7 jeltoqsan. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
7 jeltoqsan, JEKSENBІ Azamattyq avıatsııanyń halyqaralyq kúni. BUU Bas Assambleıasy bekitken. Chıkago qalasynda ótken (AQSh) konferentsııaǵa múshe - 52 memleket ókilderiniń Halyqaralyq azamattyq avıatsııa týraly konventsııaǵa qol qoıǵan kúninen bastap atap ótiledi. Spıtak qalasynda (Armenııa) bolǵan jer silkinisi qurbandaryn eske alý kúni (1988). Jer asty silkinisiniń kúshi epıtsentrde 10,5 ballǵa jetti. Spıtak qalasy túgeldeı, Lenınakan qalasy jartylaı qırap qaldy. Resmı málimet boıynsha, 50 myńǵa jýyq adam qaza taýyp, 12 myń adam jaraqattanǵan, 400 myń adam baspanasyz qalǵan. Armıan halqynyń qasiretine KSRO quramynda bolǵan barlyq respýblıkalar ún qatyp, jan-jaqtan qol ushyn berdi. Shetelderden de materıaldyq kómek keldi. Kýbada Otan úshin qaza bolǵandardy eske alý kúni. Kýba halqynyń ulttyq batyry Antonıo Maseonyń qaza bolǵan kúnine oraı atap ótiledi (1896). ESTE QALAR OQIǴALAR 51 jyl buryn (1963) Jambyl qalasynda halyq aqyny Jambyl Jabaevqa qola eskertkish ornatyldy. Eskertkishtiń avtory - Qazaqstannyń halyq sýretshisi, músinshi H.Naýryzbaev. 43 jyl buryn (1971) Qazaq KSR Mınıstrler Keńesiniń № 672 qaýlysymen Berikqara qoryqshasy quryldy. Jer aýmaǵy 3,11 myń gektar. Keıinen Qazaqstan Respýblıkasy Úkimetiniń 2001 jyly maýsymnyń 27-degi qaýlysymen jer aýmaǵy keńeıtilip, (17,5 myń gektar) «Berikqara shatqaly» memlekettik tabıǵı qoryqshasy dep jarııalandy. Jambyl oblysynyń Jýaly aýdany memlekettik orman qory jerinde ornalasqan. Bul jerde Qazaqstan Respýblıkasynyń «Qyzyl kitabyna» engen Berikqara teregi, kádimgi piste, Nedzvetskıı almasy, ylǵal súıgish shaǵan, qyzǵaldaqtardyń birneshe túri, jersabyn, raýǵash, jýanyń birneshe túrleri, taǵy basqa sırek ósimdikter kezdesedi. Qoryqsha aýmaǵynda aǵash kesý tek sanıtarlyq túrde júrgiziledi. 19 jyl buryn (1995) Vengrııa astanasy Býdapeshtte Abaı kúnderi ótti. 8 jyl buryn (2006) Elordanyń halyqaralyq baspasóz ortalyǵynda jastardyń jańa aqparattyq-tanymdyq «Jastar jańa memlekettik qyzmet» atty jýrnalynyń tanystyrylymy ótti. Respýblıkalyq jýrnal jylyna 4 ret eki tilde shyǵady. Uıymdastyrýshy - Qazaqstan jastar kongresiniń Memlekettik qyzmet mektebi. 8 jyl buryn (2006) Almatyda «Gorod» respýblıkalyq kúndelikti gazetiniń birinshi sany jaryq kórdi. Gazetten oqyrmandar jańalyqtar men respýblıkada ótken sońǵy oqıǵalarǵa túsinik alady, sport pen shoý-bıznes jańalyqtaryn jáne teledıdar baǵdarlamalaryn oqıdy. Baspa tırajy - 10 myń dana. 84 jyl buryn (1930) Keńes úkimetiniń kúshtep uıymdastyrý saıasatyna, alym-salyq, mal jınaý naýqanyna qarsy baǵyttalǵan sharýalar kóterilisi Kójebaı saıy (Aqtóbe oblysy) degen jerde jeńilis tapty. Jeńilis tapqandardy jazalaý úshin OGPÝ-diń janynan «úshtik» qurylyp, 12 basshysy atý jazasyna kesildi. 1Z adam 10 jylǵa bas bostandyǵynan aırylyp, 163 adam túrli aıyptaý jazalaryna tartyldy. 20 jyl buryn (1994) Qazaq ulttyq ýnıversıtetiniń qurylǵanyna 60 jyl tolýyna oraı, oqý ornynyń bas ǵımaraty aldyna ál-Farabı eskertkishi ornatyldy. 17 jyl buryn (1997) Elbasy Jarlyǵymen Qazaqstan Respýblıkasynyń Kóshi-qon jáne demografııa jónindegi agenttigi quryldy. 14 jyl buryn (2000) Parıjdegi ıÝNESKO úıinde Túrkistan kúnderi ótkizildi. 9 jyl buryn (2005) jeltoqsannyń 8-i men 18-i aralyǵynda «Qazposhta» AQ Qazaqstan qalalarynda ІІ Papa Ioann Paveldi eske alýǵa arnalǵan Polsha Respýblıkasynyń poshtalyq markileriniń kórmesin uıymdastyrdy. Alǵashqysy Almaty poshta ǵımaratynda ótkizildi. Atalmysh shara «Qazposhta» AQ-ynyń ózge memleketterdiń poshtalyq ákimdikterimen mádenı baılanysyn tereńdetýge jáne poshtalyq markilerdi almastyrý men marki jınaý úrdisin damytý maqsatynda uıymdastyryldy. 7 jyl buryn (2007) Almatyda qoǵam qaıratkeri Bolathan Taıjanǵa eskertkish ornatyldy. Eskertkishtiń avtory - Tımýr Súleımenov. Bolathan Taıjan (1941-2006) tanymal dıplomat, Qazaqstan Respýblıkasy syrtqy ekonomıkalyq baılanystar mınıstriniń birinshi orynbasary, Mysyr, Marokko, Týnıs Aljır, Iordanııa, Sırııa, Lıvııa, Malaızııa elderindegi Qazaqstan Respýblıkasynyń Tótenshe jáne Ókiletti Elshisi, «Ult taǵdyry - el taǵdyry» ulttyq-patrıottyq qozǵalystyń tóraǵasy qyzmetterin atqarǵan. KSRO Jýrnalıster odaǵynyń múshesi. 5 jyl buryn (2009) Osakada (Japonııa) Qazaqstan Respýblıkasy Qurmetti konsýldyǵynyń ashylý rásimi bolyp ótti. Qurmetti konsýl bolyp álemge tanymal «Toshıba» korporatsııasynyń vıtse-prezıdenti Shıro Kavashıta taǵaıyndaldy. Konsýldyqtyń ashylý saltanatyna Japonııanyń resmı tulǵalary, iri kompanııalardyń basshylary, buqaralyq aqparat quraldarynyń ókilderi qatysty. Elshilik aıasynda Qazaqstan týraly fotokórme uıymdastyryldy. Qazaqstan Respýblıkasynyń Osakadaǵy Qurmetti konsýldyqtyń basty mindeti eki eldiń arasyndaǵy saýda-ekonomıkalyq jáne mádenı-gýmanıtarlyq yntymaqtastyqty nyǵaıtý bolyp tabylady. ESІMDER 102 jyl buryn (1912-1976) Qazaqstannyń halyq ártisi ÁBJANOV Serǵalı dúnıege keldi. Almaty oblysynda týǵan. Bala kezinen-aq ánshilik óner jolyna túsip, el arasyna tanymal boldy. 1934 -1937 jj. ásker qatarynda bolǵan kezinde qazaqtyń atty ásker polki ansamblinde án salady. Abaı atyndaǵy Qazaq opera jáne balet teatry janyndaǵy ánshiler daıyndaıtyn stýdııany bitirgen (1937). Ábjanov ómiriniń sońyna deıin osy teatrdyń ánshisi boldy. E.Brýsılovskııdiń "Qyz Jibeginde" Bekejan, "Er Tarǵynda" Tarǵyn, "Jambylda" Súgir, M.Tólebaevtyń "Birjan men Sarasynda" Janbota, A.Jubanov pen L.Hamıdıdiń "Abaıynda" Jırenshe, N.G.Jıganovtyń "Altynshashynda" Ormaı, I.N.Nasırovtyń "Tereń kólinde" Bolat jáne basqa operalarda túrli mazmundaǵy partııalardy oryndady. Atalǵan operalyq beıneler - mýzykalyq sıpaty jaǵynan, dramatýrgııalyq jelisi turǵysynan bir-birine uqsamaıtyn kúrdeli tulǵalar. Ábjanov operalyq partııalarymen qosa kameralyq ánderdi oryndaýda da erekshe qabilet tanyta bildi. Ol "Surjelgenshe", "Sáýlem-aı", "Gúlder-aı", "Jeti aral", "Ýgaı-aı" sııaqty halyq ánderin náshine keltire oryndady. "Batyr qyz", "Soldat saǵynyshy", "Jastyq jyry", "órge tart, meniń óz elim", "Er Tólegen", "Kókshetaý", "Astanam" t.b. ánder shyǵardy. "Qurmet belgisi" ordenimen marapattalǵan. 96 jyl buryn (1918) rentgenolog-radıolog, medıtsına ǵylymynyń doktory, professor, Qazaq KSR-nyń eńbek sińirgen joǵary mektep qyzmetkeri, Uly Otan soǵysynyń ardageri SERǴAZIN Aıtqazy Ǵazızuly dúnıege keldi. Shyǵys Qazaqstan oblysynyń Shubartaý aýdanynda týǵan. Qazaq medıtsına ınstıtýtyn bitirgen. 1945-1955 jyldary - Taldyqorǵan, Almaty oblystarynyń dárigeri. 1955-1987 jyldary Almaty memlekettik medıtsına ınstıtýty rentgenologııa jáne radıologııa kafedrasynyń assıstenti, dotsenti, meńgerýshisi qyzmetterin atqarǵan. 1977 jyldan Qazaqstan rentgenologtary men radıologtary ǵylymı qoǵamynyń tóraǵasy bolǵan. Negizgi ǵylymı eńbekteri medıtsınadaǵy rentgenologııa jáne radıologııa máselelerine arnalǵan. Birneshe ǵylymı eńbektiń avtory. 1-shi dárejeli «Otan soǵysy», «Qyzyl juldyz» ordenderimen jáne medaldarmen marapattalǵan. 89 jyl buryn (1925-2009) tarıh ǵylymdarynyń kandıdaty, dotsent, Halyqaralyq Aqparattaný Akademııasynyń akademıgi, Qazaq KSR Joǵary mektebiniń eńbek sińirgen qyzmetkeri, KSRO Joǵary mektebiniń úzdigi BATYRBEKOV Múshtaı dúnıege keldi. Almaty qalasynda týǵan. Qazaq memlekettik ýnıversıtetin bitirgen. Uly Otan soǵysyna qatysqan. 1957-1978 jyldary - Qazaq polıtehnıkalyq ınstıtýtynyń assıstenti, aǵa oqytýshysy, fakýltet dekany, syrttaı oqý jónindegi prorektory. 1978-1985 jyldary - Joǵary jáne arnaıy orta bilim berý mınıstrligi Joǵary oqý oryndary bas basqarmasynyń bastyǵy. 1985-1989 jyldary - Qazaq polıtehnıkalyq ınstıtýtynyń prorektory. 1989 jyldan zeınet demalysyna shyqqan. Onyń 7 monografııasy, 130-dan astam ǵylymı eńbegi jaryq kórgen. Aqtaý, Shyǵys Qazaqstan tehnıkalyq, Pavlodar ýnıversıtetteriniń jáne Atyraý munaı jáne gaz ınstıtýtynyń qurmetti professory. 2-shi dárejeli Otan soǵysy, Qyzyl Juldyz, «Qurmet belgisi» ordenderimen jáne Y.Altynsarın atyndaǵy medalmen marapattalǵan. 74 jyl buryn (1940) jazýshy, Qazaqstan Jazýshylar odaǵynyń múshesi, Qytaıdyń eńbek sińirgen mádenıet qaıratkeri, «Úzdik daryn» syılyǵynyń laýreaty RYSKELDIEV Tursynáli Myrzabaıuly dúnıege keldi. QHR-dyń Іle aımaǵynda týǵan. Shyńjań ýnıversıtetin bitirgen. 1998 jyly tarıhı Otany - Jetisý jerine kóship kelgen. Onyń úsh kitaptan turatyn «Tasqyn» trılogııasy, «Órken», «Mysal áńgimeler», «Besik» atty áńgimeler jınaǵy, «Taý taǵysy»,«Uly kósh» romandary, «Qara kóldiń balyqtary» atty povester toptamasy, «Qos aqqý» komedııalyq pesalar jınaǵy, «Tamyzyq» jınaqtary, taǵy basqa kóptegen týyndylary bar. Ol qazaq halqynyń salt-dástúri men turmys-tirshiligi beınelengen «Іle saltanaty» kórkem fılminiń stsenarııin jazǵan. 73 jyl buryn (1941) QR Ulttyq Ǵylym akademııasynyń prezıdenti JURYNOV Murat Jurynuly dúnıege keldi. Ońtústik Qazaqstan oblysynyń Arys qalasynda dúnıege kelgen. Ulty qazaq, hımııa ǵylymdarynyń doktory, professor (1981 j.), Qazaqstan Respýblıkasynyń Ulttyq ǵylym akademııasynyń múshesi (1989 j.), Qazaqstan Respýblıkasynyń ǵylym, tehnıka jáne bilim salasyndaǵy Memlekettik syılyǵynyń ıegeri (2003 j.), Tájikstan Respýblıkasy Ulttyq ǵylym akademııasynyń sheteldik múshesi (akademıgi), birneshe Halyqaralyq ǵylym akademııalarynyń múshesi (2010 j.), QR Prezıdentiniń janyndaǵy Ulttyq Keńesiniń múshesi, QR Úkimetiniń joǵary ǵylymı-tehnıkalyq komıssııasynyń, Ǵylym jáne bilim mınıstrligi alqasynyń múshesi, «QR Ulttyq ǵylym akademııasynyń baıandamalary» jýrnalynyń bas redaktory, Islam elderiniń Ǵylymı akademııalary qaýymdastyǵynyń vıtse-prezıdenti, QR ıÝNESKO isteri boıynsha Ulttyq komıssııasynyń múshesi, QR Parlamenti Májilisi janyndaǵy Qoǵamdyq palatasynyń múshesi, «Nur Otan» halyqtyq demokratııalyq partııasynyń atqarý komıtetiniń múshesi, QR Premer-mınıstriniń ǵylym salasy boıynsha keńesshisi. «Parasat» (2005 j.), «Barys» (2011 j.) ordenderimen jáne basqa da kóptegen memlekettik medaldarmen marapattalǵan. Ol Ońtústik Qazaqstan oblysynyń, AQSh-tyń Kentýkkı shtatynyń, sondaı-aq Arys, Túrkistan, Kentaý jáne t.b. qalalardyń qurmetti azamaty. Murat Jurynuly kádimgi aýyl balalaryndaı qara jumyspen shyńdalyp ósti. Mektepti bitirgennen keıin, Shymkenttegi Qazaq hımııa tehnologııalyq ınstıtýtyna (qazirgi M.Áýezov atyndaǵy Ońtústik Qazaqstan memlekettik ýnıversıteti) tústi. Ózi armandaǵan mamandyǵy - temir joldyń teplovoz mashınasyn jasaıtyn nemese ony jóndeıtin ınjener-mehanıgi edi. Aldymen QazHTI-diń «Et-sút ónimderi tehnologııasy» mamandyǵyna tústi. Keıin «elektrohımııalyq óndirister tehnologııasy» mamandyǵyna aýysyp aldy. Instıtýtty bitirgen soń, elektrohımııa kafedrasyna bólingen bir orynǵa joldama alyp, muǵalim bolyp ornalasty. M.Jurynov ta óz bilimin tereńdete tústi, stýdentterge dáris oqýmen qatar, ǵylymı jumystarmen shuǵyldandy. Eki jyldan soń Máskeýdiń (1967 j.) D.Mendeleev atyndaǵy hımııa-tehnologııa ınstıtýtynyń (Reseı hımııa-tehnologııalyq ýnıversıteti) aspırantýrasyna oqýǵa túsip, organıkalyq elektrohımııa salasynda dúnıejúzilik birinshi qatardaǵy áıgili ǵalym M.Fıoshınniń laboratorııasyna ornalasty. Elektrohımııa tásilimen organıkalyq qanyqpaǵan zattardan ártúrli salalarǵa qajet (farmatsevtıka, polımerler hımııasy, arnaıy qasıetteri bar zattar) qosyndylardy alýdyń jańa ádisteri men tehnologııasy jasaldy. Sol laboratorııada Keńes Odaǵynyń ár taraptarynan kelgen jáne Máskeý qalasynyń tańdaýly ári talantty jas zertteýshileri, aspıranttar jumys isteıtin. Solardyń ishinde M.Jurynov birinshi bolyp, tipti 3 jyldyq aspırantýra merziminen 2 aı buryn kandıdattyq dıssertatsııasyn arnaıy dıssertatsııalyq keńeste biraýyzdan daýys alyp qorǵap, Shymkentke qaıta oraldy (1970 j.). Sodan keıin Qazaq hımııa-tehnologııalyq ınstıtýtynda aǵa oqytýshy, kafedra meńgerýshisi, fakýltet dekany bolyp qyzmet atqardy (1970-1982 jj.). «Elektrohımııalyq óndirister tehnologııasy» kafedrasynyń janynan «Organıkalyq elektrohımııa» laboratorııasyn ashty, ony eń jańa ári joǵary dárejedegi elektrondyq prıborlarmen jabdyqtap, aspırantýra ashty. Іri zaýyttarmen kelisimshart jasap, ǵylymı-zertteý jumystaryn júrgizip, olardy óndiriske engizdi. 1981 jyly Máskeý qalasynda doktorlyq dıssertatsııa qorǵap, sol jyly professor ataǵyn aldy. 1982 jyly Qaraǵandy memlekettik ýnıversıtetiniń prorektory bolyp taǵaıyndaldy. 1985 jyly Qazaqstan Ǵylym akademııasynyń Organıkalyq sıntez jáne kómir hımııasy ınstıtýtynyń dırektory bolyp taǵaıyndaldy. 1991 jyly Q.A.ıAssaýı atyndaǵy Túrkistan memlekettik ýnıversıtetiniń rektory bolyp taǵaıyndaldy. 1995 jyly Qazaqstan Respýblıkasy Bilim mınıstri bolyp taǵaıyndaldy.Sol jyldary Táýelsiz Qazaqstannyń «Ata zańy» qabyldandy. Konstıtýtsııanyń bilim týraly aıtylatyn 30-babyn M.Jurynov óz qolymen jazdy. 1997 jyldan bastap, 2001 jylǵa deıin akademık M.Jurynov Q.A.Iascaýı atyndaǵy Halyqaralyq Qazaq-Túrik ýnıversıtetiniń prezıdenti qyzmetterinde boldy. 2001 jyly maýsym aıynda, Túrkistandaǵy 10 jyl qyzmetinen keıin akademık M.Jurynov Bilim jáne ǵylym mınıstrliginiń «Organıkalyq katalız jáne elektrohımııa» ınstıtýtynyń dırektory qyzmetine aýysty. Akademık M. Jurynov Parıjdegi áıgili Sorbonna ýnıversıtetine shaqyrylǵan edi. 2008 jyly akademık M.Jurynov 95,4 paıyz daýys jınap, kelesi 5 jyldyq merzimge kaıta saılanady. Ulttyq ǵylym akademııasynyń bedeli joǵary ekendigi 2006 jyly 60 jyldyq mereıtoıynda barsha dúnıege málim boldy. Akademııa toıyna barlyq TMD elderiniń negizgi akademııalarynyń prezıdentteri, AQSh ulttyq akademııasynyń, Eýropa elderi akademııalarynyń ókilderi Almatyǵa jınaldy. Saltanatty sessııaǵa Elbasy N.Nazarbaevtyń ózi arnaıy at basyn buryp kelip, qatysty. Odan 5 jyl ótken soń, 65 jyldyq saltanatty sessııasyna Bilim jáne ǵylym mınıstri qatysyp, 12 akademıkke marapattar tapsyrdy. Akademık M.Jurynovtyń negizgi ǵylymı baǵyty - elektrohımııa salasy, onyń ishinde tabıǵı qospalar negizinde belgili dárilik jáne jańa bıologııalyq belsendi zattardy elektrosıntez tásilderimen alý. Alkaloıdtardy (narkotın, tebaın, salsolın, afılın, solasodın, t.b.) ártúrli elektrohımııalyq ádistermen zerttep, olardyń elektrohımııalyq úderisteriniń júıelerin anyqtady. Olardy jan-jaqty zertteı otyryp (volt-amperlik, spektraldy, kvantty-hımııalyq jáne t.b. tásilder), qatty elektrodtarda júretin totyǵý reaktsııasy kezinde alkaloıdtardyń molekýlalarynyń quramyna ártúrli fýnktsıonaldyq grýppalardy (gıdroksıldy, metoksıldy, etoksıldy, t.b.) engizý arqyly jańa farmakologııalyq belsendi zattardy (opıan qyshqyly, kotarnın, pahıkarpın jáne t.b.) alý ádisteri men olardy sıntezdeýdiń elektrohımııalyq tehnologııasyn jasap, ony óndiriske engizdi. M.Jurynov 17 ǵylymı monografııa, 700-ge jýyq ǵylymı eńbekter jarııalap, 120 avtorlyq kýálik pen patentke ıe boldy. Onyń jetekshiligimen 32 ǵylym kandıdaty, 6 ǵylym doktory dıssertatsııa qorǵap, 2 shákirti QR UǴA akademıgi bolyp saılandy. M.Jurynovtyń ǵylymı eńbekteri shetelderde de joǵary baǵalandy: oǵan Djordjtaýn (Vashıngton) ýnıversıtetiniń qurmetti professory ataǵy (1996 j.), Túrkııa (Ankara) Jazýshylar odaǵynyń (2001 j.) syılyǵy, Tokıo ýnıversıtetiniń (2001 j.) altyn medali, Frantsııa ǵylymı óndiristik qoǵamynyń (2003 j.) jáne Ýkraına «Altyn fortýna» ǵylymı-óndiristik qoǵamynyń (2006 j.) altyn medaldary tapsyryldy. Sonymen qatar ol - ál-Farabı atyndaǵy KazUÝ, Q.Sátbaev atyndaǵy QazUTÝ, QarMTÝ jáne t.b. ýnıversıtetteriniń qurmetti professory. 164 jyl buryn (1850-1935) orys sýretshisi HLÝDOV Nıkolaı Gavrılovıch dúnıege keldi. Reseıdiń burynǵy Orynbor gýbernııasynda týǵan. 1873-75 jyly Odessa sýret jáne músin mektebinde oqyǵan. 1876 jyly Sankt-Peterborda sýretshi Golınskııdiń sheberhanasynda jumys istedi. 1877 jyly arnaıy shaqyrtýmen Vernyı (Almaty) qalasyna sýretshi H.Glýshkovpen birge keledi. Glýshkovpen birge jergilikti halyqtardyń etnografııalyq kórkemsýretti albomyn qurastyrdy. Jergilikti halyqtyń turmys-saltyn tyńǵylyqty bilip zertteý úshin ol Jetisý jáne Syrdarııa oblystarynyń jerlerin mejeleý mekemesine ornalasty. Іssaparmen osy ólkeniń kóptegen jerlerinde bolǵan Hlýdov júrgen jerlerinen san alýan etıýdter, syzbalar, sýretter salyp, keıin sonyń negizinde etnografııalyq-ólketanýshylyq mańyzy zor jáne kórkemdik oryndalý sheberligi jaǵynan ár qıly kartınalar serııasyn jasady. Qazaqstanda ómiriniń sońyna deıin turǵan Hlýdov Jetisý jerinde ǵylymı-zertteýlik jumystaryn júrgizýge belsene aralasyp, kóptegen ǵylymı qoǵamdardyń múshesi boldy. Ár túrli ǵylymı ekspedıtsııalardyń jumysyna sýretshi retinde qatysty. Túrkistandyq arheologııa áýesqoılary úıirmesiniń múshesi, orys geografııalyq qoǵamynyń Jetisý bóliminiń quryltaıshysy ári múshesi; osy qoǵam Qazaqstandy zertteý qoǵamymen birikkende onyń tolyq múshesi bolady. 1886 jyly Tıan-Shan shyńy Hantáńirin zerttegen geolog Ignatovtyń ekspedıtsııasyna qatysyp, ár túrli syzba sýretter qaldyrdy. 1887 jyly Vernyı qalasynda jer silkingende onyń sebebi men zardabyn zertteıtin Peterbordan kelgen professor I.V. Mýshketovtyń ekspedıtsııasyna sýretshi retinde qatysty; bul ekspedıtsııanyń quramynda atqarǵan belsendi qyzmeti úshin kúmis medalmen marapattaldy. 1910 - 17 jyly Vernyı joǵary bastaýysh ýchılışesi, muǵalimder semınarııasy men qyzdar gımnazııasynda, 1918 - 19 jyly Almaty aýyl sharýashylyǵy tehnıkýmynda sýret pen syzýdan sabaq júrgizdi. 1910 jyly Máskeý jáne Peterbýrg qalalarynda Qazaqstan ómirin beıneleıtin shyǵarmalarymen kórmege qatysty. 1929 jyly Almatyda Hlýdov kartınalarynyń kórmesi ótti. Qazaqstan Ortalyq mýzeıiniń keńesi sýretshi shyǵarmalaryn óz qoryna alý týraly másele kóterip, osyǵan oraı Hlýdov kartınalarynyń kórkemdik qundylyǵyn anyqtaý maqsatymen sýretterdi A.Baıtursynovqa sarapshylyqqa berdi. Baıtursynov Hlýdovtyń 18 kartınasyn saralaı otyryp, olardyń kópshiliginiń qazaqy turmysty shynaıy beınelemeı, alshaq jatqandyǵyn ashyp, syn-eskertpelerin jazyp berdi. Degenmen, Hlýdov kartınalarynda qazaq turmysyn ózi kórgen qalpynda beınelegen, ony tanýǵa umtylǵanyn jáne jergilikti turǵyndarǵa degen shynaıy jylylyq sezimi "Taıynsha mingen bala", "Jasaýyl", "Qobyz tyńdap otyrǵan qazaqtar" (1904), "Qoıshy bala", "Tıan-Shan baýraıyndaǵy shóp shabý", t.s.s. shyǵarmalarynda aıqyn baıqalady. Hlýdov shyǵarmalarynyń basym kópshiligi QR Memlekettik Ortalyq mýzeıiniń qorynda saqtaýly tur. 20 ǵasyrdyń 20-jyldary ol Vernyı qalasynda jas sýretshilerdi oqytyp úıretetin sheberhana-stýdııa uıymdastyrdy; osy stýdııada kóptegen sýretshiler (Á.Qasteev, Á.Ysmaıylov, S.A. Chýıkov, G.A. Brylov, A.N. Bortnıkov, t.b.) tálim aldy. 136 jyl buryn (1878-1972) KSRO Ǵylym akademııasynyń, KSRO medıtsına ǵylymdary akademııasynyń akademıgi, Sotsıalıstik Eńbek Eri, Lenındik, KSRO Memlekettik syılyqtarynyń laýreaty SKRıABIN Konstantın Ivanovıch dúnıege keldi. Reseıde týǵan. Estonııanyń Tartý qalasyndaǵy mal dárigerlik ınstıtýtty bitirgen. 1907-1911 jyldary Tarazda mal dárigeri bolyp istegen. 1920 jyldan ómiriniń sońyna deıin Máskeýdiń ǵylymı-zertteý ınstıtýttarynda qyzmet etken. Ǵalym gelmıntterdiń morfologııa, bıologııa, fılogenııa, júıelenim, ekologııa, epızootologııa jáne epıdemıologııasyn zerttedi. Ol gelmıntterdiń 200-den astam ǵylymǵa beımálim jańa túrin ashyp, olarǵa sıpattama bergen; gelmıntologııany tolyq zertteý ádisin usynyp, ǵylymǵa gelmıntterdiń rezervýarly qosymsha ıeleri týraly uǵym engizdi; degelmıntızatsııa prıntsıpterin paıymdady; gelmıntterdi tolyq joıý (devastatsııa) teorııasynyń negizin saldy. Taraz qalasynda ǵalymnyń atyndaǵy murajaı ashylyp, murajaı aýlasyna eskertkishi qoıylǵan. 6 ret «Lenın», 3 ret «Eńbek Qyzyl Tý» ordenderimen marapattalǵan.