7 shilde. QazAqparat kúntizbesi: ataýly kúnder, oqıǵalar, esimder.
7 shilde, JUMA
Dúnıejúzilik shokolad kúni
Shokolad - barlyq adamdardyń súıikti táttisi bolǵandyqtan, oǵan kóptegen ulttyq jáne halyqaralyq dárejedegi merekeler arnalǵan. Jalpy búgingi tańda eki dúnıejúzilik shokolad kúni atap ótiledi: biri 7 shilde kúni, ekinshisi - tórt kún ótkennen keıin, 11 shildede.
Japonııada Tanabata
Bul mereke Ǵashyqtar kúniniń japondyq úlgisi ispetti. Onyń shyǵý tarıhy eki juldyzdyń mahabbat hıkaıasynan bastaý alady. Taǵdyrdyń tálkegimen olar únemi bir-birinen qashyqta júrýge májbúr bolyp, jylyna tek bir ret qana kezdese alady. Ol kún «Tanabata» dep atalady.
Súleımen araldarynyń Ulttyq meıramy - Táýelsizdik kúni (1978)
Súleımen araldary - Tynyq muhıtynyń Melanezııa quramyndaǵy arhıpelag. Іri araldary: Býgenvıl, Gýadalkanal, Santa-Isabel, Malaıta, San-Krıstobal, Shýazel, Nıý-Djordjııa. Araldy 1568 jyly ıspandyq teńizshi A.Mendanıa de Neıra ashqan bolatyn. Súleımen araldarynyń Soltústik bóligi Papýa - Jańa Gvıneıa quramyna kiredi, kópshiligi Ulybrıtanııanyń protektoraty. Ákimshilik ortalyǵy - Honıara qalasy. Halqy avstronezııa jáne papýas tilderinde sóıleıdi. Aqsha birligi - Súleımen araldarynyń dollary. Memlekettik qurylysy - konstıtýtsııalyq monarhııa.
ESTE QALAR OQIǴALAR
1970 jyly Almaty oblysy Іle aýdanynyń Novoılıısk aýylyna Qapshaǵaı qalasy ataýy berilip, oblys qaramaǵyndaǵy qalalar tizimine endi.
Ejelgi túrik sózi «Qapshaǵaı» «tas ańǵar», nemese «shatqal» degen maǵynany bildiredi. Bul sózdiń shyǵý teginiń taǵy bir nusqasy Jońǵar shapqynshylyǵy zamanymen baılanysty, qazaq qolbasshysy Qaptaǵaı batyr bul jerde ózen arqyly ótip, onyń arnasyn qum salynǵan qaptarmen bekitip tastamaqshy bolady. ıAǵnı, «qap» sózi de eldi mekenniń Qapshaǵaı atalýyna negiz bolsa kerek.
1977 jyly Qazaq kardıologııa ǵylymı-zertteý ınstıtýty (qazirgi Kardıologııa jáne ishki aýrýlar ǵylymı-zertteý ınstıtýty) quryldy.
1982 jyly Oralda qazaq halqynyń batyr qyzy, Keńes Odaǵynyń Batyry Mánshúk Mámetovanyń ómirinen syr shertetin memorıaldyq murajaı úıi ashyldy.
Mámetova Mánshúk (shyn esimi - Mánsııa) Jıenǵalıqyzy (1922-1943) - qaharman qazaq qyzy, Keńes Odaǵynyń Batyry (1944).
Oral oblysynda dúnıege kelgen. Soǵys bastalǵan kezde Almaty medıtsına ınstıtýtynda oqyp júrdi. 1942 jyly tamyzda ol óz erkimen Qyzyl Armııa qataryna alynyp, 21-atqyshtar dıvızııasynyń quramynda urysqa qatysty. Aǵa serjant, pýlemetshi Mánshúk urystarda óziniń mergendigimen jáne batyldyǵymen kózge tústi. Nevel qalasy úshin bolǵan keskilesken sheshýshi urysta Mánshúk aqtyq demi bitkenshe pýlemetten oq boratyp, qaharmandyqpen qaza tapty. Pavlodar oblysynyń kolhozshylary Batyr qyzdyń qurmetine Mánshúk atyndaǵy tank kolonnasyn qurýǵa qarajat jınady. Týǵan jerinde oǵan eskertkish ornatylǵan, Nevel, Almaty, Oral, t.b. qalalarda Mánshúk atynda kósheler bar. Respýblıkanyń ondaǵan mektepteri Mánshúk esimimen atalady. Qaharman qyzdyń ómiri men óshpes erligi jaıly «Mánshúk týraly jyr» (avtory - Andreı Mıhalkov-Konchalovskıı, rejısseri - Májıt Begalın) kórkem fılmi túsirildi.
1995 jyly Mońǵolııanyń Baıan-Ólgıı aımaǵynda uly Abaıdyń týǵanyna 150 jyl tolýyna arnalǵan mereıtoı bastaldy.
1999 jyly Aqtóbede aqyn Nurpeıis Baıǵanınge eskertkish ornatyldy.
Baıǵanın Nurpeıis (1860-1945) - halyq aqyny, jyraý, Qazaqstannyń eńbek sińirgen óner qaıratkeri.
Qazirgi Aqtóbe oblysy Baıǵanın aýdanynda týǵan. Ákesi Baıǵana joqshylyqty kóp kórgen. Anasy Úmit ánshi, dombyrashy ári aqyn bolypty, aıtystarǵa qatysqan. Ol aqyndyq ónerdi eń alǵash anasynan úırengen. 16-17 jasynan-aq «bala jyrshy» atanady. Keıinnen Abyl, Shernııaz, Nurym, Qashaǵan, Aqtan, Qazaqbaı, Sabyr tárizdi belgili aqyndardan úlgi alyp, birqatarymen aıtysqa túsedi, batyrlyq jyrlardy úırenedi. Nurpeıis Baıǵanın negizinen batyrlyqty, adamgershilik pen adaldyqty, ádildik pen izgilikti dáripteıtin, halyq súıip tyńdaıtyn «Qubyǵul», «Tórehan», «Qobylandy», «Er Tarǵyn», «Alpamys», «Qyz Jibek», «Aıman-Sholpan» sııaqty jyr, dastandardy jyrlaǵan. Ol jyrlaǵan «Qobylandy batyr» jyry - osy jyrdyń basqa aqyn-jyrshylar aıtqan nusqalarynan kólemi moly, oqıǵasy jaǵynan mazmundysy. Jyrshynyń erterekte jyrlaǵan dastan, jyr nusqalary kezinde jazylyp alynbaǵan. Ol epostyq jyrlardy aıtýmen qatar, daıyn sıýjetterdi paıdalana otyryp, halyqtyq, áleýmettik máselelerge arnalǵan «Aqkenje», «Narqyz» sııaqty óz týyndalaryn shyǵardy. Aqyn jyr alyby Jambyl sııaqty Qazaqstannyń biraz jerlerin aralap, Almaty, Máskeý qalalarynda bolyp, erteden kele jatqan jyraýlyq dástúrdi halqyna qaıta tartý etti. Onyń ómiri men shyǵarmashylyǵy Esmaǵambet Ysmaıylovtyń, O.Nurmaǵambetovanyń, K.Seıdehanovtyń zertteýlerinde qarastyrylǵan. Aqtóbe oblysynda Baıǵanın aýdany bar. Aqtóbe jáne basqa qalalardaǵy kósheler men mektepterge aqyn esimi berilgen.
2000 jyly Astanada jańa Ortalyq alań ashyldy.
2004 jyly Memleket basshysy Nursultan Nazarbaev Qazaqstan Respýblıkasynyń «Qyzmeti úshinshi tulǵalarǵa zııan keltirý qaýpimen baılanysty obektiler ıeleriniń azamattyq-quqyqtyq jaýapkershiligin mindetti saqtandyrý týraly» Zańyna qol qoıdy.
2004 jyly Qazaqstan Respýblıkasynyń №576 «Investıtsııalyq qorlar týraly» Zańy qabyldandy.
2005 jyly Qazaqstan Respýblıkasy Ulttyq bankiniń kassalyq operatsııalar jáne qundylyqtardy saqtaý ortalyǵy Qazaqstan bank júıesiniń tarıhynda alǵash ret jáne TMD elderinen birinshi bolyp bank qyzmetteriniń sapa menedjmenti júıesi ISO 9001:2000 halyqaralyq sapa standarttaryna sáıkestilik týraly sertıfıkatqa ıe boldy. Álemniń 148 memleketin biriktiretin bul standartty Halyqaralyq ISO standarttaý ortalyǵy óńdegen.
2007 jyly Elbasy Nursultan Nazarbaev «Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy arnaıy ekonomıkalyq aımaqtar týraly» Zańǵa qol qoıdy. Atalmysh Zań Qazaqstan Respýblıkasynyń aýmaǵynda arnaıy ekonomıkalyq aımaqtardy qurý, olardyń jumys isteýi jáne taratylýy kezinde týyndaıtyn qoǵamdyq qatynastardy retteıdi.
2009 jyly Memleket basshysy Nursultan Nazarbaev «Qazaqstan Respýblıkasynyń Úkimeti men Birikken Arab Ámirlikteriniń Úkimeti arasyndaǵy Qazaqstan Respýblıkasy, Astana qalasyndaǵy Ábý-Dabı Plaza kesheniniń qurylysyna qatysty kelisimdi bekitý týraly» Zańǵa qol qoıdy.
2010 jyly Petropavlda Dostyq fontany ashyldy, onyń mańynda álem ádebıeti klassıkteriniń, aqyndar men jazýshylardyń 34 músini ornatylǵan. Kompozıtsııa avtory - belgili sáýletshi Qazbek Satybaldın.
2010 jyly Qazaqstannyń bastamasy boıynsha BUU jarııalaǵan Halyqaralyq mádenıetterdi jaqyndastyrý jyly aıasynda Polshada Qazaqstan elshiliginiń yqpaldasýymen «Qazaqtyń 100 áni. Tańdamaly shyǵarmalar» qazaqtyń mýzykalyq shyǵarmalarynyń biregeı jınaǵy jaryq kórdi. Jınaq avtory - Aleksandr Zataevıch. Ol úsh tilde - qazaq, polıak jáne orys tilderinde jaryq kórgen.
2012 jyly Pavlodar oblysynda paıǵambarymyz Muhammedtiń (s.ǵ.s.) áıgili sahabasy Haziret Álıdiń tikeleı urpaǵy, ıslam dinin taratýshy, aǵartýshy, fılosof Máshhúr Júsiptiń ustazy Isabek ıshan Hazirettiń 220 jyldyq mereıtoıy atalyp ótildi.
2012 jyly Shymkentte Astana atty jańa dańǵyl ashyldy.
2013 jyly Qazanda resmı túrde Qazaqstan Respýblıkasynyń Bas konsýldyǵy ashyldy. Reseıdegi Qazaqstan Elshisi Ǵalym Orazbaqov Tatarstan Prezıdenti Rýstam Mınnıhanovqa jáne Qazan qalasynyń meri Ilrýs Metshınge qala ortalyǵynan konsýldyqqa ǵımarat bólip bergeni úshin alǵysyn bildirdi. Ol osy ǵımaratta Qazaqstannyń saýda ókildigi jáne «Eır Astana» áýe kompanııasynyń aımaqtyq bólimshesi ornalasatynyn aıtty.
2014 jyly Astanada «Astana Bike» veloprokat stansalary jelisi jumys jasaı bastady. Velostansalar Astananyń sol jaq jaǵalaýynyń ortalyq bóliginde 300-500 m ara qashyqtyqta ornalasqan. Olar kún energııasynan qýat alady.
2015 jyly QHR-daǵy Qazaqstan Elshiliginiń bastamasymen praım-taım ýaqytta Qytaıdyń ortalyq televıdenıesi boıynsha CCTV-6 arnasynda QR Prezıdenti Nursultan Nazarbaev týraly «Elbasy joly» - «Tyǵyryqtan jol tapqan» kórkem fılmi kórsetildi.
2015 jyly «EKSPO-2017» kórmesi týraly fılm Germanııadaǵy Dúnıejúzilik buqaralyq aqparat quraldary festıvalinde birinshi oryn aldy. Festıvalge barlyǵy 38 el jáne 40-qa jýyq korporatsııa, agenttik, telearna qatysty. «EXPO Family Film» (EKSPO-nyń otbasylyq fılmi) «Korporatıvtik kommýnıkatsııalar: kelýshilerge arnalǵan aqparat» atalymynda «altyn» júldege ıe boldy.
2015 jyly Qazaqstannyń Berlındegi elshiliginde Germanııanyń kóshi-qon odaǵynyń Altyn belgisi men Qurmet gramotasyn tabystaý rásimi ótti. Marapatqa Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti Nursultan Nazarbaev ıe boldy. Syılyqty Qazaqstannyń Germanııa Federatıvtik Respýblıkasyndaǵy elshisi Bolat Núsipov qabyldap aldy.
2016 jyly Táýelsizdiktiń 25 jyldyǵy men Astana kúnine oraı, Ońtústik Qazaqstan oblysyndaǵy Shardara qalasynda sý qoımasy jaǵasynan eki qabatty, zamanaýı úlgide salynǵan jańa murajaı ǵımaraty saltanatty túrde ashylyp, paıdalanýǵa berildi.
1881 jyly alǵash ret «Pınokkıo» ertegisi basylyp shyqty (Rım, «Balalarǵa arnalǵan jýrnal»).
1923 jyly Taýly Qarabah avtonomııalyq oblysy quryldy.
1954 jyly Áıelderdiń saıası quqyǵy týraly konventsııa kúshine endi. Ony Birikken Ulttar Uıymynyń Bas Assambleıasy 1952 jylǵy jeltoqsannyń 20-ynda qabyldaǵan bolatyn.
1990 jyly Rımde tenor daýysty eń ataqty úsh ánshi - Lýchano Pavarottı, Plasıdo Domıngo jáne Hose Karreras alǵash ret birge án shyrqady.
ESІMDER
94 jyl buryn (1924-2004) Keńes Odaǵynyń Batyry, Ońtústik Qazaqstan oblysy Shardara aýdanynyń qurmetti azamaty ÁShІROV Seıitqasym dúnıege keldi.
Ońtústik Qazaqstan oblysynyń Otyrar aýdanynda týǵan. Qazaq memlekettik ýnıversıtetin, Samarqand aýyl sharýashylyǵy ınstıtýtyn bitirgen. 1941 jyly Qyzyl Armııa qataryna shaqyrylyp, Samarqand qalasynda mergender kýrsynan ótken. 2-Belarýs maıdanynyń 96-atqyshtar dıvızııasy 331-polkiniń quramynda barlaýshy, vzvod komandıri bolyp, Belarýstaǵy, Polshadaǵy urystarda jaý shebine talaı ret ótip, qundy derekter ákelgen. Soǵystan keıin Sháýildir aýdandyq partııa komıtetinde nusqaýshy, Qyzylqum aýdandyq halyq sotynda sýdıa, Shardara aýdanyndaǵy Shardara keńsharynda bas mal dárigeri, dırektordyń orynbasary, dırektory qyzmetterin atqardy.
«Lenın», «Eńbek Qyzyl Tý», «Qyzyl juldyz», 1-dárejeli «Otan soǵysy», 3-dárejeli «Dańq» ordenderimen, medaldarmen marapattalǵan.
77 jyl buryn (1941) aqyn, Qazaqstan Jazýshylar odaǵynyń múshesi TÓKEEVA Yrysaldy Ádilhanqyzy dúnıege keldi.
Qytaı Halyq Respýblıkasynyń Dórbiljin aýylynda týǵan. Úrimji medıtsına ınstıtýtyn bitirgen. Shyǵys Qazaqstan oblysy Úrjar aýdanyndaǵy Abaı atyndaǵy orta mektepte muǵalimdik qyzmet atqarǵan. 2000 jyldan bastap Belgııada turady. 2009 jyly Londonda ótken Eýropa qazaqtarynyń quryltaıyna qatysqan.
Óleńderi «Saltanat», «Beles», «Kóktem», «Dala dabyly», «Tarbaǵataı jyrlary», «Shıhý órenderi», «Oı tolqyny» atty jınaqtarǵa engen.
61 jyl buryn (1957) VI saılanǵan Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Májilisiniń depýtaty, Zańnama jáne sot-quqyqtyq reforma komıtetiniń hatshysy BYChKOVA Svetlana Fedorovna dúnıege keldi.
Jambyl oblysynda týǵan. S.Kırov atyndaǵy Qazaq memlekettik ýnıversıtetiniń Fızıka (1978j.), zań (1991j.) fakýlttetterin bitirgen. (1986 j.) Búkilodaktyq ǴZI sot saraptamasy boıynsha aspırantýrany aıaqtady.
1978-1997 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Ádilet mınıstrliginiń ǴZI sot saraptamasynda ınjener, maman, kishi ǵylymı qyzmetker, bas ǵylymı qyzmetker, bólim bastyǵy, ǵylymı jumystar boıynsha bastyqtyń orynbasary, bastyqtyń mindetin atqarýshy.
1997-2002 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Ádilet mınıstrligi sot saraptama ortalyǵynyń dırektory.
2002 - 2007 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Konstıtýtsııalyq Keńesiniń múshesi.
2007 - 2011 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Májilis tórtinshi shaqyrylymynyń depýtaty.
2012 - 2016 jyldary Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Májilisi besinshi shaqyrylymynyń depýtaty, Zańnama jáne sot-quqyqtyq komıtetiniń hatshysy.
Qazirgi qyzmetinde 2016 jyldyń naýryzynan beri.
«Eren eńbegi úshin» medalimen jáne «Qurmet» ordenimen marapattalǵan.
Nemis tilin meńgergen.
42 jyl buryn (1976)Shyǵys Qazaqstan oblysynyńBesqaraǵaı aýdanynyń ákimi BATYRBAEV Dáýlet Bahıtuly dúnıege keldi.
Semeı qalasynda týǵan.
1998 jyly Semeı memlekettik ýnıversıtetin «Býhgalterlik esepke mamandandyrylǵan ekonomıst», 2001 jyly Novosibir gýmanıtarlyq ınstıtýtyn «Quqyqtaný» mamandyqtary boıynsha támamdaǵan.
Eńbek jolyn 1998 jyly Semeı qalasynda Novosibir gýmanıtarlyq ınstıtýtynda ádisker bolyp bastady.
1999-2006 jyldary - «Azııa» Fırma» JShS-inde broker, dırektor.
2006-2007 jyldary - «Batyrbaev D.B.» jeke kásipker.
2007-2009 jyldary - «Degeleń Semeı Taý» JShS-inde bas maman.
2009-2010 jyldary - Óskemen qalalyq kásipkerlik, aýyl sharýashylyǵy jáne veterınarııa bóliminde bas maman.
2010-2011 jyldary - Menovnoe aýyldyq okrýgi ákiminiń orynbasary.
04.2012-07.2012 - Ulan aýdany sáýlet, qala qurylysy jáne qurylys bóliminiń basshysy.
2012-2016 jyldary - Ulan aýdany ákiminiń orynbasary.
2016-2017 jyldary - Shyǵys Qazaqstan oblysy Ulan aýdanynyń ákimi.
Qazirgi qyzmetinde 2017 jyldyń jeltoqsan aıynan beri.
74 jyl buryn (1944) ıtalıandyq kompozıtor, estrada ánshisi TOTO Kýtýno (tolyq aty-jóni - Salvatore Kýtýno) dúnıege keldi.
Bala kezinen mýzykalyq qabiletin baıqatqan ol 13 jasynda aımaqtyq mýzyka baıqaýynda 3-oryndy ıelenedi. 19 jasyna deıin jergilikti mýzykalyq topta urmaly aspapta oınap, Manýsardı ansambliniń quramynda Fınlıandııaǵa alty aılyq saparǵa shyǵady. Eline oralǵannan keıin «Toto e Tati» atty jeke tobyn uıymdastyryp, Italııada óner kórsete bastady, sonymen qatar ózi de mýzyka jazýdy qolǵa aldy. 1983 jyly «L'Italiano» ánimen San-Remo festıvalinde birinshi oryndy ıelense, 1990 jyly «Evrovıdenıe» konkýrsynda jeńimpaz atandy.
Onyń áýezdi, azdaǵan muńly jáne óte romantıkalyq ánderi uzaq ýaqyt boıy ıtalıandyq Domenıko Modýno, Adrıano Chelentano, Krıstıan, frantsýz Djo Dassen, amerıkandyq Petýla Klark syndy tanymal ánshilerdiń repertýarynan oryn aldy.