9 qyrkúıek. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
9 qyrkúıek, SÁRSENBІ
Ásemdiktiń búkildúnıejúzilik kúni. Halyqaralyq Estetıka jáne kosmetologııa komıtetiniń (SIDESKO) bastamasy boıynsha atap ótiledi.
Koreı Halyq Demokratııalyq Respýblıkasynyń Ulttyq meıramy - KHDR-diń qurylǵan kúni (1948). Memleket Shyǵys Azııadaǵy Koreı túbeginde ornalasqan. Astanasy - Phenıan qalasy. Aqsha birligi - von. Resmı tili - koreı tili.
Qazaqstan Respýblıkasy men Koreı Halyq Demokratııalyq Respýblıkasy arasyndaǵy dıplomatııalyq qarym-qatynas 1992 jylǵy qańtardyń 29-ynda ornatyldy.
Tájikstannyń Memlekettik meıramy - Táýelsizdik kúni. 1991 jyly Memleket táýelsizdigi týraly deklaratsııa qabyldandy.
Qazaqstan Respýblıkasy men Tájikstan Respýblıkasy arasyndaǵy dıplomatııalyq qarym-qatynas 1993 jylǵy qańtardyń 7-inde ornatyldy.
ESTE QALAR OQIǴALAR
2 1 jyl buryn (1994) Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti Nursultan Nazarbaev «Qazaqstan Respýblıkasy úkimet múshesiniń anty týraly» qaýly qabyldady.
10 jyl buryn (2005) Qazaqstan Respýblıkasy Bas prokýrorynyń buıryǵymen Ekibastuzda Qazaqstandaǵy tuńǵysh bazalyq prokýratýra ashyldy. Onda Pavlodar jáne Shyǵys Qazaqstan oblystary prokýratýralarynyń jas qyzmetkerleri kásibı daıyndyqtary deńgeıin kóteredi.
10 jyl buryn (2005) Astanada Qazaqstannyń alǵashqy Ulttyq jastar delfıı oıyndary ashyldy.
Delfıı oıyndary - klassıkalyq jáne zamanaýı janrdaǵy ónerlerdiń barlyq túrin biriktiretin mádenı forým. Bul fortepıano jáne skrıpka, baıan jáne halyq bıleri, estradalyq án salý jáne teatr, tsırk jáne fotosýret, plakat jáne teledıdarlar. Shara aıasynda Ulttyq oıyndar konkýrsy 14 nomınatsııa boıynsha ótti.
10 jyl buryn (2005) Almatyda Balqash-Alakól basseındik keńesiniń alǵashqy májilisi bolyp ótti.
Uıymdastyrýshysy - Qazaqstan Respýblıkasynyń Aýyl sharýashylyǵy mınıstrliginiń Sý resýrstary komıteti jáne Qazaqstandaǵy sý qorlaryn birlesip basqarý jáne sýdy qorǵaý josparyn ázirleý jónindegi BUU Damý baǵdarlamasy jobasynyń tehnıkalyq qoldaýymen Balqash-Alakól basseıni.
QR Aýyl sharýashylyǵy men Qorshaǵan ortany qorǵaý mınıstrliginiń aýmaqtyq bólimsheleri, Balqash-Alakól basseındik sý sharýashylyǵy jáne jergilikti tótenshe jaǵdaılar basqarmalarynyń qyzmetkerleri men úkimettik emes uıymdardyń ókilderi qatysqan bul basqosýda Basseın keńesin qurý týraly sheshim qabyldanyp, oǵan múshe azamattardyń tizimi bekitildi, keńestiń erejesi men jospary qaraldy.
10 jyl buryn (2005) Almatyda «Qaýymdasqan qazaqtyń Qaldarbegi» atty estelik kitaby jaryq kórdi.
Kitap qazaqtyń belgili jazýshysy, Qazaqtan Respýblıkasynyń eńbek sińirgen qaıratkeri, Búkilálemdik qazaqtar qaýymdastyǵy alqasy tóraǵasynyń birinshi orynbasary qyzmetin atqarǵan Qaldarbek Naımanbaevqa (1939-2004) arnalǵan.
Kitaptyń tysynda jazýshynyń óz qolymen jazǵan sózderi keltirilgen. Eki bólimnen turady: birinshi bóliminde Q.Naımanbaevtyń saıası, memlekettik jáne qoǵamdyq qyzmetindegi eńbekteri jazylǵan; ekinshi bólimi jazýshynyń shyǵarmashylyǵyna, qazaq ulttyq ádebıetiniń damýyna qosqan úlesine arnalǵan.
Qaldarbek Naımanbaev shyǵarmashylyq qyzmetin «Lenınshil jas» gazetinen bastaǵan. Keıinnen basqa respýblıkalyq baspalarda jetekshilik qyzmetterin atqarǵan. Jazýshynyń shyǵarmalarynyń ishindegi eń tanymal kitaptary: «Úmit ótkeli», «Dańq tuǵyrynda», «Kóktóbe», «Biz seni tosamyz, Gúlzat», «Alys sapar». 1992 jyly Q.Naımanbaev Búkilálemdik qazaqtar qaýymdastyǵy alqasynyń tóraǵasy bolyp saılanǵan jáne osy laýazymynda ómiriniń sońyna deıin qyzmet atqarǵan.
6 jyl buryn (2009) Astanada «2009-2012 jyldarǵa arnalǵan Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy adam quqyqtary salasyndaǵy ulttyq is-qımyl josparynyń» tanystyrylymy bolyp ótti.
Usynylyp otyrǵan ulttyq jospar adam quqyqtary jónindegi zańnamany, adam quqyǵyn qorǵaýdyń júıesin, sondaı-aq halyqtyń óz quqyqtary turǵysynda qorǵaný tetigi boıynsha naqty qadamdardy qarastyratyn toptastyrylǵan baǵdarlama bolyp tabylady.
Jospardyń tujyrymdamalyq bóliminde adamnyń azamattyq, saıası, áleýmettik, ekonomıkalyq jáne mádenı quqyǵyna qatysty máseleleri taldanǵan.
ESІMDER
8 7 jyl buryn (1928-1965) jazýshy, ádebıet synshysy, ádebıet zertteýshi, fılologııa ǵylymynyń kandıdaty NURQATOV Aıqyn dúnıege keldi.
Aqmola oblysynda týǵan. Abaı atyndaǵy Qazaq pedagogıka ınstıtýtynyń fılologııa fakýltetin jáne aspırantýrasyn bitirgen. Shyǵarmashylyq qyzmetin 1950 jyly «Ádebıet jáne ıskýsstvo» (qazirgi «Juldyz») jýrnalynda syn bóliminiń meńgerýshisi bolyp bastaǵan. Eki júzge tarta maqala men retsenzııalar jazǵan. Sh.Ýálıhanovtyń, S.Muqanovtyń, Ǵ.Músirepovtiń, Ǵ.Mustafınniń ómiri men shyǵarmashylyǵy týraly ocherkterin jeke kitap etip shyǵarǵan. M.Áýezov týraly jazǵan monografııasy qazaq jáne orys tilderinde jeke kitap bolyp shyqqan. 1962 jyly maqalalar jınaǵy «Ideıa jáne obraz» degen atpen basylǵan. Qaıtys bolǵannan keıin «Muhtar Áýezovtyń tvorchestvosy» jáne «Abaıdyń aqyndyq dástúri» degen eki monografııasy jáne «Jalǵasqan dástúr» atty zertteý maqalalary jaryq kórgen. ІH klasqa arnalǵan qazaq ádebıeti oqýlyǵy jáne «Qazaq ádebıeti tarıhy» avtorlarynyń biri bolǵan. Onyń zertteýlerine logıkalyq oı júıeligi, pikir aıqyndyǵy, tujyrymynyń dáıektiligi tán bolsa, eńbekterine qoǵamdyq oı-pikir men kórkemdik estetıkalyq talap ushtasqan.
73 jyl buryn (1942-2013) jazýshy, QR Memlekettik syılyǵynyń laýreaty DOSJAN Dúkenbaı dúnıege keldi.
Qyzylorda oblysy, Jańaqorǵan aýdany, Qulanshy aýylynda týǵan. 1964 jyly QazMÝ-dy (QazUÝ) bitirgen. 1963 - 1966 jyldary «Jetisý» gazetinde ádebı qyzmetker,1966 - 1975 jyldary «Jazýshy» baspasynda aǵa redaktor, 1976 - 1984 jyldary Qazaqstan Baspa, polıgrafııa jáne kitap saýdasy isteri jónindegi memlekettik komıtetinde bólim meńgerýshisi qyzmetterin atqarǵan. Keıin Qazaqstan Jazýshylar odaǵynda ádebı keńesshi, «Jalyn» jýrnalynda bólim meńgerýshisi bolǵan. Tuńǵysh óleńder jınaǵy 1964 jyly jaryq kórdi. Dosjan proza salasynda ónimdi eńbek etip, 8 roman, 18 povest, 100-den astam áńgime jazdy. Dosjannyń kórkem shyǵarmalary men zertteý eńbekteriniń taqyryp aıasy keń. «Otyrar» (1965), «Farabı» (1965), «Jibek joly» (1973) hıkaıattary men romandaryna tarıhı oqıǵalar arqaý bolsa, Zaýal» (1970), «Kisi aqysy» (1978], «Darııa» (1975), «Tabaldyryǵyńa tabyn» (1980), «Jolbarystyń súrleýi» (1984) atty shyǵarmalary búgingi zaman taqyrybyna arnalǵan. Uly adamdar ómirin kórkem tilmen sóıletken «Muhtar joly» (1998), «Abaı aınasy» (1994),«Alyptyń azaby» (1997) romandary óz aldyna bólek toptama quraıdy.
Dosjan shyǵarmalary daralyq stılimen, beıneli tilimen erekshelenedi. Jazýshy keıipkerdiń jan tolǵanysyn sezim shyrǵalańy, oı aǵyny arqyly sýretteýge mashyq. Onyń «Eki dúnıe esigi» (1998) atty zertteý eńbegi - Túrkistan qalasynyń tarıhyn, sondaǵy Qoja Ahmet Iasaýı kesenesiniń salyný jaı-japsaryn meılinshe mol qamtyǵan dereknama. Dosjannyń shyǵarmalary álemniń 19 tilinde jeke kitap bolyp shyqqan.Eki tomdyq tańdamaly shyǵarmalary jaryq kórdi (1990). «Qum kitaby» úshin Qazaqstan Memlekettik syılyǵyn alǵan (1996). Túrkistan qalasynyń, Jańaqorǵan, Sozaq, Otyrar aýdandarynyń qurmetti azamaty. QR Memlekettik syılyǵynyń (1996),M.Áýezov atyndaǵy Ulttyq syılyqtyń laýreaty (1987). «Qurmet» (2001), «Parasat» (2008) ordenderimen marapattalǵan. Qalamger 1974 jyly «Zaýal» kitaby úshin «Molodaıa gvardııa» baspasynyń «Qazirgi zamanǵy jaqsy roman» syılyǵyn,1988 jyly Ýkraınanyń «Dnepro» baspasynan shyqqan «Jibek joly» romany úshin «Tarıhı taqyryptaǵy jaqsy kitap» syılyǵyn alǵan. Jazýshynyń esimi AQSh-tyń «Ádebıet jáne óner adamdary» entsıklopedııasynyń 2-shi tomyna, «Ulttyq entsıklopedııanyń» 3-shi tomyna,«Abaı entsıklopedııasyna»,Qazaqstan Prezıdenti janyndaǵy damý ınstıtýtynyń «Elıta Kazahstana» (2008) anyqtamalyǵyna kirgen.
8 2 jyl buryn (1933) jazýshy, kınodramatýrg, Qazaqstannyń eńbek sińirgen qaıratkeri, Qazaqstan Memlekettik syılyǵynyń jáne Qazaqstan Jazýshylar odaǵy syılyǵynyń laýreaty ÁShІMOV Ákim Úrtaıuly (Ákim Tarazı) dúnıege keldi.
Almaty qalasynda týǵan. Abaı atyndaǵy Qazaq pedagogıka ınstıtýtynyń fılologııa fakýltetin, Máskeýdegi stsenarısterdiń joǵary kýrsyn bitirgen. Eńbek jolyn orta mektep muǵalimi bolyp bastaǵan. 1956-1958 jyldary - «Ara» jýrnalynyń ádebı qyzmetkeri. 1958-1959 jyldary - «Qazaqstan pıoneri» (qazirgi «Ulan») gazetiniń jaýapty hatshysy. 1962-1970 jyldary - «Qazaqfılm» kınostýdııasy redaktsııalyq alqasynyń múshesi, bas redaktory. 1970-1971 jyldary - «Lıteratýrnaıa gazetanyń» Qazaqstan boıynsha menshikti tilshisi. 1971-1980 jyldary Kınematografıster odaǵy basqarmasynyń birinshi hatshysy. 1986-1998 jyldary Qazaqstan Jazýshylar odaǵynyń hatshysy bolǵan. Jazýshynyń alǵashqy kitaby «Quıryqty juldyz» povesi 1966 jyly jaryq kórdi. Odan beri «Úlken aýyl», «Asý-asý», «Qııan-soqpaq», «Bultqa salǵan uıasyn», «Tasjarǵan», «Qyz mahabbaty», «Gnezdo na oblakah», «Jýravlı-jýravýshkı», «Basynan Qarataýdyń...», «Ken», «Táj» povesteri, áńgimeleri, romandary jarııalandy. Sondaı-aq «Kúlmeıtin komedııa», «Jaqsy kisi», «Joly bolǵysh jigit», «Qos bozdaq», t.b. pesalardyń, «Tulpardyń izi», «Arman ataman», «Qarash-qarash oqıǵasy», «Mustafa Shoqaı», t.b. kınofılm stsenarııleriniń avtory. Birqatar kitaptary shet el tilderine aýdarylǵan.
«Qurmet» ordenimen marapattalǵan.
8 2 jyl buryn (1933) pıanıst, pedagog, kontsertmeıster, Qazaqstannyń eńbek sińirgen ártisi IVANOVA-SOKOLЬSKAıA Lıýdmıla Mıhaılovna dúnıege keldi.
Reseıdiń Sankt-Peterbor qalasynda týǵan. 1962 jylǵa deıin Qazaq akademııalyq opera jáne balet teatrynyń ánshiler trýppasynda, ári Almaty konservatorııasynda (qazirgi Qazaq ulttyq konservatorııasy) kontsertmeıster qyzmetin qatar atqarǵan. 1962 jyly «Qazaqkontsertke» qyzmetke aýysqan. «Qazaqkontsert» ártisteri qatarynda TMD elderi men shet elderge gastrolge shyǵyp, óner kórsetken. Ol birqatar mýzykalyq-aspaptyq shyǵarmalardyń avtory jáne qazaq ánderin óńdeýshi retinde tanymal.
Medaldarmen, gramotalarmen marapattalǵan.
6 5 jyl buryn (1950) ekonomıka ǵylymdarynyń doktory, professor, Qazaqstan Respýblıkasynyń Parlamenti Májilisiniń depýtaty, qarjy jáne bıýdjet komıtetiniń tóraıymy QARAQUSOVA Gúljan Janpeıisqyzy dúnıege keldi.
Almaty qalasynda týǵan. S.M.Kırov atyndaǵy Qazaq memlekettik ýnıversıtetin (qazirgi ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıteti) bitirgen.
1972-1994 jyldary - Qazaq memlekettik ýnıversıtetinde assıstent, aǵa oqytýshy, dotsent, professory. 1994-1995 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń ekonomıkalyq reformalar jónindegi kómekshisi, Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń kómekshisi - Ekonomıkalyq konsýltanttar keńesiniń basshysy. 1995-1996 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Qundy qaǵazdar jónindegi ulttyq komıssııanyń tóraıymy. 1996-1997 jyldary - «Qarjy naryǵy ınstıtýty» qoǵamdyq qorynyń prezıdenti. 1997-2001 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Senatynyń depýtaty, Ekonomıka, qarjy jáne bıýdjet jónindegi komıtettiń tóraıymy. 2001-2007 jyldary Qazaqstan Respýblıkasy eńbek jáne halyqty áleýmettik qorǵaý mınıstri qyzmetterin atqarǵan. Qazirgi qyzmetinde - 2007 jyldyń qyrkúıek aıynan.
«Obşestvennye fondy potreblenııa» (birlesip shyǵarǵan), «Novye formy sorevnovanııa v sısteme hozıaıstvennogo mehanızma» (birlesip shyǵarǵan), «Jıvoe tvorchestvo mass», «Sorevnovanıe ı perestroıka», «Nalogı: sýşnost ı praktıka ıspolzovanııa», «Problemy borby s ekonomıcheskoı prestýpnostıý v Kazahstane» (birlesip shyǵarǵan), «Chto nýjno znat o tsennyh býmagah», «Tenevaıa ekonomıka: tendentsıı razvıtııa» atty kitaptardyń avtory.
«Parasat», «Sodrýjestva» ordenderimen, «Astana», «Qazaqstan Respýblıkasynyń táýelsizdigine 10 jyl», «Qazaqstan Konstıtýtsııasyna 10 jyl» medaldarymen marapattalǵan.
4 9 jyl buryn (1966) Kaspıı qoǵamdyq ýnıversıtetiniń rektory, zań ǵylymdarynyń kandıdaty, ádilet polkovnıgi NÚSENOV Joldasbek Múslimuly dúnıege keldi.
Ońtústik Qazaqstan oblysynyń Saıram aýdanynda týǵan. Qaraǵandy memlekettik ýnıversıtetin bitirgen. 1990-1995 jyldary - Eńbekshi aýdany prokýratýrasynyń tergeýshisi, Ońtústik Qazaqstan oblysy Prokýratýrasynyń mańyzdy ister jónindegi tergeýshisi, aǵa tergeýshisi. 1995-1996 jyldary - Ońtústik Qazaqstan oblysy boıynsha Memlekettik tergeý komıteti basqarmasy bastyǵynyń orynbasary, bólim bastyǵy, asa mańyzdy ister jónindegi tergeýshi. 1996-1997 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Memlekettik tergeý komıteti tóraǵasy hatshylyǵynyń basshysy, kómekshisi. 1997-1998 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Bas áskerı prokýrorynyń aǵa kómekshisi. 1998-1999 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Bas áskerı prokýratýrasy Uıymdastyrý bóliminiń bastyǵy. 1999 jyly - Qazaqstan Respýblıkasy Іshki áskeri áskerı prokýrory. 1999-2000 jyldary aralyǵynda - Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Májilisi tóraǵasynyń keńesshisi. 2000-2004 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Májilisi tóraǵasy hatshylyǵynyń meńgerýshisi. 2005-2008 jyldary - Jalpyhalyqtyq sotsıal-demokratııalyq partııasy ortalyq apparatynyń basshysy. 2008-2013 jyldary - Halyqaralyq bıznes akademııasynyń prorektory. Qazirgi qyzmetinde - 2013 jylǵy qarashadan beri.
Medaldarmen, Qazaqstan Respýblıkasynyń Qurmet gramotalarymen marapattalǵan.
4 5 jyl buryn (1974) QR Ádilet mınıstrliginiń sot aktilerin oryndaý departamentiniń tóraǵasy EShMAǴAMBETOV Janat Bolatuly dúnıege keldi.
Qaraǵandy oblysynda týǵan. Qaraǵandy polıtehnıkalyq ınstıtýtynyń taý-ken fakýltetin bitirgen, ken ınjeneri-tehnolog. 1993 jyldan QR UQK-da jedel ýákilden bólim bastyǵyna deıingi joldan ótti. 2006 jyldan - QR Prezıdenti Ákimshiliginiń QR Qaýipsizdik Keńesiniń hatshylyǵynda bas sarapshy, bas ınspektor. 2008 jyldan - QR Ekonomıkalyq qylmysqa jáne sybaılas jemqorlyqqa qarsy kúres agenttiginiń (qarjy polıtsııasy) Qaraǵandy oblysy boıynsha departamentiniń bastyǵy. 2010 jylǵy qyrkúıekten - QR Ekonomıkalyq qylmysqa jáne sybaılas jemqorlyqqa qarsy kúres agenttiginiń (qarjy polıtsııasy) Soltústik Qazaqstan oblysy oblysy boıynsha departamentiniń bastyǵy. Qazirgi qyzmetinde - 2012 jylǵy sáýirden beri.
«Astananyń 10 jyldyǵy» (2008) merekelik medalimen marapattalǵan.
18 7 jyl buryn uly orys jazýshysy, dramatýrg TOLSTOI Lev Nıkolaevıch (1828-1910) dúnıege keldi.
Reseıdiń Týla oblysynda týǵan. Qazan ýnıversıtetiniń áýeli shyǵystaný, keıin zań fakýltetterinde oqyǵan. Túrik, tatar tilderinen synaqqa daıyndaǵan túrkitanýshy ǵalym Qazembek onyń lıngvıst qabiletin joǵary baǵalaǵan. Ol aǵylshyn, frantsýz, nemis tilderin erkin meńgerip, cheh, polıak, serb, ıtalıan, grek, latyn, ýkraın, tatar tilderin bilgen, qosymsha ejelgi evreı, túrik, golland, bolgar tilderin oqyǵan. 1851-1853 jyldary Kavkaz soǵysyna qatysyp, 1856 jylǵa deıin sonda áskerı qyzmet atqarady. Qyzmetinen bosaǵan soń Germanııa, Frantsııa, Shveıtsarııa elderin aralaıdy. 1859 jyly ıAsnaıa Polıanada qarapaıym sharýalardyń balalaryna arnap mektep ashyp, sonymen qatar sol mańaıdaǵy jıyrma shaqty mekteptiń ashylýyna kómektesti. 1862 jyly «ıAsnaıa Polıana» atty pedagogıkalyq jýrnal shyǵara bastaıdy.
«Keshegi kúnniń tarıhy», «Pomeşıktiń tańǵy tirligi» áńgimeleriniń, «Balalyq», «Eresektik», «Sevastopol áńgimeleri» avtobıografııalyq trılogııanyń, «Kazaktar», «Albert», «Táýbaǵa kelý», «Men dinge qalaı senemin?», «Ivan Ilıchtiń ólimi», «Kreıtser sonatasy», «Peri», «Qajymurat», «Jalǵan qaǵaz», «Baldan keıin» povesteriniń, «Otbasy baqyty», «Orys pomeşıginiń tańǵy tirligi», «Arylý» romandarynyń, «Soǵys jáne beıbitshilik», «Myń segiz júz besinshi jyl» roman-epopeıalarynyń, «Álippe», «Jańa álippe» eńbekteriniń, «Anna Karenına» psıhologııalyq romanynyń, «Qarańǵylyqtyń ókimi», «Tiri ólik» dramasynyń, «Tárbıe jemisteri» komedııasynyń avtory.
T.Mann ol týraly «Gete jáne Tolstoı» atty kólemdi zertteý eńbek jazǵan. M.Gorkıı «Lev Tolstoı» ocherkinde Tolstoı ómirin jan-jaqty sýrettegen. Tolstoı eńbekteri Abaı men Shákárim shyǵarmashylyqtaryna áser etken. Shákárim Tolstoıdyń «Assırııa patshasy Asarhadon», «Úsh saýal» shyǵarmalaryn qazaq tiline erkin aýdarǵan. Qazaq tilinde Tolstoıdyń «Anna Karenına», «Arylý», «Soǵys pen beıbıtshilik» shyǵarmalary jaryq kórgen.
«Anna» ordenimen, medaldarmen marapattalǵan.