Abaıdyń 180 jyldyǵy: Abaı oblysyndaǵy onkúndik sharalar qalaı ótti
SEMEI.KAZINFORM — Abaıdyń 180 jyldyq mereıtoıy uly aqyn atyndaǵy oblysta tuńǵysh ret 10 kún boıy atalyp ótildi. Bul maqalada osy ýaqyt ishinde nendeı sharalar ótkizilip, qandaı ıgi bastamalar iske asqanyn sóz etpekpiz.
Birinshi kún
Eń áýeli onkúndiktiń jospary jasalyp, ol qamysqa tıgen órtteı jan-jaqqa jyldam taratylyp, «saýyn aıtylyp» qonaqtar shaqyryldy. Dúbirdiń kúbiri jetkende Abaı toıynan qalys qalýdy ar sanaǵan talaı adam barlyq sharýasyn ysyryp, hakimniń ólkesine qustaı ushty. Oblys ákimdigi 180 jyldyqty toı-tomalaq sııaqty emes, este qalarlyqtaı, elge bereri bar bolatyndaı qylyp ótkizýge den qoıypty.
1 tamyzda Semeıdegi Muhtar Áýezov atyndaǵy pedagogıkalyq kolledjdiń «Es-Aımaq» rýhanı ortalyǵynda «Abai akademiasy» atty entsıklopedııalyq portaldyń tusaýkeseri ótti. «Abai akademiasy» jobasynyń jetekshisi Aıjan Tábarakqyzy jınalǵandarǵa portaldy tanystyrdy.
Bul portal — Abaı murasyn óskeleń urpaqqa nasıhattaıtyn, aqyn týraly tolyq málimet usynatyn ǵylymı-tanymdyq derekkóz. Platformada aqynnyń ádebı, ǵylymı, pýblıtsıstıkalyq jáne epıstolıarlyq eńbekteri tekstologııalyq saraptamamen, túrli formatta jınaqtalǵan. Materıaldar Abaı ınstıtýttary, ǵylymı ortalyqtar, arhıvter men murajaılardan alynyp, tsıfrly túrde engizilgen. Sondaı-aq tele-radıo habarlar men derekti fılmder de qamtylǵan. Bul hakimniń taǵylymy tereń týyndylaryn úıden shyqpaı-aq oqýǵa múmkindik beredi.
Sodan soń qaladaǵy Beıbitshilik aralynda etnoaýyl ashyldy. Munda 10-nan astam kıiz úı tigilip, 10 tamyzǵa deıin qazaq kúresi, karate-do kekýshınkaı, taekvondo, sadaq atý, qol kúresi, doıby, toǵyzqumalaq, týrnıkke tartylý, gir kóterý, asyq atý syndy ulttyq jáne zamanaýı sport túrlerinen ashyq qalalyq chempıonattar ótti.
2 tamyz
Kelesi kúni Semeıde Túrkistan oblysynyń mádenı kúnderi bastaldy. Eki kúnge sozylǵan bul is-sharada qolóner sheberleriniń kórmesi ótip, kúmis kómeı ánshiler halyqtyń qulaq quryshyn qandyrdy.
Mádenı kúnder aıasynda aýyl sharýashylyǵy ónimderiniń jármeńkesi uıymdastyryldy. Jármeńkege Túrkistan oblysynan 540 tonnadan asatyn, 40-qa jýyq ónim túrleri jetkizildi.
Al keshke «Abaı QUIZ» respýblıkalyq zııatkerlik oıyny ótti. Osyndaı aýqymdy oıyn el kóleminde buryn-sońdy bolmaǵan. Olaı deıtinimiz, oǵan 10 óńirden kelgen 180 komanda, 1080 adam qatysty. Bul kórsetkish respýblıkalyq deńgeıde ulttyq rekord retinde Qazaqstan rekordtar kitabyna da usynylmaq.
Saıystyń jalpy júlde qory 4,7 mıllıon teńgeni qurady. Astanadan kelgen «Brainstorm» komandasy qarsylastarynan oq boıy ozyq shyǵyp, 1 mln teńgeni qanjyǵaǵa baılady. Al ekinshi oryndy almatylyq «Almaty Mıks» komandasy alsa, 3 oryndy Semeıdiń «Turaqsyz tirkester» komandasy ıelendi.
3 tamyz
Úshinshi kúni «Abaı murasy — halyq danalyǵy» ádebı kesh bolyp, jyr nóseri tógildi. Onda Abaıdyń ánderi shyrqalyp, óleńderi mánerlep oqyldy. 2025 jyl «Jumysshy mamandyqtar jyly» bolǵandyqtan bul salada ter tógip júrgen jandar da óz ónerlerin kórsetip, Abaıdyń shyǵarmashylyǵyn qanshalyqty biletindikterin pash etti.
Keshke dúıim jurt Abaı atyndaǵy teatrdaǵy «Abaı álemi» atty ulttyq rýhanı keshke bet túzedi.
4 tamyz
Bul kún kúshtik ekstrımnen «Semeı batyry» ashyq týrnırimen bastaý aldy. Jaýyryny soqpaqtaı, judyryǵy toqpaqtaı jigitter Ertis ózeniniń jaǵalaýynda kúsh synasty.
Olar 70 kelilik aýyr qapty alyp júrý, 32 kelilik gir tasty julqa kóterý, 50 kelilik bórenemen otyryp-turý, alyp dóńgelekti aýdarý syndy saıys túrlerinen baq synasty. Úzdikter baǵaly syılyqtarmen marapattaldy.
Odan soń Qazaqstannyń Halyq ártisi Seken Turysbekovtiń jáne «Aq jaýyn» orkestriniń «Abaı joly» atty kontserti ótti. Hakim aıtqandaı, ásem án men tátti kúı «qulaqtan kirip, boıdy aldy».
5 tamyz
Besinshi kúndi sportsúıer qaýymnyń asyǵa kútkeni sózsiz. Sebebi sol kúni qazaq kúresinen respýblıkalyq chempıonat bastaldy. Al ónersúıer jurt Shahmardan Ábilovtyń «Oı tolǵaý — hakim Abaı»monooperasyn tamashalady. Bul kúnde halyqaralyq sán kórsetilimi de uıymdastyryldy. Onda qazaqtyń dástúrli kıim úlgileri qazirgi zaman talabyna saı jańǵyrtylyp, san alýan kıim-keshek ulttyq oıýmen órnekteldi. Kórsetilim úsh bólimnen turdy. Atap aıtqanda, «Abaı — shabyt kózi», «Qazaqı stıl zamanaýı úlgide», «Mura — bolashaqqa jol». Bul Abaı murasyn nasıhattaýda sán salasyn da kádege jaratýǵa bolatynyń birden-bir dáleli.
6 tamyz
Altynshy kún erekshe este qalary anyq. Sebebi sol kúni Semeıde zaǵıp jáne nashar kóretin azamattarǵa arnalǵan arnaıy kitaphana ashyldy. Jylyna 15 myńnan astam kelýshini qabyldaıtyn jańa ınklıýzıvti kitaphanany «Samuryq-Qazyna» qorynyń Abaıdyń 180 jyldyǵyna Abaı oblysynyń turǵyndaryna jasaǵan erekshe syılyǵy deýge bolady.
Joba Samruk-Kazyna Trust korporatıvtik qaıyrymdylyq qorynyń qoldaýymen 410 mln teńgege qarjylandyryldy. Bul — mádenı-áleýmettik mekeme elimizdegi óńirlik deńgeıdegi eń iri jáne zamanaýı ınklıýzıvti keńistik.
— Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev «Abaı qazaqtyń damylsyz oqyp-úırengenin bar jan-tánimen qalady. „Ǵylym tappaı maqtanba“ dep, bilimdi ıgermeıinshe, bıikterdiń baǵyna qoımaıtynyn aıtty. Ol „Biz ǵylymdy satyp mal izdemek emespiz“, — dep tujyrymdap, kerisinshe, el dáýletti bolýy úshin ǵylymdy ıgerý kerektigine nazar aýdardy. Uly Abaıdyń „Paıda oılama, ar oıla, Talap qyl artyq bilýge“ degen ónegeli ósıetin de osy turǵydan uǵynýymyz qajet» dep atap ótken bolatyn. Bul jańa kitaphana — erekshe qajettilikteri bar azamattardyń bilimge qulshynysy men izdenisterine tıisti jaǵdaı jasaýda aıryqsha mańyzǵa ıe. Olardyń bilim alý, shyǵarmashylyqpen aınalysý, mádenı jáne rýhanı damý múmkindikterin keńeıtýde erekshe ról atqarary sózsiz, — dedi oblys ákimi Berik Ýálı.
Ekiqabatty ǵımarattyń jalpy aýdany — 852 sharshy metr. Nysan zaǵıp jáne nashar kóretin jandardyń qajettilikterine beıimdelgen.
7 tamyz
Bul kúnde eki birdeı mańyzdy kitaptyń tusaýy kesildi. Olar — halyqaralyq «Alash» ádebı syılyǵynyń ıegeri, jazýshy Asqar Altaıdyń «Abaı joly» entsıklopedııasy jáne «Daryn» memlekettik jastar syılyǵynyń laýreaty, qalamger Baǵashar Tursynbaıulynyń «Abaı Qunanbaıuly kim?» atty kitaby.
Qos týyndy uly aqynnyń rýhanı álemin tereńnen tanýǵa, onyń murasyna jańasha kózqaraspen úńilýge múmkindik beretin qundy eńbekter. Entsıklopedııalyq jáne tanymdyq sıpattaǵy bul kitaptar ádebıetsúıer qaýymǵa arnalǵan mańyzdy rýhanı olja.
8 tamyz
Abaı ólkesi jurtshylyǵynyń aıtysty kórmegenine qansha jyl?! Ábden sýsap qalǵan buqara 8 tamyzdy asyǵa kútti. Óıtkeni «Adamzattyń Abaıy» atty respýblıkalyq aqyndar aıtysyna kileń saıdyń tasyndaı aqyndar keletindigi jarııa etilgen. Kórermenniń qaptaǵany sonsha, Abaı teatrynyń ishi sarala qanat aranyń gýildegen uıasy tárizdi bolyp ketti. Otyratyn ornyń ne, turatyn jer tappaısyń.
Barlyǵy 12 aıtysker aqyn qatysty. Atap aıtqanda, Aıbek Qalıev, Maqsat Aqanov, Muhtar Nııazov, Rústem Qaıyrtaıuly, Jansaıa Mýsına, Aspanbek Shuǵataev, Meıirbek Sultanhan syndy 6 «Altyn dombyra» ıegeri men Ásem Erejeqyzy, Shuǵaıyp Sezimhan, «Asyl dombyra» ıegeri Aıbek Jeńisqazın, Serik Qýanǵan, Qýandyq Kenjebekuly, Ómirjan Kópbosynov. Aıtysty belgili aıtysker aqyn, Parlament Májilisiniń depýtaty Amanjol Áltaev júrgizdi.
Aıtys bastalar aldynda aımaq basshysy Berik Ýálıdiń qazylar alqasynyń tóraǵasy — QR eńbek sińirgen qaıratkeri Júrsin Erman otyrǵan qolarbany demep kele jatqan fotosýreti áleýmettik jelide tarap ketip, kóptiń kóńilin súısintti.
— Aqyn aǵasynyń arbasyn súırep kele jatqan ákim inisin kórgende júrek shym ete qaldy… Baýyrjan Momyshulynyń akter Kenenbaı Qojabekovtyń qolarbasyn ıterip kele jatqan áıgili sýreti kózime elestep ketti… Qarapaıym kishipeıildilik qashan da ádemi kórinedi. Ulyq bolsań, kishik bol degen osy! Ákimi aqynyn qurmettegen el ozady, — dep jazdy QR Parlamenti Májilisiniń depýtaty Qazybek Isa jelidegi paraqshasynda.
Qala turǵyndary men qonaqtary aıtysty emin-erkin tamashalaýy úshin Abaı teatrynyń aldyna led-ekran da qoıyldy. Sóz buıdasyn ustaǵan aqyndar jurttyń úmitin sózsiz aqtady. Júrekke jeter sózderimen bir jylatyp, bir kúldirip otyrdy. Qoǵamdaǵy máselelerdi ótkir kóterip, shyńyraýda shymyrlap jatqan shyndyqty aıtty. El shapalaqty qoldary aýyrǵansha soǵyp, «áp-bárekeldi!», «paı, shirkin!», «beý! dep aıqaılap, qıqýlap otyrdy. Qazylardyń sheshimimen bas júlde men „Chery Tigo 2 pro“ markaly avtokólikti qaraǵandylyq Maqsat Aqanov jeńip aldy.
Sondaı-aq bul kúni Abaı aýdany Qaraýyl aýylynda ulttyq qundylyqtardy nasıhattaıtyn «Jeti qazyna» respýblıkalyq festıvali bastaldy. Festıval aıasynda Er jigit, Sulý áıel, Іlim-bilim, Qyran búrkit, Júırik at, Qumaı tazy, Beren myltyq saıystary uıymdastyryldy.
9 tamyz
Semeıde «Adamzattyń Abaıy: rýhanııat, parasat, tanym» atty halyqaralyq ǵylymı-tájirıbelik konferentsııa ótip, onda Túrkııa, Nıderlandy, Reseı, Qyrǵyzstan, Ózbekstan sekildi alys-jaqyn shetelderden jáne elimizdiń ár óńirinen abaıtanýshylar men ádebıettanýshylar, fılosoftar men tarıhshylar qatysty.
Ǵalym, jazýshy Tursyn Jurtbaı Abaı óz shyǵarmashylyǵynda «júrek» sózin 167 túrli maǵynada qoldanǵanyn aıtsa, Túrkııadaǵy Pamýkkale ýnıversıtetiniń professory Nergız Bıraz 1942 jyldan beri túrik jýrnaldarynda Abaı týraly 191 maqala jazylǵanyn tilge tıek etti. Al fılologııa ǵylymdarynyń doktory Arap Espenbetov «Abaı jáne Alash» taqyrybynda baıandama jasady.
Budan bólek, bul kúni Semeı halqy úshin asa mańyzdy «Abaıǵa qurmet» aktsııasy aıasynda birinshi nysannyń qurylysy bastaý aldy. Mańǵystaý oblysy Semeı qalasyna Dostyq úıin salyp beredi. Al Shymkent qalasy shyǵarmashylyq ortalyǵyn, Túrkistan oblysy kórme ortalyǵyn, Astana qalasy mektep, Aqtóbe oblysy Jekpe-jek ortalyǵyn, Pavlodar oblysy Ústel tennısi ortalyǵyn salýdy, Shyǵys Qazaqstan oblysy Ertis jaǵalaýyn abattandyrýdy josparlap otyr. Basqa óńirler de bul ıgi aktsııadan qalys qalmaq emes. Demek, Alashtyń rýhanı astanasy túrlene, gúldene túsedi.
10 tamyz
Abaıdyń 180 jyldyǵyna arnalǵan onkúndik mereıtoılyq sharalar aqynnyń týǵan jeri — Abaı aýdanynda túıindeldi. Qaraýylǵa tek óńir halqy emes, Qazaqstannyń túgel derlik oblysy men shetelden de qonaqtar kelgen. Jıyn sany 50 myńǵa jýyq adam boldy munda. Bul tipti jalpy aýdan halqy sanynan 3-4 ese kóp.
Aqshańqan kıiz úılerdiń sany da tup-týra 180-ge jetedi. Tazalyqqa erekshe mán berilip, ájethanalar da salynǵan.
Saltanatty sharaǵa Qazaqstan Respýblıkasy Parlament Senatynyń tóraǵasy Máýlen Áshimbaev, oblys ákimi Berik Ýálı, Bas múftı Naýryzbaı qajy Taǵanuly, Parlament Senatynyń depýtattary, memleket jáne qoǵam qaıratkerleri, aqyn-jazýshylar jáne mádenıet salasynyń ókilderi qatysty.
Abaı týraly teatrlandyrylǵan qoıylym qoıylyp, báıge ótkizildi. Jer quıqasyn topylta basyp, jeldeı esip, jebedeı zýlaıtyn jylqylar jarysyn da jergilikti jurt saǵynyp qalypty.
Keshke deıin mereıtoıǵa arnalǵan sporttyq saıystardyń jeńimpazdary anyqtalyp, marapattaý rásimi boldy. Júldeli oryndarǵa ıe bolǵan sportshylarǵa oblystyń demeýshileri atynan jalpy sany 90 jylqy men 10 avtokólik syılyq retinde berildi. Erekshe atap óterligi, uly Abaıdyń jaqsy kórgen oıyny toǵyzqumalaq saıysy men 180 shaqyrymdyq ýltramarafonǵa elimiz boıynsha tuńǵysh ret avtokólik syıǵa tartyldy.
Al marapattaýdan soń «Jelsiz túnde jaryq aı» gala-kontserti bolyp, kómeıine bulbul uıalaǵan tanymal ánshiler óner kórsetti. Qulaqtan quıylǵan án tula boıdy aralaǵanda kóńil qusy túlegen el bıdi de qyzdyrdy.
P/s:
Qoryta aıtqanda, Abaıdyń 180 jyldyq mereıtoıy el esinen esh umytylmasy sózsiz. Sebebi ıgi bastamalar iske asyp, elge bereri mol sharalar ótkizildi. Tuńǵysh ret týǵan jerinde 10 kún boıy áspettelgen Abaı atamyzdyń rýhy rıza bolǵan shyǵar…
Eske salsaq, osyǵan deıin Abaıdyń 180 jyldyq mereıtoıy aıasynda 100-den astam aýqymdy is-shara uıymdastyrylǵanyn jazǵanbyz.