8 qyrkúıek. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
8 qyrkúıek, DÚISENBІ Búgin - Jýrnalısterdiń halyqaralyq yntymaq kúni (1958). Bul kúni cheh jýrnalısi ıÝlıýs Fýchıkti gıtlershiler Berlın túrmesi - Plettsenzede aıýandyqpen óltirgen. Ataýly data jalyndy jýrnalısti eske alý maqsatynda Býhareste ótken 4-shi Halyqaralyq jýrnalıster uıymy kongresiniń sheshimi boıynsha atap ótiledi. Búgin - Saýattandyrýdyń halyqaralyq kúni. 1967 jyldan bastap, ıÝNESKO Bas konfederatsııasy 14-shi sessııasynyń 1.141. qarary negizinde atalyp ótiledi. Blokada qurbandaryn eske alý kúni. 2006 jylǵy qyrkúıektiń 8-inde Uly Otan soǵysy tarıhyndaǵy eń qaıǵyly oqıǵalardyń biri - 900 kúnge sozylǵan Lenıngrad qorshaýyna 66 jyl toldy. ESTE QALAR OQIǴALAR 21 jyl buryn (1993) Almatydaǵy «Murattas» ǵylymı-zertteý baspa ortalyǵy Ázireti sultan Qoja Ahmet ıAsaýıdiń «Aqyl kitabyn» («Dıýanı hıkmet») qazaq tilinde jaryqqa shyǵardy. 17 jyl buryn (1997) Batys Qazaqstan oblysynyń Orda aýylynda Jáńgir han kesenesiniń ashylý saltanaty boldy. 14 jyl buryn (2000) Almatyda Qazaqstannyń tuńǵysh Prezıdenti N.Nazarbaevtyń 60 jyldyq mereıtoıyna arnalǵan «Bolashaqqa senimmen» atty fotoalbomnyń tusaýkeser rásimi ótti. «Otan» partııasynyń uıymdastyrýymen jaryq kórgen albomda Elbasynyń jeke muraǵatynan alynǵan sýretter paıdalanylǵan. 13 jyl buryn (2001) Astanada Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti N.Á.Nazarbaev «Qazaqstan kartasy: «Atameken» dep atalatyn jańa etnomemorıaldyq parktiń saltanatty ashylý rásimine qatysyp, onyń lentasyn qıdy. Bul kartada Qazaqstannyń barlyq aımaqtary qamtylyp, elimiz aýmaǵynda ornalasqan 100-den astam nysan túpnusqasynan aınymaıtyndaı etip kórsetilgen. Olardyń arasynda qalalar, ondaǵy basqarý mekemeleri, mádenıet oshaqtary, iri óndiris oryndary, tarıhı eskertkishter qamtylǵan. 10 jyl buryn (2004) Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti Nursultan Nazarbaev Qazaqstan-Avstrııa qarym-qatynasyn damytýǵa qosqan eleýli úlesi, eki memleket arasyndaǵy san tarapty baılanystardy ornatýǵa tıgizgen yqpaly úshin Avstrııanyń burynǵy kantsleri Frants Vranıtskııdi І dárejeli «Dostyq» ordenimen marapattaý týraly Jarlyqqa qol qoıdy. 8 jyl buryn (2006) Bir top amerıkandyq ǵalym Kalıfornııa shtatynyń soltústigi jaǵalaýynan ózderi «Jerdegi eń bıik tiri organızm» dep tanyǵan aǵashty tapty. Gıperıon dep atalǵan bul aǵashtyń bıiktigi 115 metrge jetedi. Buǵan deıin álemdegi eń bıik «tiri organızm» retinde sekvoııa aǵashy atalyp kelgen edi. Ǵalymdar «Stratosfera alyby» degen ekinshi ataýy bar bıiktigi 100 metrden asatyn 135 sekvoııa aǵashyn tapqan. Álemdegi eń qart aǵash sanalatyn - sekvoııa da osy Kalıfornııada ósedi. 8 jyl buryn (2006) Mońǵol ulttyq qoǵamdyq telearnasynda «TV-Tolqyn» atty qazaq baǵdarlamalary redaktsııasy óz jumysyn bastady. Teledıdarlyq baǵdarlama qazaq tilinde aptasyna 1 ret jaryq kóredi. 9 jyl buryn (2005) Astanada Qazaqstan Respýblıkasy Úkimettik emes uıymdary Ulttyq aqparattyq qor ortalyǵynyń jáne onyń resmı saıtynyń tanystyrylymy boldy. 7 jyl buryn (2007) Qobda aýdanynyń Jırenqopa aýylynda Qobylandy batyrdyń memorıaldyq kesheni saltanatty túrde ashyldy. Avtory - sáýletshi Bek Ybyraev. Qobda jaǵalaýyndaǵy memorıaldyq keshen áskerı taqyrypta salynǵan. Áskerı bas kıimine uqsatyp jasalǵan dóńgelek ǵımarat burynǵy jerlengen jerde boı kóterdi. Mavzoleıge bara jatqan jolda meńgir-tastary ornatylǵan, olar qolbasshynyń tynyshtyǵyn saqtaıtyn sarbazdar sııaqty. Shetinde áskerı jebege uqsatylyp jasalǵan ǵımarat, onda kishigirim murajaı jáne saıahattanýshylarǵa arnalǵan qonaq úı bar. 7 jyl buryn (2007) qyrkúıektiń 8-9 kúnderi Şýchınsk-Býrabaı demalys aýmaǵynda Qazaqstan Respýblıkasynyń «Bilim týraly» jańa zańyna arnalǵan «Halyqaralyq baǵdarlamalar ortalyǵy» AQ-nyń kýbogy úshin І respýblıkalyq pikirsaıys týrnıri bolyp ótti. Sharanyń uıymdastyrýshysy - Qazaqstan Respýblıkasynyń Bilim jáne ǵylym mınıstrligi, «Halyqaralyq baǵdarlamalar ortalyǵy» AQ. 5 jyl buryn (2009) qyrkúıektiń 8-12 aralyǵynda Astana men Almatyda «Úndi mádenıeti men ashanasynyń aptalyǵy» festıvali bolyp ótti. ESІMDER 91 jyl buryn belgili avar aqyny, Daǵystannyń halyq aqyny, Sotsıalıstik Eńbek eri, Lenındik syılyqtyń laýreaty ǴAMZATOV Rasýl Ǵamzatuly (1923-2004) dúnıege keldi. Daǵystannyń Hýnzah aýdanynda týǵan. Shyǵarmalary 1937 jyldan jarııalana bastaǵan. «Bizdiń taýlar», «Atameken», «Týǵan jylym», «Aǵaǵa arnaý», «Daǵystan kóktemi», «Jaryq juldyzdar», «Sońǵy baǵa» jyr jınaqtarynda, «Ákemen tildesý», «Taý qyzy», «Anany aıalańdar» poemalarynda týǵan jerdiń sulýlyǵyn, halyq danalyǵyn, ulttyq dástúr ereksheligin súıispenshilikpen jyrlaǵan. «Jaryq juldyzdar», «Meniń atam», «Tyrnalar» atty poemalar men óleńder jınaǵy, «Meniń Daǵystanym» povesi qazaq tilinde jaryq kórgen. 79 jyl buryn (1935) ǵalym-ınjener, tehnıka ǵylymdarynyń kandıdaty, professor, Qazaqstan Respýblıkasy Jaratylystaný ǵylym akademııasynyń, Halyqaralyq agrarlyq bilim akademııasynyń korrespondent-múshesi DEINEGA Vıktor Vasılevıch dúnıege keldi. Qostanaı qalasynda týǵan. Chelıabi qalasyndaǵy aýylsharýashylyqty elektrlendirý jáne mehanıkalandyrý ınstıtýtyn bitirgen. Qostanaıdaǵy transport jáne óndiristik mekemelerdiń jetekshi ınjeneri, motojóndeý zaýytynyń bas ınjeneri, qalalyq atqarý komıteti óndiris bóliminiń meńgerýshisi, Qostanaı qalalyq atqarý komıteti tóraǵasynyń orynbasary, «Ortalyq elektr júıeleri» mekemesi dırektorynyń orynbasary, Qostanaı aýylsharýashylyq ınstıtýty ınjenerlik tehnıka fakýltetiniń dekany bolǵan. 2002-2007 jyldary M.Dýlatov atyndaǵy Qostanaı ınjenerlik ekonomıkalyq ýnıversıtetiniń rektory qyzmetin atqarǵan. Negizgi ǵylymı eńbekteriniń baǵyty - gıdrojylý energetıka salasy. 100-den astam ǵylymı eńbektiń jáne 3 oqýlyqtyń avtory. Memlekettik syılyqtarmen marapattalǵan. 44 jyl buryn (1970) Qazaqstan Respýblıkasynyń mádenıet qaıratkeri, «QazAqparat» Halyqaralyq aqparat agenttiginiń» bas dırektory DIıAROV Dáýren Keńesuly dúnıege keldi. Almaty qalasynda týǵan. V.I.Lenın atyndaǵy Qazaq polıtehnıkalyq ınstıtýtyn (qazirgi Q.Sátbaev atyndaǵy Qazaq ulttyq tehnıkalyq ýnıversıteti), Qazaqstan menedjment, ekonomıka jáne boljaý ınstıtýtyn bitirgen. 1993-1994 jyldary - «ARÝS» Kásibı fýtbol klýbynyń aýdarmashysy, 1994-1995 jyldary - «Stroıımport» kompanııasynyń menedjeri. 1995-1997 jyldary - «VIA» JShS-nyń dırektory. 1997-1998 jyldary - «Rahat-Metalz» JShS qundy qaǵazdar departamentiniń dırektory, «Tsentraz Faınans Sekıýrıtız LTD» qarjy jónindegi dırektordyń orynbasary. 1998-2000 jyldary - «Vesta» JShS qarjy jónindegi dırektordyń orynbasary. 2000-2002 jyldary «D.D.D.» JShS-nyń dırektory. 2002-2003 jyldary Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti Ákimshiligi Іshki saıasat bóliminiń bas mamany. 2003-2004 jyldary Qazaqstan Respýblıkasy Aqparat jáne qoǵamdyq kelisim mınıstrligi jastar saıasaty departamenti dırektorynyń orynbasary, Qazaqstan Respýblıkasy Mádenıet mınıstrligi jastar saıasaty departamentiniń dırektory. 2004-2007 jyldary - «Qazaq aqparat agenttigi» UQ» AQ-nyń ekonomıka jáne damý jónindegi vıtse-prezıdenti. 2007-2013 jyldary - «Qazaq aqparat agenttigi» UQ» AQ-nyń prezıdenti6 bas dırektory qyzmetterin atqarǵan. Qazirgi qyzmetinde - 2014 jyldyń qańtarynan beri. 62 jyl buryn (1952) QR Aqmola oblysynyń ákimi KÝLAGIN Sergeı Vıtalevıch dúnıege keldi. Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Senatynyń depýtaty. Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń Jarlyǵymen taǵaıyndalǵan.
Aqmola oblysynda týǵan. Tselınograd aýyl sharýashylyq ınstıtýtyn, Almaty joǵary partııa mektebin bitirgen. Injener-mehanık, saıası ǵylymdardyń kandıdaty. Bas ınjener, ónerkásiptik birlestiginiń basqarma basshysy, sovhoz dırektory, aýdan jáne oblys deńgeıindegi ártúrli partııalyq laýazymdarynda, Torǵaı oblysy ákimshiligniń basshysy, QR Premer-Mınıstriniń orynbasary, aýyl sharýashylyǵy mınıstri, Aqmola jáne Qostanaı oblystarynyń ákimi bolyp qyzmet atqarǵan.
ІІІ jáne ІІ dárejeli «Barys», «Otan», «Drýjba» (Reseı Federatsııasy) ordenderimen, on bes medalmen, sonyń ishinde «Eren eńbegi úshin» (KSRO) medalimen marapattalǵan 47 jyl buryn (1967) QR Parlamenti Májilisiniń depýtaty, Ekonomıkalyq reforma jáne óńirlik damý komıtetiniń múshesi PERÝAShEV Azat Turlybekuly dúnıege keldi. Jambyl oblysy Qordaı aýdanynyń týmasy, ǵylym kandıdaty. 1984 - 1991 jj. - M. Gorkıı atyndaǵy Oral memlekettik ýnıversıteti (Sverdlovsk qalasy); 1995 - 1996 jj. QR Prezıdenti janyndaǵy Ulttyq joǵary memlekettik basqarý mektebi (Almaty qalasy); 1998 - 2000 jj. - Jetisý ekonomıkalyq ınstıtýty (Taldyqorǵan qalasy); 2011 j. - RF Úkimeti janyndaǵy Halyq sharýashylyǵy akademııasynyń doktoranty. Eńbek jolyn Qıyr Soltústik portynda júk tasýshy bolyp bastaǵan. 1991 j. - Qazaqstan Kompartııasy Panfılov aýdandyq komıtetiniń nusqaýshysy. 1992 - 1995 jj. - Taldyqorǵan oblysy ákimshiliginiń konsýltanty, sektor meńgerýshisi. 1996 - 1998 jj. - QR Prezıdenti Ákimshiliginiń konsýltanty, sektor meńgerýshisi. 1998 - 2005 jj. - «Qazaqstan alıýmınııi» AQ bas dırektorynyń orynbasary, vıtse-prezıdenti. 2006 j. - Qazaqstan Azamattyq partııasy Ortalyq komıtetiniń birinshi hatshysy. 2006 - 2011 jj. «Atameken» QUEP basqarmasynyń tóraǵasy. 2011 jylǵy shildeden - «Aq jol» QDP tóraǵasy.
2012 jylǵy qańtardan - besinshi saılanǵan Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Májilisiniń depýtaty, «Aq jol» Qazaqstan Demokratııalyq partııasynyń fraktsııa jetekshisi.
ІІІ dárejeli «Barys» ordenimen (2008 j.) marapattalǵan, «Qazaqstan alıýmınııi» AQ eńbek sińirgen qyzmetkeri (2005 j.). «Mádenı bastama» keńes-amerıka qorynyń jas ǵalymdar syılyǵynyń laýreaty (1991 j.). Qazaqstan LKJO OK Qurmet gramotasy (1987 j.). 78 jyl buryn (1936) áskerı jáne saıası qaıratker, otstavkadaǵy general-maıor, jýrnalıst, Qazaqstan Respýblıkasy Іshki ister mınıstrliginiń eńbek sińirgen qyzmetkeri QALMATAEV Murat Dúısenbiuly dúnıege keldi. Shyǵys Qazaqstan oblysynyń Jarma aýdanynda týǵan. Qazaq memlekettik ýnıversıtetin (qazirgi ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıteti), Almaty joǵary partııa mektebin bitirgen. 1959-1965 jyldary - Semeı oblysy, Kókpekti aýdany komsomol komıtetiniń birinshi hatshysy, aýdandyq «Juldyz» gazetiniń redaktory. 1967-1975 jyldary - Semeı oblystyq partııa komıtetiniń nusqaýshysy, partııalyq-uıymdastyrý bólimi meńgerýshisiniń orynbasary. 1975-1980 jyldary - Qazaqstan Kommýnıstik partııasy Ortalyq Komıtetiniń ınspektory. 1980-1983 jyldary - Oral oblystyq partııa komıtetiniń hatshysy. 1983 jyly respýblıkalyq Іshki ister mınıstrliginiń jańadan uıymdastyrylǵan saıası bólimi bastyǵy bolyp taǵaıyndaldy. Onyń azamattyq tulǵasy jeltoqsan oqıǵasy kezinde aıqyn kórindi. Respýblıka Bas prokýroryna, Qazaqstan kommýnıstik partııasy ortalyq komıtetiniń 2-hatshysyna kirip, alańda zańsyzdyqqa jol berilip jatqanyn aıtyp, bul taǵylyqty toqtatýdy talap etti. Ádildik jolyndaǵy osy zańdy áreketteri úshin «óz qyzmetine laıyqsyz adam» retinde Aýǵanstan soǵysyna jóneltildi. 1988-1989 jyldary Aýǵanstan soǵysynda birneshe jaýapty operatsııalarǵa qatysyp, basshylyq etti. Maıdannan aman-esen elge oralyp, 1989-1994 jyldary Semeı oblystyq Іshki ister basqarmasyn basqardy. 1995 jyly Qazaqstan Respýblıkasy Іshki ister mınıstriniń keńesshisi bolyp taǵaıyndalyp, 1995-1997 jyldary «Sonar» fırmasynyń vıtse-prezıdenti boldy. 1996 jylldan - «Namys» JShS-iniń dırektory, al 2000 jyldyń qyrkúıeginen - «Namys-Sekıýrıtı» JShS-iniń prezıdenti bolyp qyzmet atqarǵan. «Qurmet belgisi», Qyzyl Juldyz, Halyqtar dostyǵy, «Otan kúzetinde» ordenderimen, kóptegen KSRO jáne shet el medaldarymen marapattalǵan. 103 jyl buryn (1911-1994) Qazaq KSR eńbek sińirgen zootehnıgi, KSRO Memlekettik syılyǵynyń laýreaty SÝBBOTIN Vıktor ıAkovlevıch dúnıege keldi. Reseı Federatsııasynda týǵan. Máskeý zootehnıkalyq ınstıýtyn bitirgen. 1935-1938 jyldary - Komı-Permıak okrýgtik atqarý komıtetiniń nusqaýshy-radısi, keńshar aǵa zootehnıgi. 1938-1946 jyldary - Qazaq KSR Halyq komıssarıatynda zootehnık, aǵa ekonomıst, aǵa zootehnık, bólim bastyǵy. 1946-1947 jyldary - Qazaq KSR Mal sharýashylyǵy mınıstrliginiń basqarma bastyǵynyń orynbasary. 1947-1953 jyldary - Qazaq KSR keńsharlar mınıstrliginiń mal sharýashylyǵy basqarmasy bastyǵynyń orynbasary, bastyǵy, mınıstrdiń orynbasary. 1953 jyly - Qazaq KSR aýyl sharýashylyǵy jáne daıyndaý mınıstrliginiń keńsharlar bas basqarmasynyń bastyǵy. 1953-1954 jyldary - Qazaq KSR keńsharlar mınıstriniń orynbasary. 1954-1961 jyldary - Qazaqstan Kompartııasy OK bólim meńgerýshisiniń orynbasary. 1961-1964 jyldary - Qazaqstan KP Ortalyq Komıtetiniń aýyl sharýashylyǵy bóliminiń meńgerýshisi. 1963-1964 jyldary Qazaqstan KP OK aýyl sharýashylyǵyn basqarý bıýrosy tóraǵasynyń orynbasary. 1964-1978 jyldary - Qazaq KSR Aýyl sharýashylyǵy mınıstri, mınıstrdiń orynbasary. Qazaq KSR Joǵarǵy Keńesiniń depýtaty boldy. Úsh Eńbek Qyzyl tý, úsh «Qurmet belgisi» ordenderimen, medaldarmen marapattalǵan. 52 jyl buryn (1962) QR Parlamenti Senatynyń Qarjy jáne bıýdjet komıtetiniiń múshesi NÓGERBEKOV Serik Nógerbekuly dúnııege keldi. 1984 jyly Qaraǵandy kooperatıvtik ınstıtýtyn bitirgen, ekonomıst-uıymdastyrýshy. Ekonomıka ǵylymdarynyń doktory. 1984-1986 jyldary - Qarqaraly qoǵamdyq tamaqtandyrý mekemesiniń ekonomısi, Qarqaraly zoovettehnıkýmy komsomol komıtetiniń hatshysy. 1986-1991 jyldary - Qazaqstan LKSM Qarqaraly aýdandyq komıtetiniń ekinshi hatshysy, «Qaraǵandy Transagenttigi» AKK Qarqaraly agenttiginiń bastyǵy, Qarqaraly aýdandyq agroónerkásip qyzmetkerleri kásipodaǵy aýdandyq komıtetiniń nusqaýshysy. 1991-1998 jyldary - «Altynemel» AQ menedjeri, «Qazónerkásipeksport» respýblıkalyq syrtqy ekonomıkalyq kásiporny «Kómir-eksport» fırmasynyń dırektory, «Qazybek» memlekettik syrtqy ekonomıkalyq korporatsııasynyń vıtse-prezıdenti (Almaty). 1998-2000 jyldary «Mır» memleketaralyq teleradıokompanııasy fılıaly dırektorynyń orynbasary. 2000-2002 jyldary - Qaraǵandy oblystyq qarjy basqarmasynyń bastyǵy. 2002-2005 jyldary - QR Kólik jáne kommýnıkatsııa mınıstrliginiń qarjylyq retteý departamentiniń dırektory. 2005-2007 jyldary - «Esnur jáne K» JShS dırektorlar keńesiniń tóraǵasy. 2007-2009 jyldary - QR Ekonomıka jáne bıýdjettik josparlaý mınıstrliginiń «Ekonomıkalyq zertteýler ınstıtýty» AQ prezıdenti. 2009 jylǵy maýsymda Memleket basshysynyń Ókimimen QR Prezıdenti Ákimshiliginiń Áleýmettik-ekonomıkalyq monıtorıng bóliminiń megerýshisi bolyp taǵaıyndaldy. Qazirgi qyzmetinde - 2013 jylǵy tamyzdan beri. 78 jyl buryn (1936) tarıh ǵylymynyń doktory, professor, Qazaqstan Respýblıkasy Qoǵamdyq ǵylymdar akademııasynyń akademıgi TABYLDIEV Hısmet Bozanuly dúnıege keldi. Atyraý oblysynyń Mahambet aýdanynda týǵan. Abaı atyndaǵy Qazaq pedagogıkalyq ınstıtýtyn bitirgen. 1963-1994 jyldary - Gýrev pedagogıkalyq ınstıtýtynyń oqytýshysy, aǵa oqytýshysy, dotsenti, dekannyń orynbasary, prorektory, rektory. 1994-2000 jyldary - Atyraý ýnıversıtetiniń rektor-úılestirýshisi, rektory, rektordyń keńesshisi. 2000-2003 jyldary - Atyraý oblystyq máslıhatynyń depýtaty, hatshysy. 2003-2008 jyldary - «Atyraý» gazeti bas redaktorynyń orynbasary. Úsh tomdyq «Bozdaqtar» jınaǵynyń, Atyraý oblysy entsıklopedııasynyń, «Aqtańdaqtar aqıqaty», «Qurmanǵazy», «Kishi júz rýlarynyń tarıhy men shejiresi», «Saýatsyzdyqtan bilim shyńyna», «Saraıshyq», «Qazaqstanda saýatsyzdyqty joıýdyń qıynshylyqtary» monografııalarynyń, 200-ge jýyq ǵylymı eńbektiń avtory. Oblystyq onomastıkalyq komıssııanyń múshesi bolyp tabylady, Gýrev qalasynyń ataýyn Atyraý, Embi aýdanyn - Jylyoı qylyp ózgertýge at salysqandardyń biri. «Parasat» ordenimen, «Eńbek ardageri», «Eren eńbegi úshin», «Qazaqstannyń 10 jyldyǵy», «Qazaqstan Respýblıkasynyń Parlamentine 10 jyl», «Qazaqstan Respýblıkasy ǵylymynyń damýyna qosqan úlesi úshin», «Kaspıı mańy joǵary oqý oryndary qaýymdastyǵynyń 10 jyldyǵy» medaldarymen, qurmet gramotalarymen marapattalǵan.