Abaı poezııasy Dante shyǵarmashylyǵymen úndesedi – ıtalııalyq fılolog
ASTANA. KAZINFORM – Italııanyń LineaTempo mádenı-tarıhı jýrnaly qazaqtyń uly aqyny Abaı Qunanbaıulyna kólemdi maqala arnap, onyń álem ádebıeti men Qazaqstannyń rýhanı murasyna qosqan úlesin talqyǵa saldy.
Osyǵan oraı Kazinform agenttiginiń menshilikti tilshisi maqala avtory ıtalııalyq fılolog Ferentsa Boskımen suhbattasyp, Abaı murasynyń Qazaqstannan tysqary jerde qalaı qabyldanatyndyǵyn bilýge tyrysqan edi.
- Sınora Boskı, siz ıtalııalyq poezııa mamanysyz. Biraq, bilýimizshe, sońǵy jyldary Abaı shyǵarmashylyǵyn jan-jaqty zerttep júr ekensiz. Qazaqtyń uly aqynynyń shyǵarmashylyǵymen qalaı tanystyńyz?
- Ótken jyly kelinim, qazaqtyń jas qyzy ádebıetke degen súıispenshiligimdi bilip, Qazaqstan Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaevtyń bastamasymen ıtalıan tilin qosa alǵanda 10 tilge aýdarylǵan Abaı óleńderiniń jınaǵyn syıǵa tartqan edi. Sol ýaqyttan Abaı óleńderin úlken qyzyǵýshylyqpen oqı bastadym. Óıtkeni, oǵan deıin qazaqtar ony ózderiniń ádebıetiniń negizin qalaýshy sanaıtyndyǵynan basqa eshteńe bilmeıtinmin.
Bul uzaq ýaqyt jan-dúnıeńde qalatyn jańalyqtardyń biri boldy. Kitapty oqyp shyqqannan keıin zerttep, osynaý biregeı tulǵaǵa shyn júrekten qyzyǵa bastadym. Onyń poezııasy birden fılosofııalyq kemeldigimen, sezimderiniń tereńdigimen, danalyǵymen jáne ishki nurymen baýrap aldy. Mádenı ereksheligine qaramastan, onyń óleń joldary eýropalyq oqyrmannyń júreginen oryn tabatyny tańǵalarlyq jaıt. Sebebi olar ómirdiń qupııasy, qaıǵy, abyroı men jaqsylyqqa umtylý sııaqty eń ámbebap taqyryptardy qozǵaıdy.
- Uly oıshyldyń shyǵarmalaryn zerdeleý barysynda qandaı qıyndyqtarǵa tap boldyńyz?
- Árıne, ókinishke oraı qazaq tilin bilmegendikten onyń óleńderin ıtalıan tiline aýdarylǵan nusqasynda, Mılandaǵy Mondadori Libri S.p.A. baspas úıi usynǵan Abaj. Poesie, poemi e scritti edificanti jınaǵynan, Olesıa Shevchenkonyń jolma- jol aýdarmasynyń Monıkı Pýleonyń ıtalıandyq nusqasynan oqımyn.
Árıne, tili óte kúrdeli. Poetıkalyq mátinderdi aýdarý barysynda rıfm qubylýy, assonans, allıteratsııa, etımologııalyq fıgýralar sııaqty formanyń keıbir irgeli elementteri, sondaı-aq dybystyq jáne yrǵaqtyq erekshelikter men maǵynalyq baılyǵy joǵalyp ketedi.
Degenmen, aqyn uly bolǵan kezde tipti aýdarma arqyly da onyń ishki dúnıesiniń tereńdigin sezinip, shyǵarmalaryndaǵy basty oı-tolǵamdardy uǵynyp qabyldaýǵa bolady. Abaı óleńderin japadan-jalǵyz otyryp oqydym. Italıan tilinde onyń poezııasy týraly aqparat mardymsyz. Maǵan sál de bolsa kómek bolǵany — aǵylshyn tilindegi birneshe maqala men dostarym aýdaryp bergen orys tilindegi keıbir mátinder.
- Sózińizden Abaıǵa degen shynaıy, tereń qurmet pen tańdanys seziledi. Fılolog ári aýdarmashy retinde onyń poezııasyn álem ádebıeti aıasynda qalaı qabyldaısyz? Abaı shyǵarmashylyǵymen baılanysty kásibı josparyńyz bar ma?
Maǵan Abaıdyń keıbir óleńderiniń jolma-jol aýdarmasy asa qajet. Óıtkeni, ıtalıan tiliniń ózindik áýezdiligin eskere otyryp, olardyń «kórkem» nusqasyn jasap kórgim keledi. Alaıda muny júzege asyrý úshin maǵan Abaı poezııasynyń keıbir «tehnıkalyq» aspektileri, mysaly, aqyn jazǵan tildiń ólshemi, yrǵaǵy týraly tolyǵyraq málimet kerek. Bul aqparatty tabý qıynǵa soǵyp tur.
Qazir onyń shyǵarmalaryn jańadan aýdarýdy – túpnusqanyń búkil ereksheligin saqtaı otyryp, barynsha ádebı, dálme-dál aýdarýdy oılastyryp júrmin. Árıne, ol úshin maǵynasy tereń, keıde bir qaraǵanda ańǵarylmaıtyn, biraq asa mańyzdy tustaryn joǵaltpaý úshin Qazaqstan mamandarmen yntymaqtastyq ornatqym keledi.
Italııalyq oqyrman arasynda maqala qandaı baǵaǵa ıe boldy?
Maqalam ádebıetke, tarıhqa, fılosofııaǵa jáne ónerge arnalǵan Linea Tempo jýrnalynda jarııalandy. Ol jylyna úsh ret - sáýir, tamyz jáne jeltoqsanda aılarynda onlaın túrde shyǵady. Maqala qysqasha esse bolǵandyqtan eki bólikke bólindi. Birinshi bóligi sáýir aıynda jarııalansa, ekinshisi tamyzda jaryq kóredi.
Bul jýrnal oqyrmandarynyń basym bóligi oqytýshylar ekenin eskersek, aldaǵy birneshe aıda aıtarlyqtaı keri baılanys alamyn dep otyrmyn. Olarmen birge Abaı poezııasymen tereńirek tanysyp, ony jastar arasynda nasıhattaýǵa úles qosamyn dep úmittenemin.
- Abaı men eýropalyq iri oıshyldar arasyndaǵy qandaı uqsastyqtardy aıtýǵa bolady?
- Abaıǵa degen qyzyǵýshylyǵym eń aldymen onyń poezııasyna baǵyttalǵan. Meni ásirese onyń poezııany tanym quraly retindegi ıdeıasy tań qaldyrdy. Abaı poezııa aqyl-oıdy jaryqtandyryp, júrekti tárbıeleıtinin aıtady. Dál sondyqtan aqyn tárbıelik jáne azamattyq qyzmet aqaryp, ózi ómir súrgen qoǵamnyń kemshilikterin áshkereleıdi.
Bul tusta Dante men Mandzonı sııaqty ıtalııalyq uly aqyndarmen jáne jazýshylarmen úndestikti kóremin. Abaı da olar sııaqty adam júregin zertteıdi, onyń ulylyǵyn da, álsizdigin de ashyp, adam óz tarıhyn júrek sezimimen jáne aqylmen tereńirek ótkergen saıyn ol ózgelerge shynaıy dostyq tanyta alatyndyǵyn kórsetedi.
Sondaı-aq Abaı poezııasynan eýropalyq romantızmniń sıpaty men batys oqyrmanyna tanys beınelerdi de baıqaýǵa bolady. Máselen, áıel sulýlyǵyn jáne mahabbat sezimin sýretteýi, ómirdiń ótkinshi ekendigi týraly oılary jáne aqynnyń jalǵyzdyǵy. Munyń bári paıǵambardaı shyndyq pen ádilettikke aparatyn joldy kórsetedi.
Forentsa Boskı - fılolog, 40 jyldyq eńbek ótili bar tarıh, ıtalıan tili men ádebıetiniń oqytýshysy. Conversari (2008) óleńder jınaǵy jaryq kórgen. Kóptegen ádebı keshter men bilim berý bastamalaryna qatysqan.
