8 qazan. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
8 qazan. SÁRSENBІ Makedonııa Respýblıkasynyń Ulttyq meıramy - Táýelsizdik kúni (1991). Makedonııa - Balqan jarty aralynda oralasqan memleket. Soltústiginde Serbııamen, shyǵysynda Bolgarııamen, ońtústiginde Grekııamen, batysynda Albanııamen shektesedi. Astanasy - Skope qalasy. Memlekettik tili - makedon tili. Aqsha birligi - makedon dınary.
Gomeopatııa kúni. Reseıdiń gomeopat dárigerleriniń usynysymen 2004 jyldan bastap Reseıde jyl saıyn atalyp ótiledi.
ESTE QALAR OQIǴALAR 7 jyl buryn (2007) Semeıdegi Nevzorovtar otbasy atyndaǵy Beıneleý óneri murajaıy jańa jádigermen tolyqty. Abaı aýdanynyń turǵyny Jánibek Moldahan murajaıǵa tastan qashalǵan jaýyngerdiń músinin tartý etti. Tasmúsin tabylǵan jerge attanǵan ólketanýshy-ǵalymdar, bul osydan 1 myń jyldaı buryn qashalǵan túrki jaýyngeriniń beınesi degen paıymdaý jasap otyr. Ólketanýshylar tas músin kóne túrkilerdiń ádette zırat basyna qoıatyn dástúrli eskertkishi bolyp tabylady jáne onyń kómegimen baıyrǵy kóshpeliler dúnıeniń tórt buryshyn baǵdarlaǵan degen paıymdaýdy usynyp otyr.
5 jyl buryn (2009) Astanada Elbasynyń qatysýymen Túrkııa Respýblıkasynyń negizin qalaýshy Mustafa Kemal Atatúrikke arnalǵan eskertkishtiń ashylý rásimi ótti. Eskertkish Astana qalasynyń Táshenov kóshesiniń boıyndaǵy saıabaqta ornalasqan. Eskertkish qoladan, al tuǵyry - granıtten jasalǵan. Bıiktigi - 4,4 metr, salmaǵy - 5,5 tonna. Onyń qurylysyna 0,0625 gektar jer telimi berildi. 5 jyl buryn (2009) S.Amanjolov atyndaǵy Shyǵys Qazaqstan memlekettik ýnıversıtetiniń ǵylymı-zertteý ortalyǵy bazasynda «ıAdrolyq tehnologııalar jáne qaıtarymdy energetıka tehnologııasy» ulttyq ǵylymı zerthanasynyń tanystyrylymy ótti. Ulttyq ǵylymı zerthananyń qurylymyna ıadrolyq-magnıtti rezonansty-spektroskopııa zerthanasy, qoldanbaly jáne radıatsııalyq fızıka zerthanasy, matematıkalyq modeldeý zerthanasy kirdi. ıAdrolyq tehnologııalar jáne orny tolatyn energetıka tehnologııasy zerthanasy - mundaı jalǵyz zerthana. Elimizde osyndaı bes Ulttyq zerthana bar, solardyń ishinde tek osy zerthana ǵana aımaqtyq ýnıversıtettiń qurylymyna kiredi. Sebebi, ýnıversıtet aımaqtyń iri kásiporyndarymen, QR Ulttyq ıadrolyq ortalyqpen birlesken jobalar atqarady. Zerthana ıadrolyq fızıka, qaıtarymdy energetıka, kondensatty jaǵdaı fızıkasy jáne materıaltaný, hımııa, medıtsına, farmakologııa, ekologııa salalarynda ǵylymı zertteýler ótkizý úshin qurylyp otyr. ESІMDER
103 jyl buryn (1911-1993) tehnıka ǵylymdarynyń doktory, professor, Qazaqstan ǴA-nyń korrespondent-múshesi, Qazaqstannyń eńbek sińirgen ǵylym qaıratkeri KALININ Sergeı Ksenofontovıch dúnıege keldi. Reseıdiń Ekaterınbýrg oblysynda týǵan. Máskeý polıtehnıkýmyn, Qazaq polıtehnıkalyq ınstıtýtyn bitirgen. Uly Otan soǵysyna qatysqan. 1933-1941 jyldary Ekaterınbýrgtegi Oral hımııa-tehnologııa ınstıtýtynyń ǵylymı-tehnıkalyq qyzmetkeri bolǵan. 1933-1941 jyldary - KSRO ǴA Qazaq fılıaly hımııa zerthanasynyń ǵylymı-tehnıkalyq qyzmetkeri, zerthana meńgerýshisi. 1945-1957 jyldary - Qazaqstan ǴA Astronomııa jáne fızıka ınstıtýtynyń zerthana meńgerýshisi. 1953-1957 jyldary - Qazaqstan ǴA Fızıka-tehnıka ınstıtýty dırektorynyń orynbasary. 1957-1961 jyldary - Qazaqstan ǴA ıAdrolyq fızıka ınstıtýtynyń zerthana meńgerýshisi. 1961-1993 jyldary Qazaqstan ǴA Geologııa ǵylymdary ınstıtýtynyń sektor meńgerýshisi, bólim meńgerýshisi bolǵan. Negizgi ǵylymı eńbekteri atomdar men molekýlalardyń optıkalyq spektrlerin zertteýge jáne júıeleýge, spektrlik taldaýdyń ózekti máselelerin tujyrymdaýǵa arnalǵan. Halyqtar dostyǵy, «Qurmet belgisi» ordenderimen, medaldarmen marapattalǵan. 90 jyl buryn (1924-2006) qazaqtyń aqyny SEIІLJANOVA Gúlsim dúnıege keldi. Almaty oblysy Jambyl aýdanynyń Aqseńgir aýylynda týǵan. Almaty sanaq tehnıkýmyn bitirgen. 1943-1951 jyldary ushymsharda esep qyzmetkeri, bas býhgalteri, kitap dúkeniniń dırektory bolyp jumys istegen. 1952-1959 jyldary Qazaq KSR Ǵylym akademııasynyń folklor bóliminde, 1959-1973 jyldary respýblıkalyq halyq shyǵarmashylyǵy úıinde qyzmet atqarǵan. 1957 jyldan shyǵarmalary baspasózde jarııalanǵan. 1970 jyly orys tilinde shyqqan «Kóktem jańbyry», 1981 jyly «Ǵajaıyp baq» atalǵan qazaq aqyn qyz-kelinshekteriniń jınaǵyna engen bir top óleńderdiń, balalarǵa arnalǵan «Bizdiń aýyl baqshasy» sýretti kitapshasynyń avtory. 83 jyl buryn (1931-1989) tehnıka ǵylymdarynyń kandıdaty, Qazaqstannyń eńbek sińirgen ónertapqyshy, Qazaqstan Memlekettik syılyǵynyń laýreaty QURMANǴALIEV Marat Ramazanuly dúnıege keldi. Almaty qalasynda týǵan. Baýman atyndaǵy Máskeý tehnıkalyq ýchılışesin bitirgen. 1955 jyldan ómiriniń sońyna deıin Qazaqstan ǴA Energetıka ǵylymı-zertteý ınstıtýtynyń zerthanashysy, kishi, aǵa ǵylymı qyzmetkeri, zerthana meńgerýshisi bolǵan. Negizgi ǵylymı eńbekteri Qazaqstanda óndiriletin kómirlerdi tsıklondyq ottyqta jaǵý protsesterine arnalǵan. Qýaty kúshti energetıkalyq qondyrǵylardyń kómirtozańdandyrǵysh qazandyqtarda sapasy tómen kómirlerdi jaǵý qubylystaryn ottyq modelderde zertteý ádistemesin óndiriske engizdi. Kómirdi qaınaǵan qabatta, keıinirek aınalmaly qaınaǵan qabatta jaǵýdy zerttegen. 200-den astam ǵylymı eńbektiń, 5 monografııanyń, 50-den astam patenttiń avtory. Eńbek Qyzyl Tý, «Qurmet belgisi» ordenderimen, medaldarmen marapattalǵan. 78 jyl buryn (1936) jazýshy QATJANULY Shabdarbaı dúnıege keldi. Mońǵolııanyń Baıanólgeı aımaǵynda týǵan. Abaı atyndaǵy Qazaq pedagogıkalyq ınstıtýtyn bitirgen. Jazýshynyń «Aǵa joly», «Kórimdik», «Kún ashyq», «Qalqataı», «Kerim-aý aıdaı», «Óz qolymen», «Altaı sýreti», «Ómir izi» atty jyr jáne prozalyq kitaptary bar. 74 jyl buryn (1940) aktrısa, Qazaq KSR-niń halyq ártisi, Qazaq KSR-niń eńbek sińirgen ártisi BAǴYSOVA Jibek Esekeıqyzy dúnıege keldi. Aqmola oblysynda týǵan. Abaı atyndaǵy Qazaq memlekettik akademııalyq opera jáne balet teatry janyndaǵy ánshilik-hor stýdııasyn bitirgen. 1960-1995 jyldary Qyzylorda oblystyq drama teatrynda, 1995 jyldan Sh.Qusaıynov atyndaǵy Aqmola oblystyq mýzykalyq drama teatrynda óner kórsetedi. Ol oınaǵan Qaragóz, Qarlyǵa, Júztaılaq (M.Áýezovtiń «Qaragózinde», «Qara qypshaq Qoblandyda», «Túngi sarynda»), Aqtoty (Ǵ.Músirepovtiń «Aqan seri - Aqtotysynda»), Eva Broer (Q.Muhamedjanovtyń «jat eldesinde»), Ajar (S.Júnisovtiń «Ajar men ajalynda»), Qamajaı (D.Isabekovtiń «Ápkesinde»), Álıman men Tolǵanaı («Sh.Aıtmatovtyń povesi boıynsha qoıylǵan «Ana - Jer anasynda»), Shapaq (M.Kárimniń «Aı tutylǵan túninde»), Tata Neradova (A.P.Shteınniń «Tolasynda»), Regana (Ý.Shekspırdiń «Korol Lırinde»), t.b. rólder aktrısa talantyn tanytty. Ol jasaǵan sahnalyq beınelerdiń ulttyq boıaýy aıqyn. Sonymen qatar sahnada keıipkerdiń ishki tolǵanystaryn, psıhologııalyq kóńil-kúılerin tereń ashýymen erekshelenedi. Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti N.Nazarbaevtyń Alǵys hatymen marapattalǵan. 66 jyl buryn (1948) aqyn, Qazaqstan Jazýshylar odaǵynyń múshesi, «Jiger» jastar shyǵarmashylyq festıvaliniń laýreaty AZOVSKAıA Tatıana dúnıege keldi. Oral qalasynda týǵan. Qazaq memlekettik ýnıversıtetin bitirgen. Semeı oblystyq «Ertis» gazetinde tilshi, Aqtóbe drama teatrynda ádebı qyzmetker, «Prıýrale» gazetinde tilshi bolǵan. Aqynnyń «Blagodarıý sýdbý», «Pısmo ız Osenı», «Smýgloe leto» atty jyr jınaqtary jaryq kórgen.
64 jyl buryn (1950-2007) aqyn, jýrnalıst, aýdarmashy AQYPBEKULY Ótepbergen dúnıege keldi. Almaty oblysynyń Aqsý aýdanynda týǵan. Almaty joǵary partııa mektebin bitirgen. 1973-1985 jyldary Qapal aýdandyq «Qapal eńbekkeri» gazetinde tilshi, aǵa tilshi, bólim meńgerýshisi, bas redaktordyń orynbasary, keıinnen oblystyq «Oktıabr týy» gazetinde jaýapty hatshynyń orynbasary, bólim meńgerýshisi qyzmetterin atqardy. 1985-1995 jyldary respýblıkalyq «Qazaq ádebıeti», «Jalyn», «Densaýlyq», «Janashyr», «Halyq Kongresi» gazet, jýrnaldarynda aǵa tilshi, bólim meńgerýshisi, bólim redaktory, jaýapty hatshy, bas redaktordyń orynbasary bolyp qyzmet istedi. 1995-1998 jyldary respýblıkalyq «Qazgıdromet» mekemesinde, QR Parlamenti Májilisinde, QR Ulttyq Bankisinde aǵa referent, keńesshi, QR Ádilet mınıstrliginiń Іshki ákimshilik departamenti Memlekettik tildi damytý basqarmasynyń bastyǵy qyzmetterin atqarǵan. Birneshe ret Qazaqstan Jazýshylar odaǵy, Qazaqstan LKJO Ortalyq komıteti men «Jalyn» baspasynyń birlesken dástúrli konkýrsynyń jáne respýblıkalyq, halyqaralyq músháıralardyń júldegeri atanǵan. Ár jyldary: «Dop», «Fýtbolshy bolamyn», «Jarys», «Jarystan soń jarys», «Jyldyń tórt mezgili», «Balabaqtyń bir kúni», «Qyryq qyzyq», «Baldaı tátti álippe», «Ajarly Astana», «Kerek kitap», «Men tańdaıtyn mamandyq» t.b. balalarǵa arnalǵan óleń kitaptary men kitapshalary jaryq kórgen. «Shekara áskeriniń úzdigi» qurmet belgisimen jáne medalmen marapattalǵan.
143 jyl buryn (1871-1949) orystyń kásibı palýany, RKFSR-diń eńbek sińirgen ártisi, eńbek sińirgen sport sheberi PODDÝBNYI Ivan Maksımovıch dúnıege keldi. Ol kásibı palýandar arasynda klassıkalyq kúres túri boıynsha álem chempıonattarynyń birneshe márte júldegeri. Bozkilemde ótken 40 jyldyq ómirindegi chempıonattardyń eshqaısysynda jeńilip kórmegen. Álemge «chempıondardyń chempıony», «orys batyry» retinde tanylǵan. Sonymen qatar qazaq palýany Qajymuqannyń ustazy bolǵan. Qyzyl Juldyz ordenimen marapattalǵan. 166 jyl buryn (1848-1932) frantsýz kompozıtory, «Internatsıonal» gımni mýzykasynyń avtory Per DEGEITER dúnıege keldi.
122 jyl buryn (1892-1941) orys aqyny TsVETAEVA Marına Ivanovna dúnıege keldi. 107 jyl buryn (1907-1939) keńes ushqyshy, KSRO Batyry OSIPENKO Polına Denısovna dúnıege keldi. 83 jyl buryn (1931-1993) keńes jazýshysy jáne stsenarıst SEMENOV ıÝlıan Semenovıch (shyn tegi - Lıandres) dúnıege keldi.
78 jyl buryn (1936-2012) keńes jáne reseı kınoakteri, RSFSR halyq ártisi KÝRAVLEV Leonıd Vıacheslavovıch dúnıege keldi. 54 jyl buryn (1960-2009) Rambler alǵashqy orys izdeý júıesin jasaýshy KRıÝKOV Dmıtrıı Vıtalevıch dúnıege keldi.