Abylaı hannyń armany qandaı?
Belgili jazýshy-dramatýrg, halyqaralyq «Alash» ádebı syılyǵynyń ıegeri Dýman Ramazannyń bul jańa jınaǵyna pesalary men aýdarmalary, ádebı syn maqalalary men joljazbalary toptastyrylǵan.
Qarymdy qalamgerdiń «Abylaı hannyń armany», «Kenesary - Kúnimjan», «Bala Qazybek» syndy pesalary, Harýkı Mýrakamı, Ýılıam Saroıan, Ázız Nesın, Marıo Vargas Losa, Leonıd Vladımırskıı sekildi álemge áıgili kórkemsóz sheberlerinen jasaǵan aýdarmalary, Ǵalym Jaılybaı, Maraltaı Raıymbekuly tárizdi aıtýly aqyndar jónindegi ádebı maqalalary men Mońǵolııa jáne Reseıdegi qandas aǵaıyndar ómirinen syr shertetin jolsapar jazbalary aıtar oıynyń aıshyqtyǵymen, teńizdeı telegeı mán-mazmunymen, ishine búkken qupııa-syrymen hám samaldaı esken jańashyldyǵymen erekshelenedi.
Abylaı han - qazaq tarıhynda oıyp turyp oryn alar kesek tulǵa. Ol týraly jazýǵa kez kelgen jazýshynyń tisi bata qoımasy anyq. Osy oımen avtorǵa Abylaı han týraly jazýǵa qalaısha bel býǵandyǵyn suradyq.
«Árıne, Kenesary da, Abylaı da óte kúrdeli tulǵa. Kenesarynyń Abylaı hannyń Qasym sultannan týǵan nemeresi ekeni jalpaq jurtqa aıan. Halqymyzǵa qadirli uly tulǵalar týraly jazý úshin ishki daıyndyǵyń bolýy kerek. Meniń Kenesary taqyrybyn kópten beri zerttep-zerdelep júrgenimdi kóziqaraqty oqyrman biletin shyǵar. Kezinde hannyń bas súıegi men dene súıegin izdedim, ómiri men kóterilisine baılanysty kóptegen zertteý materıaldar jazdym. «Han Keneniń qazasy» atty kitap shyǵardym. Osynyń bári meni Kenesary han týraly tarıhı drama jazýyma alyp keldi. Sátti shyqqan sııaqty. Olaı deıtinim, 2011 jylǵy Astanada ótken respýblıkalyq teatr festıvalinde «Eń úzdik drama» atandy, 2012 jyly «Jyldyń eń úzdik dramatýrgııalyq týyndysy» dep tanyldy. Astana, Shyǵys Qazaqstan, Aqmola teatrlarynda sahnalandy, áli de tabyspen júrip jatyr. Onyń ústine Túrkııanyń Ankara jáne Ystambul qalalarynyń teatrlarynda túrik tilinde qoıyldy. Bul spektakl Astana teatryna da úlken abyroı-bedel alyp keldi. Sondyqtan da bolar «endi Abylaı hannyń kórkem beınesin Elorda sahnasyna shyǵarsaq» degen usynysymdy rejısser Bolat Uzaqov pen sol kezdegi teatr basshysy Erkin Jýasbek myrzalar qyzý qoldaı ketti. Sóıtip «Abylaı hannyń armany» atty tarıhı drama dúnıege keldi», - dep jaýap berdi avtor.
Jalpy ár kórkem shyǵarmanyń óz aıtar oıy bolady. Biz avtordan bul shyǵarma arqyly ne aıtpaq bolǵandyǵyn, sondaǵy Abylaı hannyń armany qandaı degen suraq qoıdyq.
«Iá, men bunymen ne aıtpaq boldym? Aıtaıyn degenim, keıde bir eldiń tarıhyna, bolashaq taǵdyr-talaıyna yqpal etetin tarıhı tulǵalar bolady. Keıde bir tarıhı tulǵanyń aqyldylyǵy arqasynda sol el gúldenedi, ósedi, órkendeıdi, qanatyn keńge jaıady nemese aqymaqtyǵynyń kesirinen kúıreýge ushyraıdy. Aıta bersek, munyń mysaly óte kóp. Sonyń bir dáleli osy. Ámirsananyń aqymaqtyǵynyń arqasynda qýatty Jońǵar eli jer betinen joıylyp ketti, Abylaı hannyń kemeńgerliginiń arqasynda Qazaq eli tutastyǵyn saqtap qaldy. Qazirgi biz ıe bolyp otyrǵan Qazaq eliniń terrıtorııasyn sol Abylaı babamyz belgilep berip ketkeni - tarıhı shyndyq. Eger Abylaı hannyń kóregen saıasaty bolmasa, bizdiń de jońǵarlardyń kebin kıerimiz anyq edi. Sondyqtan Abylaı handy qalaı qurmettesek te, jarasady. Men sol babamyzdyń erligi men aqylyna súısinetin urpaǵy retinde bir paryzymdy ótedim ǵoı dep oılaımyn.
Pesamda Abylaı hannyń aýzymen aıtylatyn mynadaı qanatty sóz bar. «Jońǵarlardyń túbine jetken - alaýyzdyq, osy kesirli dertten arylmaı, bizdiń de kósegemiz kógere qoımas!» Buny aıtqan men emes, Abylaı babamyzdyń tól sózi. Biraq osy sózdi qazir de qaıtalaǵym kelip turady. Óıtkeni, áli de mán-mańyzyn joǵalta qomaǵan sóz. Qazir de bizge eń basty keregi - bereke-birlik! Onsyz kósegemiz kógere qoımaıdy. Mine, kórkem shyǵarmanyń aıtary búgingi kúnmen astasyp jatqanda ǵana onyń qundylyǵy men mańyzy arta túspek. Iá, sonymen bul shyǵarmamen ne aıtqym keldi, qysqasha qaıyryp aıtar bolsaq, eger alaýyz bolsaq, jońǵarlar sııaqty bizdiń de qurdymǵa qulap ketýimiz ǵajap emes, al bereke-birlikte bolsaq, eshqandaı jaý ala almaıdy. Bul meniń halqyma óner arqyly eskertýim! Ónerdiń qudireti de osynda jatyr emes pe?!» - dep sózin qorytty jazýshy. Iá, Abylaı hannyń armany - kúlli qazaq balasynyń basyn qosyp, biriktirý.
Prezıdentimiz N. Nazarbaev ta kúni keshe jarııalaǵan «Nurly jol - bolashaqqa bastar jol» Joldaýynda osy birlikti aıtyp ótti emes pe?
«Qazaqstannyń shyqqan shyńy men baǵyndyrǵan bıikteriniń eń basty sebebi - birlik, berekesi. Biz turaqtylyqty baǵalaı bilgenimizdiń arqasynda búgingi tabystarǵa jettik. Eshkimdi kemsitpeı, eshkimniń tili men dilin mansuqtamaı, barlyq azamattarǵa teń múmkindik berý arqyly turaqtylyqty nyǵaıtyp kelemiz. Bizdiń keıingi urpaqqa amanattar eń basty baılyǵymyz - El birligi bolýy kerek. Osynaý jalpyulttyq qundylyqty biz árbir jastyń boıyna sińire bilýge tıispiz. El birligi - bizdiń barsha tabystarymyzdyń kilti», - deıdi Elbasy.
Endeshe, babalarymyz arman etken birligimizdi saqtaı otyryp, bıik shyńdardy baǵyndyra bereıik! Ospanova Gúlden