Ábýtálip Amanov: Bozkilemde balýan barlyǵyna daıyn boýly tıis
- Shákirtterimniń bıikterdi baǵyndyrǵany eńbektiń, tókken terińniń zaıa ketpegendigin kórsetedi, - dedi Ábýtálip aǵamyz bizben áńgimesinde.
– Shákirtterimniń kóbisi talaı dúbirli dodada top jardy. Atap aıtsam, olardyń qatarynda 1979 jyly sport mektep-ınternattary oqýshylary arasyndaǵy Keńes Odaǵy chempıonatynyń kúmis júldegeri, KSRO sport sheberi Bolat Ýaıysov, jastar arasynda Qazaqstan chempıony, KSRO sport sheberi Ábýbákir Tájimbetov bar. Sondaı-aq, Azııa chempıonatynyń qola júldegeri, Ortalyq Azııa oıyndarynyń jeńimpazy, KSRO sport sheberi, Murat Mámbetov pen onyń baýyrlary Qazaqstan Respýblıkasynyń sport sheberleri Ǵazız jáne Jomart Mámbetovter, Saıdbek Aqylbekov, QR sport sheberi, jastar arasynda Qazaqstan júldegeri Samat Qojabaev, Marǵulan Júsipovke tálim berdim. Eńbek jolymda 200-den asa balǵyndy bozkilemde baýlyǵan ekenmin. Qazir el sportynda úlken bedelge ıe olyp júrgen Dáýlet Nııazbekov pen Ǵalymjan Óserbaev osyndaı úzdik shákirtterimniń biri boldy.
- Sportshyǵa tolaıym tabysqa jetýi úshin qandaı qasıetter qajet dep oılaısyz?
- Eń aldymen minez qajet. Alda talaı jarys kútip tur. Qanshama qarsylaspen boz kilem ústinde taıtalasqa túsýiń tıis. Men shákirtterimniń fızıkalyq daıyndyǵyna mán beremin. Árbir jas órendi sportqa endi kelgennen sharshatyp almaýymyz tıis. Olarǵa birden salmaq salsań beti qaıtyp qalýy da ǵajap emes. Sondyqtan jasóspirimderdi daıyndaýda tıimdi ádisteme qajet dep oılaımyn.
Álemniń keıbir memleketterinde balýandardy daıyndaýdyń ózindik tájirıbesi bar. Bizde de bapkerler sondaı ádis-tásilge súıenedi. Ol uzaq jyldan beri jınalǵan. Dese de, onda keıbir olqylyqtar bar. Úıirmege endi qatysyp júrgen jas órenderdi birden túrli jarysqa alyp barýǵa umtylamyz. Oǵan qosa júldeger qatarynan kórinýge talap qoıylady. Meniń oıymşa, osylaısha jas sportshyǵa kóp salmaq túsirip alatyn sekildimiz. Bul balanyń meseliniń qaıtyp qalýyna alyp kelýi ábden múmkin.
- Qazaq halqy ejelden kúres ónerine beıim ekenin tarıhtan jaqsy bilemiz. Dese de úlken saıystarda qarsylastarymyzǵa nege ese jiberip qoıyp júrmiz?
- Reseıde ıAkýtııa degen aımaq bar. Onda 800 myńnan astam adam turady. Turǵyndar sany bizdiń oblyspen shamalas. Sol óńirdiń ózinen qanshama myqty balýandar shyqty. Biz olardyń sportshy daıyndaý isine mán berip kórdik pe? Taǵy bir oqıǵa oıǵa oralady. Bir áriptesim Bolgarııaǵa baryp bapkerlik jasaýǵa kelisimge keldi. Qomaqty jalaqysy bar. Ol bizdegi tájirıbe boıynsha shákirtterine tálim beredi. Kúnderdiń kúninde oǵan jergilikti basshylar sportshylarǵa úlken salmaq salmaý jóninde eskertý jasaıdy. Aqyrynda ol qyzmetinen ketýge májbúr boldy. Óıtkeni, ol elde balýandar daıyndaýdyń óz ádistemesi bar. Baıqaǵanymyz, kóptegen elde talantty jastardy eresekter arasyndaǵy bedeldi básekelerge deıin sharshatyp almaýǵa tyrysady.
- Shákirtterińizge saıysqa túser aldynda qandaı aqyl-keńes beresiz?
- Oǵan bir sózben jaýap berý ońaı tımes. Onyń birneshe sebebi bar. Árbir dúbirli dodaǵa osal sportshy kelmesi anyq. Bári de jeńimpaz tuǵyrynan kórinýdi qalaıdy. Oǵan qaısysy daıyn? Bul jerde men tek balýannyń fızıkalyq daıyndyǵyn sóz etip otyrǵan joqpyn. Sportshy psıhologııalyq turǵydan da osal túspeýi kerek. Jeńiske jetý jolynda árbir balýan túrli tásilderge barady. Sol aılaǵa túsip qalmaýy qajet. Keıde tóreshiler tarapynan bura tartý jaǵdaıy da kezdesedi. Sondyqtan boz kilem ústindegi beldesýde balýan barlyǵyna daıyn bolýy tıis. Osydan keıin ǵana olar joǵary nátıjege qol soza alady.
- Syrttan sportshylar shaqyrýǵa qalaı qaraısyz?
- Qaıbir jyldary elimizde syrttan sportshylar shaqyrý beleń alyp ketti. Ókinishtisi, kúreste olardyń arasynan Olımpıada men Álem chempıonatynda chempıon tuǵyrynan kóringen eshkim bolǵan joq. Onyń sebebi de belgili. Eshkim óziniń myqtysyn shetke jibere qoımaıdy. Óziniń elinde jarqyrap kórine almaǵan balýan qaıda bolsa da sol deńgeıden joǵary shyǵa almaıdy. Aıta keterligi, qazir kúres ónerinde jergilikti balýandar jaqsy kórinip keledi. Olardyń arasynan olqylyqtyń ornyn toltyratyn shymyr jigitter shyǵady degen úmit bar.
- Qazir erkin kúresten Syr óńiriniń balýandary aldyńǵy lekten kórinip keledi. Oǵan qandaı jumystar áser etti dep oılaısyz?
- Kezinde Qyzylorda oblysy erkin kúresten sońǵy oryndardy mise tutyp keldi. Elimizdiń ózge óńirlerindegi balýandar bizdiń jigitterdi qarsylas kórmeıtin. Meniń bul salada eńbek etip kele jatqanyma qyryq jylǵa jýyqtady. Qazirge deıin oblysta sportty damytýǵa qanshama kúsh jumsaldy. Nátıjesin kórip júrmiz. Erkin kúresten talaı sheberdi daıyndap shyǵarýǵa múmkindik týdy. Jer-jerde ashylyp jatqan sport keshenderinde erkin kúres úıirmeleri bar. Olarda sheberligi shyńdalǵan jastar shoǵyry ósip keledi.
- Sóz sońynda ózińiz jaıynda qysqasha aıta ketseńiz...
- Men 1958 jyly Jańaqorǵan aýdanynda dúnıege keldim. Úıdiń tuńǵyshy bolǵandyqtan ájemniń qolynda tárbıelendim. Ákem Nurlybek aýyl-aımaqqa aty tanys azamat boldy. Ol toı-jıyndarda kókpar tartyp, qazaq kúresinde kúsh synasatyn. Bala kezde belgili ǵoı, aramyzdan bireý tańsyq nársege bet bursa, bárimiz sonyń izinen eretin edik. Biz de sol, 7-synypta oqyp júrgende synyp bolyp, kúreske qatysatynbyz. Ol kezde qazirgideı sport nysandary joq. 70-jyldary dalada, taldyń kóleńkesinde, áıteýir bir yńǵaıly oryndarda jattyǵý jasaıtynbyz. Sonda ájem Bıbiajar maǵan qatty alańdaýshy edi. Álsirep qalasyń dep, álsin-álsin as-sý ázirlep báıek bolatyn. Al anam meniń jattyqtyrýshy bolǵanymdy qalady. Aqyry anamnyń armany oryndaldy ǵoı. 1976-1978 jyldary KSRO Qarýly Kúshteriniń qatarynda áskerı boryshymdy ótegen soń Almaty qalasyndaǵy Qazaqtyń dene tárbıesi ınstıtýtyna tústim. 1984 jyly dene tárbıesi jáne sport mamandyǵyn támamdadym. 1995-2001 jyldar aralyǵynda týǵan jerimde balalar men jasóspirimder sport mektebiniń dırektory qyzmetin atqardym. Odan keıin 7 jyl Qyzylorda oblysynyń sportta daryndy balalarǵa arnalǵan mektep-ınternatynda, 5 jyl №1 oblystyq mamandandyrylǵan balalar men jasóspirimderdiń olımpıadalyq rezerv mektebinde erkin kúres bóliminiń jattyqtyrýshysy bolyp jumys jasadym. Qazirgi tańda oblystyq joǵary sport sheberligi mektebinde aǵa bapker qyzmetin atqaryp kelemin.
- Áńgimeńizge raqmet.
