9 maýsym. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
9 maýsym, DÚI SENBІ
Halyqaralyq dostar kúni. Barlyq ýaqytta barlyq halyq dostyqty úlken áleýmettik jáne adamgershilik qundylyq dep tanysa da «shynaıy dostyqty» óte sırek dep sanaǵan, al kemeldengen kezin ótken ýaqytqa jatqyzady. Halyqaralyq dostar kúni ómirdegi ártúrli qıyn-qystaý jaǵdaılarǵa qaramastan dosymyzdyń qanshalyqty qymbat ekenin aıta otyryp, olardy qýantý úshin oılap tabylǵan kún.
Dúnıejúzilik akkredıtatsııa kúni. 2008 jylǵy maýsymnyń 9-da quryldy. Merekeni qurý negizi jahandyq bastama boldy, Halyqaralyq Akkredıtatsııa Forýmymen (IAF, International Accreditation Forum) Halyqaralyq yntymaqtastyqtyń akkredıtatsııa zerthanasynyń (ILAC, International Laboratory Accreditation Cooperation) ortaq sheshimimen qoldanǵan, oǵan akkredıtatsııaǵa baılanysty jumystardyń nazaryn aýdarý maqsatynda qurǵan.
ILAC halyqaralyq birlestigi 30 jyl buryn qurylǵan, oǵan 70 eldiń akkredıtatsııa organdarynyń ókilderi kiredi. Akkredıtatsııa organdarymen dúnıejúzilik kelisimge qol qoıyldy, ol shekara syrtynda da taýar men qyzmetiniń keńeıtilýine jaǵdaı jasaıdy.
ESTE QALAR OQIǴALAR
10 5 jyl buryn (1909) patsha úkimeti «Aqmola, Semeı, Torǵaı jáne Oral oblystaryndaǵy qonystandyrýǵa, sondaı-aq, basqa da memlekettik qajettilikterge Memlekettik jer qoryn anyqtaý tártibi týraly nusqaý» jasady.
2 1 jyl buryn (1993) Almatydaǵy Dostyq úıinde Kaspıı teńizi aıdynynyń Qazaqstanǵa qarasty tabanynda geologııalyq barlaý baǵdarlamasy jóninde Halyqaralyq munaı kompanııalary konsortsıýmy quryldy. Onyń quramyna Qazaqstan, Italııa, AQSh, Norvegııa, Nıderlandy, Anglııa munaı kompanııalary kirdi.
2 1 jyl buryn (1993) Almatyda, Kıno úıinde «Tóle bı» derekti fılminiń premerasy ótti.
1 9 jyl buryn (1995) Halyqaralyq «Dıdar - Qazaqstan» jýrnalynyń birinshi nómiri jaryq kórdi.
1 6 jyl buryn (1998) Astanada «Otan qorǵaýshylarǵa» arnalǵan bolashaq eskertkishtiń ornyna belgitas ornatyldy.
1 6 jyl buryn (1998) Astanada Qyrǵyzstan Respýblıkasynyń Elshiligi ashyldy.
1 2 jyl buryn (2002) Astanada Vengrııanyń mádenı kúnderi ótti.
1 1 jyl buryn (2003) Astanada Halyqaralyq astanalar men iri qalalar assambleıasynyń otyrysy ótti.
9 jyl buryn (2005) Aqordada Elbasy Nursultan Nazarbaevtyń «Eýrazııa júreginde» atty jańa kitabynyń tanystyrylymy bolyp ótti.
8 jyl buryn (2006) Almatyda kýrort mártebesine ıe jańa «Jaılaý» golf-klýby ashyldy. Klýbtyń oıyn alańdaryn Memleket basshysy Nursultan Nazarbaev pen Almatyda ashylǵan Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti janyndaǵy Sheteldik ınvestorlar keńesiniń XV májilisine qatysýshylar alǵashqylardyń biri bolyp synaqtan ótkizip kórdi. «Jaılaýdyń» 18 alańynyń jalpy aýmaǵy - 82 gektar. 18 uıasy bar golf-alań TMD aýmaǵyndaǵy úzdikterdiń biri bolyp tanylyp, golf-kýrort álemdegi eń úzdik klýbtardyń katalogyna engizilip otyr. Jobanyń avtory - aty ańyzǵa aınalǵan golf sheberi Arnold Palmer negizin qalaǵan «Palmer Course Design Co.» kompanııasy. Jańa sport kesheniniń aýmaǵynda 38 vılla, 64 páterli bes qabatty turǵyn úı kesheni jáne 3 tennıs korty bar. Jańa klýbtyń ashylý rásimi Qazaqstandaǵy osy sport túriniń 10 jyldyǵyna jáne Sheteldik ınvestorlar keńesiniń XV májilisine oraılastyryldy.
5 jyl buryn (2009) Aqmola oblysy Ereımentaý aýdanyndaǵy Torǵaı aýylynyń mańynda ornalasqan túrki dáýiriniń ǵuryptyq «Qos batyr» eskertkishi tabyldy.
Ol ǵuryptyq eskertkish tastan qalanǵan tórt buryshty eki qorshaýdan turady. Eki qorshaýdyń shyǵys jaǵynda tastan qashalǵan eki batyrdyń músini bar. Bul músinder VII-VIII ǵasyrǵa jatqyzylyp otyr.
4 jyl buryn (2010) Almatyda «Altyn qalam» ádebı baıqaýy jarııalandy.
80 jyl buryn (1934) Ýolt Dısneı qııalynan týǵan Donald Dak degen úırek ekranǵa shyqty. Donald - bul úırektiń daýysyn dybystaǵan akterdiń shyn esimi.
ESІMDER
8 6 jyl buryn (1928) teatr jáne kıno rejısseri, Qazaqstannyń eńbek sińirgen mádenıet qaıratkeri DÚISEBAEVTurar Bekjanuly dúnıege keldi.
Jambyl oblysynyń Qordaı aýdanynda týǵan. Tashkenttegi teatr óneri ınstıtýtyn bitirgen. 1953-1983 jyldary Jambyl oblystyq drama teatrynyń dırektory ári rejısseri, Atyraý oblystyq drama teatrynyń bas rejısseri, «Qazaqfılm» kınostýdııasynyń kınorejısseri bolǵan. 1983-1988 jyldary Jambyl oblystyq halyq shyǵarmashylyǵy men mádenı-aǵartý jumystarynyń ǵylymı-ádistemelik ortalyǵynda dırektor mindetin atqarǵan. 1992 jyldan «Taraz-Turarfılm» jekemenshik kınostýdııasynyń dırektory. Dúısebaev - 20-ǵa tarta derekti jáne ǵylymı-kópshilik fılmderi stsenarııleriniń, pesalardyń, ınstsenırovkalardyń avtory. Teatrda S.Muqanovtyń «Botagóz», Sh.Aıtmatovtyń «Betpe-bet», t.b. spektaklderdi qoıyp jáne birneshe kórkem fılmder de qoıýǵa qatysqan. Ol «Muhtar aǵa», «Bizdiń Kúlásh» derekti fılmder men «Apıyn», «Jyrtqyshtar» sııaqty taǵy da basqa kórkem fılmderdiń rejısseri, «Meniń atym Qoja» kórkem fılminiń ekinshi rejısseri bolǵan.
7 9 jyl buryn (1935) aqyn, Qazaqstan Jazýshylar odaǵynyń múshesi RÝZYEV Rahymjan dúnıege keldi.
QHR-nyń Qulja qalasynda týǵan. Shynjań ınstıtýtynyń sýretshiler fakýltetin bitirgen.
1960 jyly Qazaqstanǵa kóship kelgen. Almaty qalasynda ár túrli mekemelerde qyzmet atqarǵan. 1968 jyldan Qazaqstan tele-radıohabarlary jónindegi komıtette jumys istedi.
«Jalyndy sóz», «Altyn aımaq», «Otty tasqyn», «Myń úı», «Syrly tolqyndar» atty eńbekteri jaryq kórgen. Kóptegen óleńderi qazaq, orys, ózbek jáne qyrǵyz tilderine aýdarylǵan.
7 6 jyl buryn (1938) jazýshy ShOIBEKOV Úsen dúnıege keldi.
Ońtústik Qazaqstan oblysynyń Saıram aýdanynda týǵan. Shymkent memlekettik pedagogıkalyq ınstıtýtynyń matematıka fakýltetin bitirgen. Uzaq jyl mektepte muǵalim, aýdandyq, oblystyq oqý-aǵartý bóliminde jaýapty jumystar atqarǵan. Onyń «Qaharman kúnder», «Beıbit kúnder», «Paryz» atty birneshe prozalyq kitaptary jaryq kórgen.
7 5 jyl buryn (1939) qobyzshy, Qazaqstannyń eńbek sińirgen ártisi, Qurmanǵazy atyndaǵy Qazaq ulttyq konservatorııasynyń professory KALENBAEVA Merýert Qabykenqyzy dúnıege keldi.
Almaty konservatorııasyn (qazirgi Qazaq ulttyq konservatorııasy) bitirgen. 1961-1979 jyldary Qazaq halyq aspaptar orkestri quramynda kontsertmeıster boldy. 1966 jyldan konservatorııanyń oqytýshysy.
Ol Qazaqstan óner sheberleri quramymen Vengrııada, Polshada, Germanııada, Frantsııada, Japonııada jáne Portýgalııada ótken Keńes Odaǵynyń mádenı kúnderine qatysqan.
KSRO Mádenıet mınıstrliginiń Qurmet gramotasymen marapattalǵan.
7 5 jyl buryn (1939) medıtsına ǵylymynyń doktory, professor, Qazaqstan Respýblıkasy densaýlyq saqtaý isiniń úzdigi, Qyrǵyz Ulttyq ǵylym akademııasynyń akademıgi, Taraz qalasynyń qurmetti azamaty JOShYBAEV Seıithan dúnıege keldi.
Qyrǵyz memlekettik medıtsına ınstıtýtyn, KSRO Medıtsına ǵylymdary akademııasynyń A.Bakýlev atyndaǵy Júrek-qan tamyrlary ǵylymı-zertteý ınstıtýtynyń aspırantýrasyn bitirgen. 1970-1984 jyldary - Bishkekte hırýrg, medıtsınalyq ınstıtýtynyń jalpy hırýrgııa kafedrasynyń assıstenti, Qyrǵyz Respýblıkasy Densaýlyq saqtaý mınıstrliginiń Respýblıkalyq kardıologııa ortalyǵynyń meńgerýshisi. 1984-1992 jyldary A.Syzǵanov atyndaǵy klınıkalyq jáne tájirıbelik hırýrgııa ǵylymı-zertteý ınstıtýty júrek-qan tamyrlary bóliminiń jetekshisi boldy. Qazirgi ýaqytta Taraz qalasyndaǵy Kardıohırýrgııa ortalyǵynyń dırektory qyzmetin atqarady.
S.Joshybaev Kardıologııa jónindegi kóptegen halyqaralyq uıymdar men odaqtardyń qurmetti múshesi. 1 ǵylym doktoryn, 9 ǵylym kandıdatyn daıyndap shyǵarǵan. Ol tájirıbe almasý maqsatynda Mońǵolııanyń, Vengrııanyń, Germanııanyń, Úndistannyń, AQSh-tyń, Anglııanyń, Kanadanyń, Polshanyń, Chehııanyń, taǵy basqa elderdiń arnaıy mamandandyrylǵan klınıkalarynda boldy.
Qyrǵyzstan men Qazaqstannyń birneshe medaldarymen marapattalǵan.
7 3 jyl buryn (1941) tarıh ǵylymynyń doktory, professor, Qazaqstan Respýblıkasy Joǵary mektebi Ǵylym akademııasynyń akademıgi, Qazaqstannyń eńbek sińirgen qyzmetkeri, Ardagerler uıymy» respýblıkalyq qoǵamdyq birlestigi Ortalyq keńesiniń tóraǵasy OZǴANBAEV Ómirzaq dúnıege keldi.
Atyraý oblysynda týǵan. Qyzylorda pedagogıkalyq ınstıtýtyn bitirgen. Eńbek jolyn mektep muǵalimdiginen bastap, aýdandyq, qalalyq partııa komıtetterinde, oblystyq «Bilim» qoǵamdyq uıymynda, Mańǵyshlaq oblystyq kásibı-tehnıkalyq bilim berý basqarmasynda laýazymdy qyzmetter atqarǵan. 1988-1990 jyldary - Qazaq KSR Halyqqa bilim berý mınıstrligi Respýblıkalyq oqý-ádistemelik ortalyǵynyń dırektory. 1990-1994 jáne 1995-1996 jyldary - Mańǵystaý oblystyq bilim basqarmasynyń bastyǵy. 1994-1995 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Joǵarǵy Keńesi Ǵylym, bilim jáne jańa tehnologııalar jónindegi komıtetiniń múshesi. 1996-1999 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Senatynyń depýtaty, Aımaqtyq damý jáne jergilikti ózin-ózi basqarý máseleleri jónindegi komıtetiniń tóraǵasy, Qazaqstan halyqtyq birligi partııasy fraktsııasy tóraǵasynyń orynbasary. 1999-2001 jyldary - Ybyraı Altynsarın atyndaǵy Qazaq bilim akademııasynyń prezıdenti. 2002-2004 jyldary - Turar Rysqulov atyndaǵy Qazaq ekonomıka ýnıversıtetiniń prorektory. 2004 jyldan - «QazMunaıGaz» Ken Barlaý» AQ bas dırektorynyń keńesshisi, «Raýan Medıa Grýpp» AQ bas dırektorynyń keńesshisi. 2007 jyldyń qazanynan - Mańǵystaý oblysy ákimi janyndaǵy Ardagerler Keńesiniń tóraǵasy.
2013 jylǵy naýryz aıynan qazirgi qyzmetinde.
50-den astam ǵylymı jarııalanymnyń jáne birneshe kitaptyń avtory.
«Qurmet» ordenimen, 8 medalmen marapattalǵan.
3 9 jyl buryn (1975) Kýrchatov qalasynyń ákimi GARIKOV Dımıtrıı Aleksandrovıch dúnıege keldi.
Shyǵys Qazaqstan oblysynyń Borodýlıha aýdanynda týǵan. Semeı qurylys tehnıkýmyn, Óskemen qurylys-jol ınstıtýtyn bitirgen. 2002 jyldan ShQO Borodýhıha aýdany «Kommýnaldyq sharýashylyq» kópsalaly kommýnaldyq kásipornynyń bastyǵy. 2006 jyldan - ShQO Borodýlıha aýdany turǵyn úı-kommýnaldyq sharýashylyq, jolaýshylar kóligi jáne avtomobıl joldary bóliminiń bastyǵy. 2009 jyldan ShQO Borodýlıha aýdany ákiminiń orynbasary. 2010 jyldan ShQO jolaýshylar kóligi jáne avtomobıl joldary basqarmasynyń bastyǵy. 2011-2013 jyldary - Semeıts qalasy ákiminiń orynbasary. Qazirgi qyzmetinde 2013 jylǵy maýsymnan beri.
64 jyl buryn (1950) «QazTransOıl» AQ bas dırektorynyń birinshi orynbasary ÓTEǴALIEV Sısenǵalı Ájiǵalıuly dúnıege keldi.
Atyraý qalasynda týǵan. Túmen ındýstrııalyq ınstıtýtyn bitirgen, ken ınjeneri, geolog
1972 jyldan «Mańǵyshlaqmunaı», «Jetibaımunaı» kásiporyndarynda operator, aǵa operator, master, tseh bastyǵy, munaı kásipshiliginiń ınjeneri, bas ınjener.
1995 jyldan - QR Munaı jáne gaz ónerkásibi mınıstrliginiń óndiristi damytý bas basqarmasynń bastyǵy. 1997 jyldan - «Qazaqoıl» UMK óndristi basqarý departamentiniń dırektory. 2002 jyldan - «QazMunaıGaz» AQ departament dırektory. 2004 jyldan «QazMunaıGaz» Barlaý Óndirý» bas dırektorynyń orynbasary. 2007 jyldan - «QazMunaıGaz» UK» AQ óndirý jobalarynyń bas menedjeri. 2012 naýryzdan - qazirgi qyzmetinde.
Birneshe medaldarmen marapattalǵan.
34 jyl buryn (1980) QR Prezıdenti Ákimshiliginiń memlekettik ınspektory ÁBDІR AHIM N u rlan Er ǵ alı u ly dúnıege keldi.
Jambyl qalasynda týǵan. «Qaınar» ýnıversıtetin bitirdi, zańger; Iel menedjment mektebin bitirdi.
2001-2002 jyldary - «Astanaenergoservıs» AAAQ baqylaýshysy. 2002-2007 jyldary - QR Ádilet mınıstrliginde taǵlymdamashy, jetekshi, bas maman, bólim bastyǵy, basqarma bastyǵynyń orynbasary, bastyǵy, zańnama departamenti dırektorynyń orynbasary. 2007 jylǵy qańtar-qyrkúıek aılarynda - QR Ádilet mınıstrligi normatıvtik quqyqtyq aktilerdi tirkeý departamentiniń dırektory. 2007-2009 jyldary - QR Ádilet mınıstrliginiń Kishizań aktileri departamentiniń dırektory. 2009-2012 jyldary - QR Ádilet mınıstrliginiń Zııatkerlik menshik quqyǵy komıtetiniń tóraǵasy.
Qazirgi qyzmetinde - 2012 jylǵy aqpannan beri.
51 jyl buryn (196) amerıkandyq akter, rejısser, mýzykant, stsenraıst, jáne prodıýser Djonnı DEPP (Djon Krıstofer Depp Ekinshi ) dúnıege keldi.
34 2 jyl buryn (1672-1725) Reseıdyń tuńǵysh ımperatory, reformator patsha PETR I dúnıege keldi.
2 40 jyl buryn (1774-1856) avstrııalyq shyǵysty zertteýshi jáne elshi GAMMER- PÝRGShTALЬ Iozef dúnıege keldi.
Ol 1847-1849 jyldary Vena Ǵylym akademııasynyń prezıdenti bolǵan. Onyń álemge keń taraǵan 10 tomdyq «Osman ımperııasynyń tarıhy» atty eńbegi Altyn orda tarıhyna, onyń ishki, syrtqy saıasatyna arnalǵan. Olardyń ishinde, ásirese, «Altyn ordanyń tarıhy» atty kitabynda Orta Azııa halyqtary tarıhyna qatysty málimetter kóp. Bul kitapta Deshti Qypshaq eline baılanysty sol dáýirdegi Joshy ulysynyń ishki, syrtqy ómiri, basqa elmen qatynasy týraly kóptegen derekter bar.
9 9 jyl buryn (1915-2009) amerıkandyq gıtarashy, aqyn-ánder avtory Les POL dúnıege keldi.
70 jyl buryn (1944) keńestik jáne reseılik djaz pıanısi, kompozıtor, pedagog. Reseı halyq ártisi BRILЬ Igor Mıhaılovıch dúnıege keldi.