7 maýsym. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
7 maýsym, SENBІ Ispanııa Koroldiginiń Ulttyq meıramy - Respýblıka kúni. Qazaqstan Respýblıkasy men Ispanııa arasyndaǵy dıplomatııalyq qarym-qatynas 1992 jylǵy aqpannyń 11-inde ornatyldy. Norvegııa koroldiginiń Ulttyq meıramy - Táýelsizdigin jarııalaǵan kúni. 1905 jylǵy maýsymnyń 7-inde Norvegııanyń joǵarǵy ókiletti organy - Stortıngtiń sheshimimen shved-norvegııa ýnııasy buzyldy. Ótkizilgen referendým nátıjesinde Norvegııa konstıtýtsııalyq monarhııa bolyp jarııalandy. Qazaqstan Respýblıkasy men Norvegııa arasyndaǵy dıplomatııalyq qarym-qatynas 1992 jylǵy maýsymnyń 6-ynda ornatyldy. Irlandııada maýsym merekesi. Maýsymnyń birinshi dúısenbisinde atap ótiledi. Bul maýsym kúni kóptegen ırlandyqtar tabıǵatqa demalýǵa shyǵady. ESTE QALAR OQIǴALAR 202 jyl buryn (1812) Oral qalasynyń irgesindegi Han toǵaıynda Orynbor gýbernatory knıaz Volkonskııdiń qatysýymen Bókeı sultan resmı túrde Іshki ordanyń hany bolyp jarııalandy. Osylaısha Alshyn eli eki derbes ákimshilik-aýmaqqa bólinip, Іshki orda jáne Kishi júz handyǵy qalyptasty. 97 jyl buryn (1917) tobyqty men naıman rýlary arasyndaǵy jesir daýy arqaý bolǵan M.Áýezovtiń pesasy «Eńlik-Kebek» alǵash ret Abaı aýylynda qoıyldy. Qoıylymnyń qoıýshy-rejısseri de, sýfleri de Muhtar Áýezov bolǵan. 23 jyl buryn (1991) Elbasy N.Nazarbaevtyń Jarlyǵymen Memlekettik monopolııa qyzmetin shekteý jáne jańa ekonomıkalyq qurylymdardy qoldaý komıteti quryldy. 20 jyl buryn (1994) Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti N.Á.Nazarbaevtyń «Eýrazııa memleketter odaǵyn qurý týraly» jobasy baspasózde jarııalandy. 17 jyl buryn (1997) Pavlodarda «Taza alıýmınıı» dep atalatyn iri óndiris ornynyń alǵashqy qazyǵyn qaǵý rásimi ótti. 11 jyl buryn (2003 maýsymnyń 7-10-y) Astanada Penza oblysynyń mádenı kúnderi ótip, atalǵan oblystyń Elordadaǵy ókildigi ashyldy. 9 jyl buryn (2005) Semeıde Abaı urpaqtarynyń biri Іlııas Ysqaqovtyń «Aqyn júregi» jınaǵy jaryqqa shyqty. Kitapty qurastyryp baspaǵa ázirlegen - semeılik jýrnalıst Baltabek Ersálimov. Іlııas Ysqaqov - Abaıdyń nemere týystarynyń biri. Stalındik zulmat jyldarynda onyń ákesi eki ret halyq jaýy atanyp, qýǵan-súrginge ushyrady. Al Іlııastyń ózi bul kúndi kóre almaı kóz jumdy. Biraq týystaryna kitabyn shyǵarýdy amanattap ketken eken. Endi osy ıgilikti sharany uly Abaıdyń taǵy bir urpaǵy júzege asyrdy. 95 jyl buryn (1919) Nıý-Iorkte alǵash ret júrgizýshi kýáligin alý úshin jazbasha test tapsyryldy. ESІMDER 115 jyl buryn (1899-1952) Qazaqstannyń eńbek sińirgen ártisi, rejısser NASONOV Mıhaıl Grıgorevıch dúnıege keldi. Máskeý qalasynda týǵan. Máskeýdegi Proletkýlt teatr stýdııasyn bitirgen. 1932-1941 jyldary Qazaq akademııalyq drama teatrynyń kórkemdik jaǵyn basqarýmen qatar rejısseri bolǵan. M.Nasonov M.Áýezovtyń «Eńlik-Kebek», «Tas túlekter», «Shekarada», B.Maılınniń «Taltańbaıdyń tártibi», J.Shanınniń «Arqalyq batyr», S.Seıfýllınniń «Qyzyl suńqarlar», M.Áýezov pen Á.Tájibaevtiń «Aq qaıyń», Ǵ.Músirepovtyń «Qozy Kórpesh - Baıan Sulý» jáne Á.Ábishevtiń «Otan úshin» pesalaryn sahnaǵa shyǵardy. Qazaq akademııalyq drama teatrynyń damýyna eleýli úles qosty. 1941-1944 jyldary Shymkent oblystyq drama teatrynda rejısser bolyp, M.Áýezovtiń «Syn saǵatta», S.Muqanovtyń «Jeńis jyry» jáne A.Ostrovskııdiń «Mysyqqa kúnde toı bola bermes» spektakelderin qoıǵan.
64 jyl buryn (1950) Pavlodar oblysynan saılanǵan Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Senatynyń depýtaty, Ekonomıkalyq saıasat, ınnovatsııalyq damý jáne kásipkerlik turaqty komıtetiniń múshesi KÚZEKOV Ashat Sáıpıuly dúnıege keldi. Tashkent elektrotehnıkalyq baılanys ınstıtýtyn bitirgen. Elektrobaılanys ınjeneri, e.ǵ.k. Pavlodar oblystyq telekommýnıkatsııa dırektsııasynyń bas dırektory bolyp qyzmet atqarǵan. «Qurmet» ordenimen, eki medalmen marapattalǵan.
67 jyl buryn (1947) jazýshy, aqyn IRAN-ǴAIYP (Orazbaev Iranbek Ábitaıuly) dúnıege keldi. Qyzylorda oblysynda týǵan. 1970 jyly Qazaq polıtehnıkalyq ınstıtýtynyń taý-ken fakýltetin, 1980 jyly M. Gorkıı atyndaǵy Ádebıet ınstıtýtynyń (Máskeý qalasy) Joǵary kýrstaryn bitirgen. Qazaqstan Jazýshylar Odaǵynyń múshesi, Táýelsiz Qazaqstan Respýblıkasynyń túńǵysh ótken jazba akyndar jyr-músháırasynyń Bas júldegeri, ¥ly Abaıdyń 150 jyldyq mereıtoıyna arnalǵan Respýblıkalyq aqyndar jyr-musháırasynyń Bas júldegeri, «Túrkistan-1500 jyl» atty halyqaralyq jyr-báıgesiniń Bas júldegeri, Qazaqstan Jazýshylar Odaǵy syılyǵynyń ıegeri, Qazaqstan Jýrnalıster Odaǵy syılyǵynyń ıegeri, Poezııa festıvaldarynyń birneshe dúrkin laýreaty, Qazaqstan Respýblıkasy Bilim, mádenıet jáne densaýlyk saktaý mınıstrliginiń asa ozyq drammatýrgııalyq týyndylarǵa jarııalaǵan konkýrstarynyń birneshe dúrkin jeńimpazy. Aqyn-dramatýrg 2003 jyl kólemindegi aıryqsha eńbekteri úshin, onyń ishinde « Mahambet» tragedııasy úshin «Ádebıet» nomınatsııasy boıynsha Qazaqstan Respýblıkasy Metsenattar Klýbynyń «Tarlan» syılyǵyna ıe boldy. Iran-Ǵaıyptyń «Júrek jyrlaıdy» (1974 j.), «Jeti qazyna» (1977 j.), «Túnniń kózi» (1979 j.), «Sulýlyqpen syrlasý» (1980 j.), «Ómir-Óleń» (1982 j), «Sulýlyq sarasy» (1985 j.), «Dúnıejaryq» (1987 j.), «Batqan Kemeniń Beıbaqtary» (1990 j.), «Munar, Munar, Munarym...» (1992 j.), «Iran baǵy» (1995 j.), «Sóz patshalyǵy» (1996 j.), «Jyr álemi» (1996 j.), «Qorqyttiń Kóri» (2001 j.) atty kólemdi kitaptary jaryq kórdi. Iran-Ǵaıyp - Respýblıka jyr súıer qaýymynyń, esirese, stýdent jastar-dyń qazirgi tańdaǵy eń súıikti aqyny ári dramatýrgi. 2002 jyly «Qorqyttyń kóri» jyr kitaby úshin QR Memlekettik syılyǵyna ıe boldy. 58 jyl buryn (1956) ánshi, Qazaqstannyń eńbek sińirgen ártisi NURMAǴAMBETOVA Aıjan Qabdýalıqyzy dúnıege keldi. Qostanaı oblysynyń Sarykól aýdanynda týǵan. Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıtetiniń jýrnalıstıka bólimin, Respýblıkalyq estrada-tsırk kolledjin bitirgen. Repertýarynda halyq, qazaq, orys jáne túrik, arab, t.b. elderdiń ulttyq ánderi, sondaı-aq qazirgi qazaq kompozıtorlarynyń, atap aıtqanda B.Jumalınniń «Baqyt degen...», M.Sadybekovtiń «Shıli ózen», t.b. ánderi bar. Aıjan Nurmaǵambetova gastroldik saparmen Germanııa, Mońǵolııa, Bulǵarııa, Túrkııa, taǵy da basqa shet elderde jáne Qazaqstannyń birqatar aımaqtarynda bolyp, óner kórsetken. Qazir «Qazaqkontsert» birlestiginde eńbek etedi. 55 jyl buryn (1959) «Panorama» respýblıkalyq gazetiniń bas redaktory, Qazaqstan Respýblıkasy Jýrnalıstıka akademııasynyń akademıgi TsOI Lera Vladımırovna dúnıege keldi. Ózbekstan Respýblıkasynda týǵan. Qazaq memlekettik ýnıversıtetin bitirgen. «Kore Ilbo», «Jezkazganskaıa pravda», «Agıtator Kazahstana», «Izbıratel» gazetteriniń tilshisi bolyp istegen. 1992-1993 jyldary - «Panorama» gazetiniń tilshisi, bas redaktordyń orynbasary. Qazirgi qyzmetinde 1993 jyldan bastap isteıdi. 54 jyl buryn (1960) QR Ádilet mınıstri IMAShEV Berik Májıtuly dúnıege keldi. Almaty qalasynda týǵan. M.V.Lomonosov atyndaǵy Máskeý memlekettik ýnıversıtetin bitirgen. 1982-1994 jyldary - Frýnze aýdandyq prokýratýrasynyń tergeýshisi, transporttaǵy zańnyń oryndalysyn qadaǵalaý bóliminiń prokýrory, Qazaq KSR prokýrory janyndaǵy asa mańyzdy isteri boıynsha tergeýshi, Máskeý aýdanynyń prokýrory, Qazaqstan Respýblıkasy Bas prokýrorynyń analıtıkalyq-uıymdastyrý basqarmasynyń bastyǵy, Almaty qalasy prokýrorynyń birinshi orynbasary. 1994-1999 jyldary - «Kazkommertsbank» aktsıonerlik banki basqarmasy tóraǵasynyń orynbasary, Qazaqstan Respýblıkasy Premer-mınıstriniń shtattan tys keńesshisi, Qazaqstan Respýblıkasy Memlekettik múlik komıteti tóraǵasynyń orynbasary - qaıta uıymdastyrý agenttiginiń dırektory, Qazaqstan Respýblıkasy Memlekettik salyq komıteti tóraǵasynyń orynbasary - Salyq polıtsııasy bas basqarmasynyń bastyǵy, «Imashev jáne seriktester» zańgerlik fırmasynyń dırektory, Qazaqstan Respýblıkasy Shaǵyn bıznesti qoldaý jónindegi agenttiginiń tóraǵasy, Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń Shaǵyn bıznesti damytý jónindegi kómekshisi. 1999-2008 jyldary - Almaty qalalyq advokattar kollegııasynyń advokaty, «Imash» advokattar keńsesiniń dırektory, Astana qalasynyń advokattar kollegııasy prezıdıýmy tóraǵasynyń orynbasary, Qazaqstan Respýblıkasy Tabıǵı monopolııalardy retteý, básekelestikti qorǵaý jáne shaǵyn bıznesti qoldaý jónindegi agenttiginiń tóraǵasy, Qazaqstan Respýblıkasy Úkimetiniń múshesi, Astana qalasy advokattar kollegııasynyń múshesi, «Neftekonsaltıng» JAQ-nyń prezıdenti, Qazaqstan Respýblıkasy Qaýipsizdik Keńesi hatshysynyń orynbasary, «Shaǵyn kásipkerlerdi qoldaý qory» AQ-nyń basqarma tóraǵasy, Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti Ákimshiligi Basshysynyń orynbasary, Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń kómekshisi - Qaýipsizdik Keńesiniń hatshysy. 2008 jyldan - Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Senatynyń depýtaty - Zańnama jáne quqyqtyq máseleler komıtetiniń tóraǵasy. Qazirgi qyzmetinde - 2012 jlǵy qańtardan beri. «Qurmet» ordenimen, medaldarmen marapattalǵan. ıÝ.Semenovtyń «Detektıv jáne saıasat» Halyqaralyq qory syılyǵynyń ıegeri. 40 jyl buryn (1974) QR Ulttyq ǵarysh agenttigi tóraǵasynyń orynbasary ShAIMAǴAMBETOV Erkin Mustafauly dúnıege keldi. Qyzylorda oblysynda týǵan. Máskeý memlekettik avıatsııa ınstıtýtyn bitirgen, ınjener. 1995 jyldan - Máskeý avıatsııa ınstıtýtynyń «Voshod» fılıalynyń «Ushý apaarattarynyń konstrýktsııasy jáne synaý» kafedrasy zerthanasynyń aǵa zerthanashysy, ınjeneri. 1998 jyldan - QR Ǵylym akademııasynyń - Ǵylym mınıstrliginiń Ulttyq aeroǵarysh agenttiginiń «Baıqońyr» ǵarysh aılaǵynda bas maman, nysandardy basqarý jaǵdaılaryna baqylaý bóliminiń bastyǵy. 2005 jyldan - «Baıqońyr» ǵarysh aılaǵynyń basqarma bastyǵy. 2006 jyldan - QR Bilim jáne ǵylym mınıstrliginiń Aeroǵarysh komıteti tóraǵasynyń orynbasary. Qazirgi qyzmetinde - 2007 maýsymnan beri. «Eren eńbegi úshin», «Baıqońyrǵa 50 jyl» medaldarymen marapattalǵan, "TJM júıesiniń eńbek sińirgen qyzmetkeri" tósbelgisine ıe bolǵan. 146 jyl buryn (1868-1928) shotlandyq sáýletshi jáne dızaıner, brıtandyq modernniń negizin qalaýshylardyń biri MAKINTOSh Charlz Rennı dúnıege keldi.