730 myń tonna: Aqtóbedegi hımııa zaýyty qaldyǵynyń qashan joıylary belgisiz
AQTÓBE. KAZINFORM — Osydan 10 jylǵa jýyq ýaqyt buryn Alǵa hımııa zaýytynyń ornyn tazartý jobasy bastaldy. Sodan beri birtalaı ýaqyt ótti. Mınıstrlik te, ákimdik te ázirge tek joba týraly aıtqanymen, jumystyń naqty qashan bastalaryn tuspaldamady.
Zaýyt tonalyp ketken — turǵyn
Alǵa hımııa zaýyty Elek ózenin bormen lastap jatyr. Zaýyttyń dál osy kúıinde turǵanyna ondaǵan jyl ótti. Qala irgesindegi alyp óndiris oshaǵy búginde alyp qoqys alańyna aınalǵan.
Munda óndiristik qaldyqpen qatar turmystyq qoqys ta bar. Bir buryshynda ózge zaýyt jumys istep tursa, endi birinde qurylys bastaldy.
— Men bul aýylda 10 jyldan beri turamyn. Sodan beri eshteńe ózgermedi. Ózim jeke kásipkerdiń kompanııasynda kúzetshi bolyp jumys isteımin. Bul jer — zaýyttyń orny. Munda qazir eshteńe joq. Buryn 2 myń adam jumys istegen dep aıtady. Qazir tonalyp ketken ári ártúrli jeke adamdar ıelik etedi. Aýmaqqa jastar, balalar kelmeıdi. Alatyn da eshteńe joq. Al qańyrap turǵany qaýipti. Qulap qalýy da múmkin, — deıdi aýyl turǵyny ári kúzetshi Asqar Ershın.
Onyń aıtýynsha, aýmaqta birneshe óndiris orny bar ári qańǵyǵan ıt te kóp. Sonymen birge turǵyndar qoqys tógip ketedi.
Alǵa aýdanynyń ákimi Aslanbek Shúıinshalıevtiń aıtýynsha, burynǵy hımııa zaýytynyń aýmaǵynda 12 kásipkerlik sýbektisi bar.
Olar mıneraldy tyńaıtqysh, júrginshiler jolyna arnalǵan tas taqtaısha, kirpish, áktas óndirip jatyr. Sonymen birge tsement zaýytynyń da qurylysy bastaldy.
— Bul zaýyttyń qaldyǵynan ıis shyqpaıdy, sondyqtan bolar turǵyndar kezdesýlerde ekologııalyq zalalyn aıtpaıdy. Tek qırap jatqan ǵımarattar bar. Aýmaqta temirjol jolaǵy saqtalǵan. Aldaǵy ýaqytta iri óndiristik aımaqqa aınalýy múmkin. Qazirdiń ózinde 12 kompanııada 300-den astam jumys istep jatyr. Іri tsement zaýytynyń qurylysyna 30-40 adam tartyldy. Aldaǵy ýaqytta 1500 adam almaq. Shaǵyn óndiristik aımaq qylsa, úlken múmkindik bolar edi. Gaz, sý, jaryq, káriz júıesi bar, temirjol jolaǵy jetip tur. Logıstıkasy óte yńǵaıly. Investorlar qyzyǵatyndaı aýmaq, — dedi aýdan ákimi Aslanbek Shúıinshalıev.
Onyń aıtýynsha, hımııa zaýytynyń ornyn tazartý jumysy áli de ózekti. Qazirgi kásipkerlik sýbektileri tek bir ǵana buryshyn paıdalanyp otyr.
Ári jer tek aýktsıon arqyly beriledi, ózgesi memleket menshiginde.
Eki jyl buryn Úkimetke saýal joldandy
Senat depýtattary Amangeldi Nuǵmanov pen Baýyrjan Qanıev 2023 jyly Úkimetke Kırov atyndaǵy burynǵy Alǵa hımııa zaýytyna qatysty saýal joldady.
Depýtat Amangeldi Nuǵmanov bul taqyryp áli de ózekti ekenin, únemi baqylap otyratynyn aıtty. Sebebi munda bor, birneshe aýyr metall ózen sýyn lastap tastaǵan.
— Bul suraqty taǵy da kóteremin. Sol kezderi óndiristik aǵyn esh tazarylmaı, tikeleı Elek ózeniniń jaıylmasyna tógilgeni týraly aıtyldy. Bor men hromnyń, sondaı-aq aýyr metaldardyń qosylystary qorshaǵan orta obektilerine (sý, topyraq, ósimdikter) ǵana emes, sonymen qatar oblys halqynyń densaýlyǵyna, Elek ózeniniń boıynda turatyndarǵa, onyń ishinde oblys ortalyǵynyń turǵyndaryna teris áser etedi. 2009 jyly Aqtóbe oblysynyń tabıǵı resýrstar jáne tabıǵat paıdalanýdy retteý basqarmasy burynǵy zaýyttyń aýmaǵyna zertteý júrgizdi. Onyń nátıjesi boıynsha qaldyqtardyń menshik ıesin anyqtaý jumystary bastaldy. 2012 jyly zaýyt aýmaǵynda ornalasqan qaldyq pen shlam jınaǵyshtardyń qaldyqtary Alǵa aýdany sotynyń sheshimimen respýblıkalyq menshikke berildi. 2017 jyly mınıstrlik qaýipti qaldyqtardy joıý jobasyn ázirledi. 2020-2022 jyldary 7,8 mlrd teńge kóleminde qarjy qarastyryldy. Onyń ishinde 2020 jyly respýblıkalyq bıýdjetten 1,8 mlrd teńge, jergilikti bıýdjetten 180 mln teńge bólindi. Sóıtip 2019 jyly jobalyq qujattama oblys ákimdiginiń balansyna berildi. Alaıda 2021 jylǵa deıin sot talqylaýy ótip, joba toqtatyldy. Óıtkeni «Eko Qamqor» qoǵamdyq birlestiginiń ekologtary jobalyq jáne tehnologııalyq sheshimdermen kelispeı, memlekettik saraptamanyń oń qorytyndysyn qaıtaryp alýdy talap etti. 2022 jyly oblys ákimdigi zaýyttyń qaldyqtaryna jalpy túgendeý júrgizdi. Onda qaldyqtardyń keminde 2,6 mln tonnany quraıtyny anyqtaldy. Al «Jasyl Damý» AQ 2017 jyly 730,5 myń tonna qaldyq bar ekenin ǵana anyqtaǵan, — dep keltirdi óz saýalynda Senat depýtaty Amangeldi Nuǵmanov pen Baýyrjan Qanıev.
Saýalda ónerkásip aýmaǵynan apatıt, bor qyshqyly, áktas, bor, kúkirt kolchedany, vanadıı katalızatorynyń qaldyqtary, mazýt, metall, pırıt órtendisi, kúkirt, sýperfosfat, shlam qubyrlary, tóseý materıaldary, asfalt, turmystyq qoqys, kúl, qoj, kómir, shyny, keramıka, qurylys qoqystary anyqtalǵany aıtylǵan.
Depýtattar faktini alǵa tartyp, qaldyqty joıýdyń jobalyq qujattamasyn túzetý máselesin nazarǵa alýdy surady.
2023 jyly jeltoqsanda Úkimet saýalǵa jaýap berip, sot protsesinen keıingi jaǵdaıdy baıandady.
Jaýap hatta Aqtóbe oblysy ákimdigi qaıta túgendeý júrgizgenin, 2017 jylǵy derekten bólek taǵy 1,8 mln tonna qaldyq tabylǵany aıtylǵan.
Kazinform saýalyna jaýap
QazAqparat Ekologııa jáne tabıǵı resýrstar mınıstrligine dál osy saýaldy qaıta joldap, naqty jospardy surady.
Mınıstrlik ónerkásiptik qaldyqtar máselesi memlekettik organdardyń baqylaýynda turǵanyn habarlap, aýmaqtaǵy qaldyq 730 myń tonna ekenin málimdegen.
— 2022 jyly júrgizilgen túgendeý nátıjesinde zaýyttyń óndiristik alańyndaǵy jaǵdaıdyń, sonyń ishinde qaldyqtardyń kólemi men qasıetteri ózgergeni anyqtaldy. Osyǵan baılanysty qaldyq máselesin keshendi sheshý úshin tıisti sala mamandaryn tarta otyryp, birneshe nusqa qarastyrylyp jatyr. Alǵa hımııa zaýytynyń aýmaǵynda shamamen 730 myń tonna qaldyq bar. Aqtóbe oblysy boıynsha ekologııa departamentiniń zerthanalyq-taldamaly baqylaý bólimi jumys josparyna saı ár aı saıyn Elek ózeninen sý synamalaryn alyp otyrady. Tarıhı lastaný nátıjesinde Alǵa aýdanynan aǵyp ótetin Elek ózeniniń bormen lastanýy tirkelip otyr. Aqtóbe oblysynyń 2024-2026 jyldarǵa arnalǵan ekologııalyq problemalaryn keshendi sheshý jónindegi Jol kartasyna sáıkes S. Kırov atyndaǵy burynǵy Alǵa hımııa zaýytynyń aýmaǵynda ornalasqan qaýipti qaldyqtardy joıý jobasyn túzetý jáne joıý jumystaryn júrgizý 2025-2026 jyldarǵa qarastyrylǵan, — dep jazylǵan hatta.
Mınıstrlik eki jylǵa úmit artqanymen, naqty jumys jaıyn, bóliner qarjy týraly saýaldy jaýapsyz qaldyryp otyr.
Aıta keteıik, Alǵadaǵy hımııa zaýyty 1930 jyldary salynyp, 90-shy jyldary jumysyn toqtatty. Arada ondaǵan jyl ótip, qazir tek úıindisi qaldy.
Kazinform tilshisi osy zaýytqa qatysty saýaldy jyl saıyn qozǵap, ekologtardyń jaýabyn bilip otyr. 2023 jyly jobalyq-smetalyq qujatty túzetý jospary aıtylsa, 2024 jyly da dál osy jumys jóninde jaýap keldi.
