyzmetterdi onlaın alýy, onlaın tólem jasaý jáne t.b. Bul turǵyda Mınıstrlik jergilikti atqarýshy organdarmen birlesip, tsıfrlyq saýattylyqty arttyrý kýrstaryn ótkizýde. Ol bes baǵyt boıynsha ázirlengen arnaıy oqý-ádistemelik baǵdarlamaǵa sáıkes oqytylýda. Atap aıtsam, derbes kompıýter men mobıldi qurylǵylardy qoldanýdan bastap, ınternet jelisin paıdalaný arqyly elektrondyq qyzmetterdi onlaın alý, elektrondyq úkimet portalymen jumys isteý, taýarlar men qyzmetterdi onlaın satyp alý, túrli aqparattyq shabýyldardan qorǵanýdyń qarapaıym joldary men tásilderin úırený.
Búgingi kúni óńirlerde saýattylyq kýrstaryn júrgizetin 2000-nan astam trenerdi daıarladyq. Ótken jyly 532 000 adam tsıfrlyq saýattylyǵyn arttyrdy, onyń ishinde, atap aıtqanda kóp balaly analar, múmkindigi shekteýli bala kútimimen úıde otyrǵan analar, barlyǵy 78,3 myń adam oqytyldy. Ásirese, sońǵylar úshin tsıfrlyq saýattylyqty arttyrý óte qajet dep esepteımin. Sebebi, avtomattandyrylǵan memlekettik qyzmetterdiń qatary jyl saıyn artyp keledi. Memleket basshysynyń tapsyrmasyna sáıkes, bıyl avtomattandyrylǵan memlekettik qyzmetterdiń kórsetkishi 90%-dy quramaq. 2019 jyly Qazaqstanda memlekettik qyzmetterdi kórsetý tártibine ózgertýler engizilip, ol zańdy túrde bekitilgen bolatyn. Jańa zańǵa sáıkes birqatar memlekettik qyzmetter jańasha kórsetile bastady. ıAǵnı, birneshe ilespe qyzmetter keshendi túrde usynylady jáne ol úshin azamatqa tek bir ret ótinish berý jetkilikti. Mysaly, múmkindigi shekteýli balalardyń ata-analary olardy dárigerlik tekserýden ótkizý, oqytý jáne ońaltý boıynsha 6 túrli qyzmet túrin alady. Buryn osy qyzmetterdi alý úshin 6 býma qujat jınaıtyn bolsa, endigi jerde olarǵa bir ret ótinish berý arqyly birneshe qyzmetti alý múmkindigi usynylady. Sondaı-aq, kompozıtti tásil arqyly kórsetiletin qyzmetterdiń da sany artýda. Árıne, bulardyń barlyǵy azamattardyń memlekettik qyzmetterdi ashyq ári jeńil alýy maqsatynda iske asyrylýda. Bul jerde atalǵan oqý kýrstarynyń turaqty jáne tegin ótkiziletinin aıtyp ótken jón.
Halyqtyń tsıfrlyq saýattylyǵyn arttyrý sharalary óz jalǵasyn taýyp qana qoımaı, odan ári kúsheıtiletin bolady. Qazirgi kúni halyqtyń tsıfrlyq saýattylyq deńgeıiniń kórsetkishi 79,6%.
- Rasymen de, qazir tsıfrlandyrý el ekonomıkasynyń barlyq salasynda júrgizilýde. Onlaın alýǵa bolatyn elektrondyq qyzmetterdiń de sany artyp keledi. Al, osy qyzmetti usynýshy memlekettik organdardyń qyzmetkerleri, jalpy kásibı mamandardyń tsıfrlyq saýattylyǵyn arttyrý máselesi, ásirese áıel azamattardyń úles sany kóp salalarda qalaı sheshilýde?
- Atalǵan baǵytta quzyrly memlekettik organdarmen birlesip tıisti jumystar atqarylýda. Mysaly, adamdar kúndelikti turmysta densaýlyq, bilim berý, eńbek, aýyl sharýashylyǵy salalary mamandarymen jıi kezdesedi. Sondyqtan, kásibı mamandardyń da tsıfrlyq saýattylyǵyn arttyrý óte mańyzdy.
2019 jyly kásiptik kadrlardy tsıfrlyq saýattylyqtyń bazalyq quzyretterine jáne beıindi aqparattyq júıelerdi paıdalanýǵa úıretý aıasynda 669 myń kásibı maman oqytyldy. Olar densaýlyq saqtaý, bilim berý, eńbek jáne halyqty áleýmettik qorǵaý salalary boıynsha túrli aqparattyq júıelerdi paıdalanýdy tegin úırendi. Atalǵan salalarda eńbek etýshilerdiń basym kópshiligi áıel azamattar ekeni belgili.
Buǵan qosa Mınıstrlik Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti janyndaǵy Memlekettik basqarý Akademııasy bazasynda memlekettik qyzmetshilerdi oqytý úshin «Memlekettik qyzmetshiniń tsıfrlyq daǵdylary» oqý baǵdarlamasyn ázirledi. Akademııa 2020 jyly atalǵan oqý baǵdarlamasy boıynsha Qazaqstannyń barlyq óńirlerinde memlekettik qyzmetshilerdi oqytady.
- Áńgimemizdi odan ári jalǵastyrsaq, elimiz genderlik teńdik strategııasyn ustanyp, áıelder men erlerdiń quqyqtary men múmkindikterine teń qaraıdy. Osy ІT salasyna názik jandylar qanshalyqty qyzyǵýshylyq tanytýda?
IT salasy, birinshi kezekte mamandardan bilimidilik pen biliktilikti, kreatıvtilikti, zerdelikti talap etetin sala. Eń bastysy, óz kásibińdi jaqsy kórseń bolǵany. Qazirgi kúni «Astana Hub» IT startaptardyń halyqaralyq tehnoparkinde akseleratsııadan ótken startapshylardyń qatarynda bilim berý, densaýlyq saqtaý, týrızm salalarynda óz jobalaryn usynýshylardyń kóbi áıel azamattar. Mysaly, muǵalimderdiń biliktiligin arttyrý jáne jumysqa ornalasý úshin kómek quraly «EduTech» onlaın platformasynyń, stomatologtarǵa kómekshi qural «MacDent» stomatologııalyq baǵdarlamasynyń, sondaı-aq, az ýaqyttyń ishinde kásibı bala kútýshisin tabýǵa múmkindik beretin «Sitters.kz» startap-jobalarynyń avtorlary názik jandylar ekenin aıtyp ótý kerek. Mundaı tabysty startap-jobalar az emes. Sondyqtan, EAEO elderiniń úkimet basshylarynyń qatysýymen ótetin «Digital Almaty» halyqaralyq forýmynda alǵash ret «ІT salasyndaǵy áıel» atalymy boıynsha premııany taǵaıyndadyq.