8 maýsym. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
8 maýsym, SENBІ
Búkilálemdik muhıttar kúni. Mereke 1992 jyly Rıo de Janeıroda ótken joǵary deńgeıdegi Halyqaralyq sammıtte qabyldanǵan. Degenmen bul merekeni áli kúnge deıin BUU bekitken joq, biraq Halyqaralyq muhıtqa esh qatysy joq adamdar da atap ótedi. Eger bul mereke Birikken Ulttar Uıymymen resmı túrde qabyldansa, adamzat barlyq adamdar kúshimen tabıǵatty jaqsyraq kúıinde saqtap qalýǵa múmkindik alady. Muhıttyń florasy men faýnasyna qamqorlyq kórsetý onyń kóptegen mekendeýshileriniń joıylyp ketýiniń aldyn alý bolyp tabylady.
ESTE QALAR OQIǴALAR
90 jyl buryn (1924) patsha úkimetiniń «Sibir qyrǵyzdary (qazaqtary) týraly» jarlyǵymen Kókshetaý okrýgi quryldy.
2 2 jyl buryn (1992) Elbasy N.Nazarbaevtyń Jarlyǵymen Qazaqstan Respýblıkasynyń Shetel ınvestıtsııalary jónindegi ulttyq agenttigi quryldy.
1 6 jyl buryn (1998) Astanada «Interkontınental» qonaq úıi alǵashqy meımandardy qabyldaýǵa ázir boldy.
1 6 jyl buryn (1998) Astanada Tóle bı, Qazybek bı, Áıteke bı eskertkishiniń ashylý rásimi boldy. Eskertkish avtory músinshi - Murat Mansurov.
1 6 jyl buryn (1998) Elbasy N.Á.Nazarbaevtyń qatysýymen, jańa astanada «Shevron», «Teksako» jáne «Adjıp» kompanııalary salǵan álemdik standartqa saı janar-jaǵar maı stansalarynyń ashylý saltanaty ótti.
1 5 jyl buryn (1999) Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti N.Nazarbaev «Túrki álemine sińirgen eńbegi úshin» syılyǵyn ıelendi.
1 3 jyl buryn (2001) Astanada birinshi qazirgi zamanǵy óner galerııasynyń ashylý saltanaty ótti.
1 1 jyl buryn (2003) Halyqaralyq «Astana - 2003» atty tuńǵysh qazaq ánderiniń konkýrsy ótti.
9 jyl buryn (2005) Elbasy Nursultan Nazarbaev elordadaǵy «Prezıdent-oteldiń» ashylý rásimine qatysty.
Ǵımarattyń jalpy aýdany 20500 sharshy metrdi quraıdy. Qonaq úı kesheninde standartty eki oryndyq nómirlerden bastap prezıdenttik «lıýksterge» deıin 168 nómir bar. Sondaı-aq, múgedekterge de arnalǵan bir bólme bar. «Prezıdent-otelde» 500 adamdyq bal zaly, 175 oryndyq májilis zaly, kezdesýler ótkizetin 100 adamǵa eseptelgen eki zal, eki meıramhana bar.
Qurylys jumystaryn túriktiń «Sımbol ınshaat» kompanııasy iske asyrǵan.
9 jyl buryn (2005) Qostanaıda Qazaqstan jáne Reseı shekara qurama jetekshileri arasynda shekarany birlesip qorǵaý týraly yntymaqtastyq kelisim-shartqa qol qoıyldy.
Kelisim-shartta esirtki qylmysyna, halyqaralyq lańkestikke, kontrabandaǵa qarsy yntymaqtastyq suraqtary boıynsha máseleler aldyn ala kelisilgen. Sonymen birge shekara jáne kóshi-qon zańyndaǵy ózgerister týraly aqparat aıyrbastaýlar eskerilgen.
9 jyl buryn (2005) Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıtetinde «Qozy Kórpesh - Baıan sulý jyrynyń nusqalary» atty kitaptyń tanystyrylymy boldy.
Búginde «Qozy Kórpesh - Baıan sulý» jyrynyń 20-dan astam úlgisi bar. Bul jınaqqa jyrdyń HІH-HH ǵasyrlarda Peterborda, Qazan men Orynborda arab álipbıimen terilgen birneshe nusqalary engizilgen. Atalǵan kitap joǵary oqý oryndarynyń stýdentteri men aspıranttaryna, oqytýshylar men orta mektep muǵalimderine arnalǵan. Jınaqty professor Sultanǵalı Sadyrbaev daıyndaǵan.
8 jyl buryn (2006) «Qazaq ınterneti» qoǵamdyq birlestigi qazaq tilindegi tuńǵysh poshtalyq server men izdeý júıesin iske qosty. Qazaq tildi poshtalyq server latyn árpinde de qyzmet kórsetedi: latyn árpiniń qazaqsha úlgisi retinde QazAqparat agenttigi qoldanysqa engizip úlgergen akademık Ábdýálı Qaıdarovtyń nusqasy alyndy. Tuńǵysh qazaq tilindegi serverdi: http://mail.qazaq.kz, al izdeý júıesin: www.qazaq.kz/izdew.php boıynsha tabýǵa bolady.
5 jyl buryn (2009) Elbasy Nursultan Nazarbaev turǵyn úı qatynastary salasyndaǵy azamattardyń memlekettik kepildikterin nyǵaıtýǵa, kórsetiletin kommýnaldyq qyzmetterdiń sapasyn, adamdardyń turmystyq jaǵdaılaryn jaqsartýǵa jáne kondomınıým nysandaryn basqarý formalaryn jetildirýge baǵyttalǵan «Qazaqstan Respýblıkasynyń keıbir zańnamalyq aktilerine turǵyn úı-kommýnaldyq sala máseleleri boıynsha ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly» Qazaqstan Respýblıkasynyń Zańyna qol qoıdy.
190 jyl buryn (1824) Kanadanyń Kvebek qalasynyń turǵyny Noa Kashıng kir jýatyn mashınaǵa patent aldy.
145 jyl buryn (1869) Chıkagolyq Aıvz Makgaffnı álemdegi alǵashqy shańsorǵyshty jasap shyǵardy. Shańsorǵyshtyń joǵarǵy bóliginde remenmen qozǵalatyn jeldetkishke jalǵanǵan tutqa ornatylǵan bolatyn. Búgingi tańda úı sharýashylyǵyna asa qajetti jabdyqtyń birine aınalǵan shańsorǵyshtyń bastapqy quny 25 AQSh dollaryn qurady.
ESІMDER
8 9 jyl buryn (1925-2013) matematık jáne fızık, memleket qaıratkeri, KSRO Ǵylym akademııasynyń akademıgi, Sotsıalıstik Eńbek Eri MARChÝK Gýrıı Ivanovıch dúnıege keldi.
Sankt-Peterbor memlekettik ýnıversıtetin jáne aspırantýrasyn bitirgen.
Negizgi ǵylymı eńbekteri esepteý jáne qoldanbaly matematıkaǵa arnalǵan. Onyń basshylyǵymen jáne tikeleı aralasýymen Qazaqstan úshin esepteý jáne qoldanbaly matematıka salasy boıynsha biliktiligi joǵary ǵylymı kadrlar tárbıeleý jóninde kóptegen jumys atqardy. Ol Qazaqstandaǵy esepteý matematıkasy mektebiniń negizin qalady.
3 márte Lenın ordenimen jáne medaldarmen marapattalǵan.
6 4 jyl buryn (1950) QR Parlamenti Senatynyń depýtaty, Halyqaralyq qatynastar, qorǵanys jáne qaýipsizdik komıtetiniń múshesi ADYRBEKOV Ikram Adyrbekuly dúnıge keldi.
Ózbekstanda, Tashkent oblysynyń Shynaz qalasynda týǵan. Almaty zooveterınarlyq ınstıtýtyn, RF Prezıdenti janyndaǵy Reseı memlekettik qyzmet akademııasyn bitirgen. Ǵalym-zootehnık, ekonomıst, memlekettik jáne mýnıtsıpaldyq basqarý menedjeri, ekonomıka ǵylymdarynyń doktory.
QR syrtqy ister mınıstriniń orynbasary, Qyzylorda oblysynyń ákimi, Qazaqstakn Respýblıkasynyń Lıtvadaǵy, Malaızııadaǵy jáne Qytaı Halyq Respýblıkasyndaǵy Tótenshe jáne Ókiletti elshisi bolyp jumys istedi.
«Qurmet», «Parasat», Lıtvanyń Uly Knıaz Gıdemınas» ordenderimen, bes medalmen marapattalǵan.
5 8 jyl buryn (1956) jazýshy, Qazaqstan Jazýshylar odaǵynyń múshesi, «Ańsar» ǵylymı-tanymdyq kópshilik jýrnaly bas redaktorynyń orynbasary MAÝQARULY Abaı dúnıege keldi.
Mońǵolııanyń Baıanólgeı aımaǵynda týǵan. 1991 jyly tarıhı otany Qazaqstanǵa kóship kelgennen keıin elaralyq «Shalqar» gazetiniń tilshisi, «Ana tili» aptalyǵynyń bólim meńgerýshisi, «Qazaq eli» gazetiniń bólim redaktory, elaralyq «Kósh» gazetiniń redaktory, «Qazaqstan-Zaman» gazetiniń jaýapty hatshysy bolǵan.
Merzimdi basylymdarda shettegi qazaqtar ómirinen «Júz jylǵy kóshi-kón», «O qazaqpen bu qazaq», «Jylqy minez qazaqtyń jersinbegen jeri bar», «Dástúr úshin janpıda» sekildi kóptegen oı-tolǵaýlary jarııalanǵan. Túrik-monǵoldyń kóne ádebı murasy «Altyn shejireni», Tıbet ǵıbratnamasy «Sýbasshıtti» (Asyl sóz) qazaqshaǵa aýdaryp, jeke kitap qylyp bastyrǵan. Onyń jekelegen týyndylary «Kósh-kerýen», «Ata saltyńdy aıala», «Alǵashqy ustaz» atty jınaqtarǵa engen.
5 2 jyl buryn (1962) QR Parlamenti Májilisiniń depýtaty, Halyqaralyq ister, qorǵanys jáne qaýipsizdik komıtetiniń múshesi TIMOŞENKO ıÝrıı Evgenevıch dúnıege keldi.
Torǵaı oblysynda týǵan. Tselınograd memlekettik medıtsınalyq ınstıtýtyn, Qostanaı bıznes jáne basqarý ınstıtýtyn bitirgen. Eńbek jolyn 1985 jyly Torǵaı oblystyq aýrýhanasynda dáriger-ıntern bolyp bastaǵan. 1986-1987 jj. - Torǵaı oblystyq narkologııalyq dıspanseriniń dáriger psıhıatr- narkology. 1986-1987 jj.- Torǵaı oblystyq narkologııalyq dıspanseriniń № 2 bólimshesiniń meńgerýshisi. 1988-1989 jj. - Tselınograd oblysy Qıma aýdandyq aýrýhanasynyń dáriger psıhıatr-narkology. 1989 j. - Tselınograd oblystyq narkologııalyq dıspanseriniń № 3 bólimshesiniń dáriger psıhıatr-narkology. 1989-1992 jj. - Tselınograd oblystyq narkologııalyq dıspanseriniń ýchaskelik dárigeri, jasóspirimderge arnalǵan qyzmetiniń meńgerýshisi. 1992-1993 jj. - «MedTım» ǵylymı-óndiristik kásipornynyń dáriger psıhıatr-narkology. 1992-1998 jj. - «MedTım» ǵylymı-óndiristik kásipornynyń bas dárigeri. 1998-2001 jj. - «Jańajol» JShS-nyń bas dırektory. 2001-2005 jj. - «Qazaqstan-Ýkraına» saýda-ónerkásip odaǵy» AQ-nyń prezıdenti. 2005-2012 jj. - «Obereg» Ýkraına ulttyq-mádenı ortalyǵy» JShS-nyń dırektory. 2005 jyldan bastap qazirgi ýaqytqa deıin - «Qazaqstan ýkraındarynyń radasy» ZTB Úılestirý keńesiniń tóraǵasy, «Qazaqstan ýkraındarynyń radasy» respýblıkalyq ZTB-nyń tóraǵasy. 2010 jylǵy qazannan bastap Qazaqstan halqy Assambleıasy Tóraǵasynyń orynbasary bolyp taǵaıyndaldy. 2012 jylǵy qańtardan bastap besinshi saılanǵan Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Májilisiniń depýtaty. Qazaqstan halqy Assambleıasynan saılanǵan. II dárejeli «Dostyq» ordenimen, «Astananyń 10 jyldyǵy», «Qazaqstan Respýblıkasynyń táýelsizdigine 20 jyl» medaldarymen marapattalǵan.
48 jyl buryn (1966) QR Syrtqy ister mınıstriniń orynbasary. 2014 jylǵy aqpannan QR-nyń Avstrııadaǵy Tótenshe jáne Ókiletti elshisi, Venadaǵy halyqaralyq uıymdar janyndaǵy Qazaqstannyń turaqty ókili. SARYBAI Qaırat Shorauly dúnıege keldi.
Almaty qalasynda týǵan. Andreı Jdanov atyndaǵy Lenıngrad memlekettik ýnıversıtetin bitirgen. 1988-1989 jyldary - Qazaqstan Ǵylym Akademııasy Uıǵyrtaný ınstıtýtynyń aǵa zertteýshisi. 1989-1991 jyldary - KSRO Ǵylym Akademııasynyń Til bilimi ınstıtýty Lenıngrad bólimshesiniń ótilshi-zertteýshisi. 1991-1992 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Syrtqy ister mınıstrligi Konsýldyq bóliminiń ekinshi hatshysy. 1992-1994 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasynyń Túrkııadaǵy Elshiliginiń úshinshi hatshysy, Qazaqstan Respýblıkasy Syrtqy ister mınıstrligi Aqparattyq-taldamalyq basqarmasynyń keńesshisi. 1994-1996 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasynyń Túrkııadaǵy Elshiliginiń ekinshi hatshysy. 1996-1997 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti Protokol qyzmetiniń jetekshisi. 1997-1998 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti baspasóz qyzmetiniń jetekshisi - baspasóz hatshysy. 1998-1999 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Syrtqy ister vıtse-mınıstri. 1999-2003 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasynyń Túrkııadaǵy Tótenshe jáne Ókiletti Elshisi. 2003-2007 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasynyń Germanııa Federatıvti Respýblıkasyndaǵy Tótenshe jáne Ókiletti Elshisi. 2007-2008 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Syrtqy ister mınıstriniń orynbasary. 2008-2010 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti kómekshisi. 2010-2014 jyldary - QR Syrtqy ister mınıstriniń orynbasary. 2014 jylǵy aqpannan QR-nyń Avstrııadaǵy Tótenshe jáne Ókiletti elshisi, Venadaǵy halyqaralyq uıymdar janyndaǵy Qazaqstannyń turaqty ókili. «Eren eńbegi úshin», «Astana», «Qazaqstan Respýblıkasynyń táýelsizdigine 10 jyl», «Astanaǵa 10 jyl», «Qazaqstan Respýblıkasynyń Konstıtýtsııasyna 10 jyl» merekelik medaldarymen marapattalǵan. «Qyzmet úshin GFR Uly kresti» sheteldik orden ıegeri. «Nursultan Nazarbaev. Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti» kitabynyń avtory, «Astana - ómir áýeni» kitabynyń bas redaktory, «Qazaqstan - Eýrazııa júregi» kitabynyń redaktsııalyq alqasynyń múshesi. Kóne túrki fılologııasy týraly, halyqaralyq qatynastardyń ózekti máseleleri týraly ǵylymı jáne ǵylymı-tanymdyq maqalalardyń avtory.
4 7 jyl buryn (1967) QR-nyń Sıngapýr Respýblıkasyndaǵy, Avstralııa men Jańa Zelandııadaǵy Tótenshe jáne Ókiletti Elshisi BAÝDARBEK-QOJATAEV Erlan Keńesuly dúnıege keldi.
Taraz qalasynda týǵan. S.M.Kırov atyndaǵy Qazaq memlekettik ýnıversıtetin bitirgen, jýrnalıst.
1992-2008 jyldary QR SІM aýmaqtyq basqarmalary men departamentterinde ártúrli laýazymdarda boldy.
Qazirgi qyzmetinde - 2008 jylǵy qańtardan beri.
«Qazaqstan Konstıtýtsııasyna 10 jyl» (2005), «Astananyń 10 jyldyǵy» (2008) medaldarymen, QR qurmet gramotasymen (2007), QR Prezıdentiniń Alǵyshatymen marapattalǵan (2006).
20 4 jyl buryn (1810-1856) nemis kompozıtory, pıanıst, mýzyka synshysy Robert ShÝMAN dúnıege keldi.
11 9 jyl buryn (1895-1978) ıspan fýtbolshysy. Jattyqtyrýshy jáne madrıdtik «Real» prezıdenti Santıago BERNABEÝ dúnıege keldi.
119 jyl buryn (1895-1966) ıran oqymystysy, jazýshy, Iran tili men ádebıeti akademııasynyń múshesi NAFISI Saıd dúnıege keldi.
Tehran ýnıversıtetiniń parsy tili men ádebıeti tarıhynyń professory bolǵan.
Onyń negizgi eńbekteri Iran, Orta Azııa, Úndistan halyqtarynyń ádebıeti men tarıhyna, orys jáne batys eýropa elderiniń ádebıeti máselelerine arnalǵan. Rýdakı týraly monografııanyń, «Bahreın tarıhy», «Qazirgi Irannyń áleýmettik-saıası tarıhy» shyǵarmarmalarynyń, «Farangıs» romanynyń, «Jumaqqa barar jarty jolda» pamflet-romanynyń avtory.