Abaıdyń pedagogıkalyq ıdeıalary qazirgi bilim berý júıesinde qalaı iske asyrylyp jatyr
ASTANA. KAZINFORM — Abaı Qunanbaıulynyń 180 jyldyq mereıtoıyna arnalǵan halyqaralyq, respýblıkalyq jáne óńirlik deńgeıdegi túrli aýqymdy is-sharalar ótip jatyr. Bul turǵyda Abaı ilimine erekshe ekpin qoıylyp otyr. Abaı eńbekterindegi bilimge úndeýi Qazaqstannyń oqý-aǵartý salasynda da barynsha qamtylǵan.
Qazaqstanda Abaı atyndaǵy 120-ǵa jýyq mektep bar
Oqý-aǵartý mınıstrliginiń málimetine qaraǵanda, Abaı atyndaǵy 119 mektep bar. Bul rette, Aqmola oblysynda – 5, Aqtóbe oblysynda– 3, Almaty oblysynda – 8, Atyraý oblysynda – 5, Shyǵys Qazaqstanda – 5, Jambyl oblysynda – 12, Batys Qazaqstanda – 6, Qaraǵandy oblysynda – 9, Qostanaı oblysynda – 9, Qyzylorda oblysynda – 5, Mańǵystaý oblysynda – 2, Pavlodar oblysynda – 10, Soltústik Qazaqstanda – 2, Túrkistan oblysynda – 18, Abaı oblysynda – 6, Jetisý oblysynda – 7, Ulytaý oblysynda –2, Almaty qalasynda – 1, Astana qalasynda – 1 jáne Shymkent qalasynda úsh oqý orny qamtylǵan.
- Qazaqstan Respýblıkasy Oqý-aǵartý mınıstriniń 2022 jylǵy 16 qyrkúıektegi № 399 buıryǵyna sáıkes, Bastaýysh, negizgi orta jáne jalpy orta bilim deńgeıleriniń jalpy bilim beretin pánderi men tańdaý kýrstary boıynsha úlgilik oqý baǵdarlamalarynda Abaı Qunanbaıulynyń shyǵarmalary 2-11- synyptar aralyǵynda qamtylǵan.
Birinshiden, bastaýysh bilim berý deńgeıiniń 2-4-synyptaryna arnalǵan «Ádebıettik oqý» oqý páni boıynsha úlgilik oqý baǵdarlamasynda A. Qunanbaıuly jazba ádebıetiniń úlgisi retinde oqytylady. Ekinshiden, negizgi orta bilim berý deńgeıiniń 5-9-synyptaryna arnalǵan «Qazaq ádebıeti» oqý páni boıynsha úlgilik oqý baǵdarlamasynda «Men jazbaımyn óleńdi ermek úshin», «Ǵylym tappaı maqtanba» óleńderi, qara sózderinen: «Birinshi sóz», «Jetinshi sóz», «Otyz birinshi sóz» aıasynda tárbıe beriledi, - delingen Oqý-aǵartý mınıstrliginiń málimetinde.
Jalpy orta bilim berý deńgeıiniń qoǵamdyq-gýmanıtarlyq baǵytyndaǵy 10-11-synyptaryna arnalǵan «Qazaq ádebıeti» oqý páni boıynsha úlgilik oqý baǵdarlamasynda «Segiz aıaq», «Óleń – sózdiń patshasy, sóz sarasy», «Kóńilim qaıtty dostan da, dushpannan da», «Sabyrsyz, arsyz, erinshek», «Qalyń elim, qazaǵym, qaıran jurtym», «Bolys boldym, minekı», «Laı sýǵa maı bitpes qoı ótkenge» óleńderi; On jetinshi qarasóz, Otyz ekinshi qarasóz, Otyz úshinshi qarasóz, «Eskendir» poemasy oqytylady.
Sonymen qatar, negizgi orta bilim berý deńgeıiniń mamandandyrylǵan qazaq tili men ádebıetin tereńdete oqytatyn jelilik «Abaı mektepteriniń» 5-9-synyptaryna arnalǵan «Abaıtaný» oqý páninen úlgilik oqý baǵdarlamasynda Abaı Qunanbaıulynyń ómirbaıany, aqyn týraly zertteýler, qara sózderi, óleńderi, Abaıdyń ádebı ortasy, aýdarmalary, aqyn shákirtteriniń ómirbaıany men shyǵarmalary qamtylǵan.
Abaıdyń ádebı jáne rýhanı murasyn nasıhattaý
Elimizde jyl saıyn mektep oqýshylary arasynda «Abaı oqýlary» shyǵarmashylyq baıqaýy uıymdastyrylady. Negizgi maqsaty – qazaq halqynyń ádebı muralaryn dáripteý, mektep oqýshylarynyń klassıkalyq ádebıetterdi oqýǵa degen qyzyǵýshylyqtaryn arttyrý. Abaı jáne Shákárim shyǵarmalaryndaǵy estetıkalyq talǵam men tulǵalyq qasıetti nasıhattaý, ulylar poezııasyna, ulttyń rýhanı murasyna degen súıispenshilikke tárbıeleý. 2000 jyldan bastap baıqaýdyń respýblıkalyq kezeńine qatysqan oqýshylardyń jalpy sany 3 300-ge jýyqqa jetti, onyń 1 321-i aýyldyq eldi mekennen. Búgingi kúnge deıin jeńimpazdar men júldegerler sany 1 475 oqýshyny qurap otyr. Baıqaý nátıjesinde jeńimpazdar Mınıstrliktiń I, II, III dárejeli dıplomdarymen jáne altyn, kúmis, qola medaldarymen marapattalyp, baǵaly syılyqtarǵa ıe bolady.
Sonymen qatar, is-sharanyń jeńimpazdaryna joǵary oqý oryndarynyń «Til men ádebıet» kafedralaryna rektorlyq granttar taǵaıyndalady. Qazirgi kezde Abaı oqýlarynyń jeńimpazdary joǵary oqý oryndaryn aıaqtap, elimizdiń túrli salalarynda jemisti eńbek etýde.
Aǵymdaǵy jyly Abaı Qunanbaıulynyń 180 jyldyǵyna oraı baıqaý 8-21 maýsym aralyǵynda Semeı qalasynda jalpy bilim beretin uıymdardyń 8-11 synyp oqýshylary arasynda ótkizildi.
Bıylǵy baıqaýdyń ereksheligi – onyń halyqaralyq deńgeıde ótkizilýinde. Bul bastama tek mereıtoı qurmetine baılanysty emes, sondaı-aq uly oıshyl Abaı Qunanbaıulynyń rýhanı murasyn sheteldegi qazaq jastaryna ortaq qundylyq retinde nasıhattaý maqsatynda júzege asyryldy. Baıqaýǵa sheteldik qandas órenderdiń qatysýy arqyly Abaı shyǵarmashylyǵy halyqaralyq deńgeıde keńinen tanylyp, ulttyq rýhanı muranyń biriktirýshi kúsh retindegi róli aıqyndala tústi. Atap aıtqanda, Altaı, Mońǵolııa, Qytaı, Túrikmenstan jáne Ózbekstan elderinen kelgen oqýshylar sahnada óz ónerlerin kórsetip, kórermenderdiń ystyq yqylasyna bólendi. Baıqaýǵa qatysýshylar men olardyń jetekshileri Bórlidegi Abaı men Muhtar Áýezov murajaıyna, Syrt Qasqabulaqtaǵy Abaıdyń týǵan jerine saıahat jasap, sondaı-aq «Eńlik-Kebek» pen Shilikti mekenindegi teatrlandyrylǵan kórinisterdi tamashalady.
Jas býynnyń tárbıe isinde Abaıdyń ilimi qanshalyqty qamtylǵan?
Abaı Qunanbaıulynyń «Tolyq adam» tanymy – qazaq rýhanııaty men tárbıesiniń tereń mánin aıqyndaıtyn ilim.
Bul ilim adamnyń rýhanı kemeldenýin, ózin-ózi únemi jetildirýin, aqyl, júrek jáne qaırattyń tutastyǵyna negizdelgen úılesimdi tulǵa qalyptastyrýdy kózdeıdi. Abaıdyń danalyqqa toly qara sózderi men poezııasy arqyly tanylǵan bul model búgingi bilim men tárbıe júıesinde de mańyzyn joǵaltpaı, qaıta jańa mazmunmen tolyqtyrylýda. «Adal azamat» birtutas tárbıe baǵdarlamasy – tulǵa tárbıesin ulttyq negizde uıymdastyrýǵa baǵyttalǵan tutas tujyrymdamalyq joba. Baǵdarlamanyń qundylyqtar júıesi men tárbıe mazmuny Abaıdyń «Tolyq adam» ilimimen ózara sabaqtas, maǵynalyq úndestikke qurylǵan.
Atap aıtqanda, baǵdarlamada tómendegi qundylyqtar basshylyqqa alynady:
• Táýelsizdik jáne otanshyldyq
• Ádildik pen jaýapkershilik
• Eńbekqorlyq pen kásibı biliktilik
• Jasampazdyq pen jańashyldyq
•Birlik jáne yntymaq
• Zań men tártip
- Bul qundylyqtar – Abaı sıpattaǵan «tolyq adamnyń» ishki bolmysynyń negizi. Olardyń árqaısysy baǵdarlama aıasynda naqty is-sharalar arqyly júıeli júzege asyrylady. Baǵdarlama qurylymynda Abaı murasy tárbıe protsesiniń ózegine aınalǵan, - dep atalyp ótken Oqý-aǵartý mınıstrligi málimetinde.
Ár aptada uıymdastyrylatyn «Apta dáıeksózi» arqyly Abaı sózderi men halyq danalyǵy oqýshylar men ata-analar nazaryna usynylady. Sondaı-aq, «Ónegeli 15 mınýt» ata-analar men balalar arasyndaǵy kúndelikti adamı áńgimelerge arnalady. Bul – júrek tárbıesine basymdyq beretin Abaı ustanymyna saı keledi. Synyp saǵattary men tárbıelik jobalarda bilim alýshylardyń rýhanı-adamgershilik damýyna, ulttyq bolmysty sińirýge jáne ishki mádenıetin qalyptastyrýǵa mán beriledi. Bul rette Abaımen qatar, Y.Altynsarın, A.Baıtursynuly, M. Jumabaev syndy aǵartýshylardyń pedagogıkalyq ıdeıalary da baǵdarlama ádisnamasynyń negizin quraıdy. Jalpy alǵanda, «Adal azamat» birtutas tárbıe baǵdarlamasy Abaıdyń «Tolyq adam» ilimin tárbıe júıesiniń ıdeologııalyq ári ádisnamalyq ózegine aınaldyryp otyr.
Baǵdarlama arqyly ulttyq ıdeıalar men rýhanı muralar qazirgi bilim alýshynyń bolmysyn qalyptastyrýda naqty qural retinde qoldanys tabýda.